پروژه‌ای که باید از «روایت بچه‌مدرسه‌ای تاریخ» عبور کند/ پایان انتظار برای دیدن شخصیت‌های پنهان در «معمای شاه» +عکس

سکوت ما کجا و داد و بیداد!

رسانه‌های فارسی‌زبان بیگانه و حتی برخی از جریان‌های داخلی علاقه‌ی زیادی دارند تا روایت متفاوت و تحریف‌شده‌ای از تاریخ معاصر ایران را به مردم معرفی کنند. شاید قوی‌ترین و بزرگ‌ترین حرکت این دسته از رسانه‌ها، ساخت مستند آرشیوی «انقلاب 57» توسط شبکه‌ی «من‌وتو» بود. مستندی که با گزینش تصاویر و روایت جعلی از وقایع و آمیختن راست و دروغ باهم، وضعیتی را ساخت که برای پاسخ دادن به 10 ساعت فیلم مستند آن، نیاز به ده‌ها ساعت سخنرانی، مقاله و نقد است.

خیلی‌ها از خود می‌پرسیدند که شبکه‌ی بهایی من‌وتو چگونه به آرشیوی از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران دست پیداکرده است که اصولاً در اختیار مستندسازان و هنرمندان داخلی کشورمان قرار نمی‌گیرد یا دسترسی به آن به‌شدت پیچیده و دشوار است؟ اما پرسش مهم‌تر این است که چرا فرصت پیش قدمی به دشمن داده شد؟ چرا جریان‌های فرهنگی دغدغه‌مند انقلاب اسلامی تلاش قابل‌اعتنایی در مسیر معرفی صحیح تاریخ انقلاب اسلامی (از دهه‌ی چهل به بعد) انجام ندادند؟ چرا بجای پاسخ دادن به برخی ابهامات و سؤالات همواره از کنار آن گذشته‌اند؟ و چرا اقدام قابل‌توجهی در جهت تدوین تاریخ انقلاب اسلامی انجام نپذیرفته است؟ وقتی این سکوت فرهنگی و این خلأ روایت از حساس‌ترین برهه‌ی تاریخ معاصر ایران وجود داشته باشد، باید هم در این وانفسای جنگ نرم، منتظر پیش‌دستی بیگانگان باشیم!

حسین نورعلی در نقش محمد رضا پهلوی

عصری پر از سوژه دست نخورده

دوران پهلوی سوژه‌های فراوانی برای انواع کارهای فرهنگی، هنری و سینمایی در خود دارد. به‌نحوی‌که می‌توان گفت در نوع خود در تاریخ ایرانِ پیش از انقلاب منحصربه‌فرد است. دوران حکومت پهلوی دوم ازاین‌بین دوران پر افت و خیز تری نسبت به دوران پهلوی اول است.

دوران آخرین پادشاه ایران پر از حوادث مهم تاریخی است؛ اشغال ایران توسط متفقین اولین ماجرایی است که به‌نوبه‌ی خود می‌تواند موردنظر باشد. سرزمینی که علی‌رغم اعلام بی‌طرفی مورد اشغال نیروهای متفقین قرار گرفت. به‌تبع آن قحطی هم در کشور همه‌گیر شد و رنج فراوانی به مردم کشورمان تحمیل گشت و در فضای سیاسی رضاشاه پهلوی مجبور به استعفا و واگذاری سلطنت به ولیعهد 22 ساله‌اش شد.

تلاش برای تخلیه مرزهای ایران از نیروهای متفقین هم می‌تواند ادامه این ماجرا باشد. پس‌ از آن ترور نافرجام شاه و به‌تبع آن تأسیس مجلس سنا در ایران یک سوژه‌ی تاریخی مهم است.

در آغاز دهه‌ی سی، تلاش مردم ایران به رهبری مرحوم آیت‌الله کاشانی و مرحوم دکتر محمد مصدق برای ملی کردن صنعت نفت، شکست ائتلاف کاشانی و مصدق و علل آن و درنهایت کودتای شوم 28 مرداد 1332، آغاز دوران سیاه دیکتاتوری محمدرضا پهلوی و یکته تازی آمریکا در ایران ادامه ماجراست.

