از عسل تا آبلیمو؛تجارت‌کثیف با جان‌مردم
بازار تقلب در حوزه «غذا» گرم است و سودجویان تلاش دارند با مواد اولیه ارزان‌تر، سود بیشتری نصیب خود کنند و البته که احتمال تقلب برای مواد غذایی گران‌قیمت بیشتر است؛ این درحالیست که بسیاری از بیماری‌ها از سرطان گرفته تا نازایی، بیماری‌های قلبی عروقی، عصبی و ... می‌توانند منشاء غذایی داشته باشند و بر همین اساس هم بحث کنترل کیفیت و سلامت غذا بسیار حائز اهمیت است...
به اذعان مسوولان سازمان غذا و دارو، متقلبان هم افراد کم سواد یا بی‌سوادی که از نحوه ارزیابی تقلبات اطلاع نداشته باشند، نیستند و متاسفانه افراد تحصیل‌کرده و متخصصی را شاهدیم که در حوزه تقلبات کار می‌کنند و همین موضوع کار شناسایی تقلبات را بسیار تخصصی و پیچیده کرده است.
در همین راستا شبکه کشوری آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو با فعالیت حدود ۵۰۰ آزمایشگاه در سراسر کشور فعال است و محصولات به صورت مرتب ارزیابی و مراقبت می‌شوند و در صورت بروز هر مشکلی از بازار جمع‌آوری می‌شوند.
دکتر مهدی انصاری – مدیرکل آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو در همین راستا معتقد است که هر هزینه‌ای در کیفیت محصولات غذایی متحمل شویم، طبیعتا در بحث درمان و هزینه‌ای که باید برای بیماری‌ها پرداخت کنیم، صرفه‌جوی کرده‌ایم.
وی همچنین تاکید دارد مواد غذایی که توسط سازمان غذا و دارو مجوز تولید دارند، مراحل سختگیرانه قانونی را طی کرده‌اند که نهایتا منجر به صدور مجوز و نشان سیب سلامت برای آن محصول تولیدی شده است و همین موضوع تا حدود قابل توجهی می‌تواند این اطمینان را ایجاد کند محصولی که این مشخصات را دارد، قابل قبول بوده و از هر گونه تقلب مبرا است.
او در عین حال به مردم توصیه اکید دارد که برای خریدهایشان به مکان‌های مشخصی که در سیستم اقتصادی دارای شناسنامه هستند، مراجعه کنند و از خرید از مکان‌های بدون شناسنامه و بدون هیچ گونه پایه و اساس استفاده نکنند.
انصاری همچنین می‌گوید که عرضه محصولات با قیمت کمتر با این تصور و توجیه که محصول در خارج از مغازه عرضه می‌شود و مالیات پرداخت نمی‌شود و بیمه نیست و ...، در بسیاری از موارد اینگونه نیست و ممکن است سوء استفاده‌هایی شده باشد و حتی می‌تواند در برخی موارد بحث‌های بایوتروریسم هم مطرح باشد؛ به همین دلیل شناخت نسبت به عرضه‌کننده و اصالت محصول عرضه شده بسیار مهم است.
چگونگی صدور مجوز تولید برای یک محصول غذایی
انصاری در ابتدای صحبت‌هایش درباره چگونگی صدور مجوز برای یک محصول غذایی جهت ورود به بازار به ایسنا می‌گوید: در حوزه غذا از آنجایی که طیف وسیعی از عرضه کنندگان مواد غذایی را داریم به خصوص در سال‌های اخیر که بحث تولید برخی از مشاغل خانگی هم در حوزه غذا مطرح شده، ممکن است برای برخی‌ها این سوال وجود داشته باشد که عرضه یک محصول غذایی به بازار چه مراحلی را باید طی کند. در این باره باید بگویم که یک محصول غذایی اگر بخواهد در اشل صنعتی تولید شود طبیعتا آن تولید کننده باید مراحل ابتدایی ثبت آن محل تولیدی و شرکت و امکانات لازم برای تولید را به اداره کل فرآورده‌های خوراکی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو ارایه کند.
وی همچنین با تاکید بر اینکه سازمان غذا و دارو در حوزه صدور مجوزهای تولید «یکی» از سازمان‌هایی است که تولیدکننده باید به وی مراجعه کند و به سازمان‌های دیگری نیز باید این مراجعه صورت گیرد، می‌افزاید: البته امیدواریم به جایی برسیم که موازی کاری در مرحله صدور مجوز نداشته باشیم و متقاضیان فقط با یک مجموعه مشخص و تخصصی ارتباط داشته باشند.