پیدایش گروه‌های مبارز اسلام‌گرا، گروه‌های مبارز چپ و گروه‌های مبارز لیبرال، کاپیتولاسیون و اعطای مصونیت قضایی به مستشاران آمریکایی، قرارداد 1975 الجزایر و یا ماجرای استقلال بحرین و یا اصلاحات مرزی چند نقطه، قراردادهای نفتی که استقلال و ملی بودن صنعت نفت را هدف قرار داده بود.

آغاز نهضت امام خمینی (ره)، انقلاب سفید و اصول نوزده‌گانه‌ی آن، تحولات اقتصادی دهه‌ی پنجاه در پی گران شدن قیمت نفت، زندانیان سیاسی و اعدام‌های سیاسی، تأسیس ساواک، جشن‌های 2500 ساله‌ی شاهنشاهی، همه‌گیر شدن اعتراضات مردمی و ریشه‌های آن، مبارزات مردمی در سال‌های 56 و 57، خروج شاه از ایران، ورود امام خمینی (ره) و وقوع انقلاب اسلامی و حتی زندگی محمدرضا پهلوی بعد از انقلاب اسلامی، تنها نمونه‌هایی از سرفصل سوژه‌ها و اتفاقات دوره‌ی پهلوی دوم هستند.

زمانی که اولین خبرها از آغاز پروژه‌ی سریال «معمای شاه» منتشر شد، امیدهای فراوانی وجود داشت که با نگارش یک فیلم‌نامه قوی، مستند و تاریخی و درنهایت ساخت یک سریال زیبا و ماندگار، گام محکمی در مسیر روایت صحیح تاریخ معاصر برای مردم، برداشته شود.

همان‌طور که از نام فیلم‌‌ برمی‌آید، ماجرا به رازهای دوران حکومت محمدرضا شاه پهلوی بازمی‌گردد. شخصیتی که هنوز هم در مورد او حرف برای گفتن بسیار است و رازهای ناگفته فراوان.

جعفر دهقان در نقش رضا شاه

معمای شاه از کجا شروع می‌شود؟

داستان گویا از سال 1315 آغاز می‌شود. درست زمانی که محمدرضای نوجوان پس از تحصیلات متوسطه در سوییس، به دلیل هراس رضاشاه از فاجعه‌بار بودن فساد اخلاقی ولیعهد، او را به تهران فرامی‌خواند و محمدرضا پهلوی از سوییس به تهران بازمی‌گردد و همزمان در دانشکده‌ی افسری ارتش مشغول تحصیل می‌شود.

این آغاز یعنی اینکه در سریال معمای شاه قرار است ما ماجرای تاریخ معاصر ایران را از ثلث سوم پادشاهی رضاشاه به تماشا بنشینیم؛ از این‌رو روزهای سخت اولین سال کشف حجاب (1314-1315) می‌تواند نخستین نمای اجتماعی ایران در سریال باشد. آن‌گونه که پیداست، سریال معمای شاه دربرگیرنده دوران زندگی او از بازگشت به ایران تا لحظه‌ی مرگ وی در مصر است، یعنی قرار است ماجرای 44 سال از تاریخ معاصر ایران در قالب 80 قسمت در این سریال موردبررسی قرار گیرد. شاید قرار است ما هر جمعه به تماشای رخ‌دادهای یک سال از تاریخ کشورمان بنشینیم.

علی سلیمانی در نقش دکتر فاطمی

چه چیزهایی مشتاقمان می‌کند؟

در این سریال قرار است گریم‌های نو و جدیدی را ببینیم از شخصیت‌هایی که در برگ‌های تاریخ آن‌ها را می‌شناسیم و عکس‌هایشان را دیده‌ایم و حتی برخی از آن‌ها هنوز هم زنده‌اند. جالب‌ترین قسمت ماجرا انتظار ما برای دیدن گریم و بازی شخصیت‌های امام خمینی، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله مطهری، دکتر علی شریعتی، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله طالقانی، سید مجتبی نواب صفوی، شهید بهشتی و... است، شخصیت‌هایی که پیش‌ازاین یا کمتر در قالب فیلم و سریال دیده‌ایم و یا اصولاً ندیده‌ایم، پرداخته نشده‌اند و نو هستند.