مدیرکل آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو ادامه می‌دهد: در مجموع اکنون روال به این صورت است که متقاضی درخواست خود را به اداره کل مربوطه در سازمان غذا و دارو ارایه می‌دهد و این درخواست توسط کارشناسان مربوطه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. به این ترتیب علاوه بر بررسی محل تولید، منابع مورد لزوم جهت تامین مواد اولیه تولید محصول اعلامی، شرایط تولید و ساختمان و فضای فیزیکی تولید و ... مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و این فرایند نهایتا منجر به صدور پروانه ساخت برای تولید کننده می‌شود.
نظارت‌های مستمر و تولیداتی که رها نمی‌شوند
وی می‌گوید: در این مرحله محصول تولیدی مجوز ورود به بازار را دارد اما مشخص است که رها نمی‌شود و دائما توسط مراجع نظارتی از جمله سازمان غذا و دارو مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. ما طرح‌هایی در سازمان غذا و دارو داریم که جزو وظایف سازمان غذا و دارو است و آن هم این است که دائما محصولات سلامت در سطح عرضه پایش شوند. در رابطه با محصولاتی که توسط کارخانجات تولیدی مواد غذایی تولید می‌شوند این مساله تحت عنوان طرح‌های PMS یا post marketing surveillance وجود دارد که در آن معاونت‌های غذا و داروی مستقر در همه استان‌ها و شهرهای کشور موظفند بنا به برنامه‌هایی که از قبل توسط خود سازمان غذا و دارو تعیین می‌شود، محصول را از سطح عرضه جمع‌آوری کنند و بر اساس برگه آنالیز مربوطه و مجوزی که برای آن محصول صادر شده، ارزیابی‌ها را انجام دهند. اگر شاخص‌هایی که برای آن محصول تعیین شده، مورد قبول باشد؛ به فعالیت خود ادامه می‌دهد ولی اگر منطبق با شرایط اعلام شده نباشد، باید از سطح عرضه جمع‌آوری شود و به این ترتیب به شرکت‌های پخش و تولید کننده «ریکال» اعلام می‌شود تا محصول خود را از سطح عرضه جمع‌آوری کنند.
«ریکال» محصولات غذایی بی‌کیفیت؛ آری یا خیر؟
وی به ایسنا می‌گوید: این روند به طور مرتب در حال انجام است و ممکن است برخی مواد غذایی در بازار به دلایل متعددی جمع‌آوری شوند؛ از جمله وجود آلودگی‌های میکروبی یا ویژگی‌های ظاهری که فرآورده باید داشته باشد و بسته بندی نامناسب یا تقلبات صورت گرفته احتمالی، ممکن است فرآورده از بازار ریکال شود و تولید کننده ملزم است اگر خسارتی ایجاد شده باشد، این خسارت‌ها را جبران کند.
مدیرکل آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو در رابطه با ارزیابی کیفیت محصولات در بازار ادامه می‌دهد: اگر تولید کننده، صنعتی باشد، کارمان راحت خواهد بود؛ چرا که هر محصول تولیدی کارخانه‌ای دارای یک شماره سری تولیدی است و آدرس دارد، پروانه ساخت دارد و تاریخ تولید و انقضا دارد و مشخص است که باید چه فرایندی برای آن طی شود. اما در مورد محصولاتی که در سطحی کوچک عرضه می‌شوند یا از طریق مشاغل خانگی عرضه می‌شوند و تولید کننده مشخص نداشته باشند، کارمان سخت خواهد بود.
وی می‌افزاید: در مجموع محصولات مختلفی در سطح عرضه وجود دارند که ممکن است یا تقلب در آن صورت گرفته باشه یا خطایی در تولید اتفاق افتاده باشد و یا شاید شکایت‌هایی از طرف مردم در رابطه با کیفیت یک محصول صورت گرفته باشد. در هر محصول تولیدی از هر صنعتی ممکن است ریکال اتفاق افتد مانند خودرو، محصولات غذایی، آرایشی – بهداشتی، مکمل‌ها، تجهیزات پزشکی و ... ممکن است این ریکال وجود داشته باشد.
انصاری درباره بازه زمانی نظارت بر محصولات غذایی تولیدی به ایسنا می‌گوید: در هر سال به طور مشخص توسط اداره کل مربوطه با هماهنگی آزمایشگاه و اینکه چه توانمندی‌هایی در سطح کشور داریم و چه گزارشات و شکایت‌هایی برای چه محصولاتی در دوران گذشته وجود داشته، برنامه‌ریزی‌هایی انجام می‌شود که ممکن است مثلا در مورد محصولاتی که دوره زمانی کوتاهی برای مصرف دارند مانند فرآورده‌های لبنی، این بازدیدها کوتاه‌تر باشد. در مجموع برنامه‌های عملیاتی ریخته می‌شود که محدود به زمان و دوره خاصی نیست. مثلا در مورد همین لبنیات برخی ادعاهایی درباره غنی‌سازی با ویتامین‌ها، پروبیوتیک‌ها و ... مطرح می‌شود که یا توسط سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت از تولیدکننده خواسته شده یا خود تولیدکننده برای آنکه بتواند در بازار مزیتی برای خود ایجاد کند، محصولات خاصی را عرضه می‌کند. بنابراین این محصولات را از بازار نمونه‌برداری می‌کنیم تا مشخص شود چقدر ادعاهای مطرح شده در بسته‌بندی محصول صحت دارد و یا اینکه برنامه‌هایی که توسط وزارت بهداشت در نظر گرفته شده چقدر توسط تولیدکننده عملیاتی شده است.
تجارت غذا و بازار گرم «تقلب»
مدیرکل آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو در بخش دیگری از صحبت‌هایش در پاسخ به سوال ایسنا درباره تقلبات غذایی و چگونگی شناسایی آنها می‌گوید: بحث تقلبات مواد غذایی، بحث گسترده‌ای است و محدود به یک کشور یا شرایط اقتصادی و اجتماعی خاصی نیست و محدود به برهه زمانی خاصی هم نیست. از زمانی که انسان شروع کرده به تجارت غذا، طبیعتا دنبال آن بوده که با مواد اولیه ارزان‌تر، سود بیشتری نصیب خود کند و این موضوع زمینه‌های تقلب را فراهم کرده است. بنابراین طبیعتا احتمال تقلب برای یک ماده غذایی گران‌قیمت بیشتر است یا در مواردی که یک ماده غذایی کمیاب شود و در دسترس نباشد هم ممکن است بحث تقلب مطرح شود. یا اینکه برخی یک ادعاهایی برای محصول خود مطرح کنند و آن ادعاها واقعی نباشند و بعد برای آنکه این ادعاها را به نتیجه قابل قبولی توسط مردم تبدیل کنند، از یک موادی استفاده کنند که در لیبل فرآورده نیامده و مردم بدون اطلاع از وجود آن، آن را مصرف کنند و دچار عوارض شوند.
وی در این باره ادامه می‌دهد: بازار تقلب بازار بسیار گرمی است و در حوزه‌های مختلفی این تقلبات وجود دارد و اغلب هم در این جهت است که توجه مشتری را جلب کنند. بنابراین این موضوع به سطح آگاهی مردم نسبت به مواد غذایی مصرفی هم بستگی دارد. ناآگاهی یا اشتیاق مردم برای اینکه از یک محصول خاصی استفاده کنند، زمینه‌های تقلب را برای افراد سودجود فراهم می‌کند. در بحث غذا تقریبا همه حوزه‌ها در معرض خطر تقلب هستند؛ از مواد رایجی مانند آبلیمو، عسل، رب و هر آنچه که در سبد غذایی است، می‌تواند مورد سوء استفاده و تقلب قرار گیرد تا مواد گران قیمت مانند زعفران و موادی که به عنوان طعم دهنده‌های خاص و ادویه‌جات استفاده می‌شوند.
انصاری ادامه می‌دهد: به عنوان مثال می‌توان گفت که در حوزه غذا در عسل تقلب زیاد است و عسل یکی از رایج‌ترین تقلباتی است که دارد اتفاق می‌افتد. این درحالیست که عسل برای خیلی‌ها به عنوان یک ماده غذایی انرژی‌زا و سودمند تلقی می‌شود. عسلی که از منابع طبیعی استفاده شده، گران قیمت است و برای برخی ممکن است امکان تهیه چنین عسلی سخت باشد. بنابراین این موضوع زمینه‌ای است برای سودجویی و سودجویان با روش‌های مختلف ترکیباتی شبه عسل درست می‌کنند که در آن از رنگ‌ها و شیرین‌کننده‌های مصنوعی استفاده می‌شود که خطرات زیادی را هم می‌تواند متوجه مصرف کننده کند.
وی می‌فزاید: در آبلیمو هم تقلبات زیادی داریم، در ادویه‌جات و زعفران هم تقلب زیاد است؛ این درحالیست که این مواد نیز به عنوان طعم دهنده و رنگ دهنده طبیعی در رژیم غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال درباره زعفران با رنگ‌ها و طعم‌های مصنوعی حتی با الیاف گیاهی از نظر ظاهری، موادی شبیه زعفران درست می‌کنند و با قیمت‌های پایین‌تر به فروش می رسانند و مصرف کنندگان احتمالی این محصولات در معرض خطر رنگ‌ها و طعم دنده‌های مصنوعی قرار می‌گیرند.
دیدگاه تان را بنویسید