سریال با حضور حدود 1600 بازیگر ساخته‌شده است. در چنین شرایطی، با تعدد شخصیت‌ها و مشخص بودن داستان‌ها و از پیش دانستن سرنوشت ماجرا برای مخاطب عام، سخت‌ترین کار پیوند دادن وقایع تاریخی و ماجرای افراد در یک سیر داستانی ثابت و مشخص است. این پیوند داستانی اگر نادیده گرفته‌شده باشد، جذابیت سریال را برای مخاطبان عام از بین می‌برد و اگر روایت شفاف وقایع تاریخی فدای داستان شده باشد، موردنقد شدید مخاطبان خاص فرهنگ و هنر و مردمی که به تاریخ علاقه دارند قرار خواهد گرفت.

در هرحال آنچه از معمای شاه انتظار می‌رود، یک سریال قوی و هنری برای روایت تاریخ معاصر ایران در قالب زندگی آخرین پادشاه این سرزمین است. حالا که زبان تصویر، گویاترین و کاربردی‌ترین زبان در انتقال مفاهیم و پیام است، تصور می‌کنیم معمای شاه می‌تواند به حجم خاصی از ابهامات عمومی مردم پیرامون دوران پهلوی پاسخ بگوید، تصویری روشن از اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم ایران در آن دوران ارائه کند و علت‌های بروز انقلاب اسلامی را حداقل تا حدودی بشناساند.

امیدواریم معمای شاه تنها نمایش کاراکترها و شخصیت‌های تاریخی و معاصر، در یک جریان کلیشه‌ای که پیش‌ازاین صداوسیما از تاریخ معاصر نشان داده نباشد. بخصوص انتظار این است که معمای شاه از روایت بچه‌مدرسه‌ای تاریخ که پیش‌ازاین در اغلب ساخته‌های تاریخ معاصر صداوسیما مدنظر بوده- عبور کند و در بررسی مسائل و رخ‌دادهای تاریخی عمیق‌تر نگاه کند. البته به نظر می‌رسد وجود این نگاه عمیق تاریخی با توجه به تعدد رخ‌دادها و تعدد شخصیت‌های سریال یک‌جورهایی زیادی خوش‌بینانه است.

معمای شروع پخش!

پروژه‌ی سریال معمای شاه از سال 1390 به‌صورت جدی کلید خورد، فیلم‌برداری آن از 5 دی‌ماه 1390 در کاخ سعدآباد آغاز شد و هر از گاهی اخبار مربوط به تولید آن در رسانه‌های مختلف منتشر می‌شد. شاید دل‌انگیزترین بخش‌هایی که از مراحل تولید این سریال دیدیم، برنامه‌ی شما و سیما بود که از مراحل تولید این سریال گزارش تهیه کرده بود و با بازیگران آن به صحبت نشسته بود.

در مدت تولید فیلم نیز بارها اخبار مربوط به بازدید چهره‌های مختلف از پشت صحنه‌ی تولید مجموعه در رسانه‌ها منتشر شد. عزت‌الله ضرغامی و محمد سرافراز رئیس قدیم و جدید سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی از جمله چهره‌های بازدید کننده از مراحل تولید مجموعه بودند.

گرچه از زمان آغاز تولید مجموعه انتظار می‌رفت این سریال زودتر از این‌ها آماده‌ی پخش گردد؛ برای مثال یک بار رسانه‌ها از آغاز پخش معمای شاه در زمستان 1392 خبر دادند، خبری که به نظر از همان اول هم درست نبود. اما بعدها خبرهایی هم در مورد آغاز پخش سریال از بهمن یا اسفند 1393 منتشر شد.

در تمام این مدت هر از چندگاهی انتشار تصاویر گریم بازیگران به یاد رسانه‌ها می‌‌انداخت که سریال معمای شاه در حال تولید است. امسال هم اعلام شد که از 28 مردادماه سریال روی آنتن می‌رود؛ اما باز هم خبری از آغاز پخش سریال نبود تا آنکه پخش آنونس سریال در صداوسیما از اواخر شهریور ماه و وعده‌ی «به زودی، جمعه‌ها، ساعت 22، از شبکه‌ی اول سیما» باعث شد تا منابع خبری از قول «محمد رضا ورزی» کارگردان مجموعه اعلام کنند: «با برنامه‌ریزی انجام شده ان‌شاءالله پخش این سریال پس از انجام مراحل پست پروداکشن، از نیمه آبان ماه شروع می‌شود... 24 قسمت اول این سریال برای پخش آماده شده است. به این معنا که در حال حاضر قسمت‌هایی از سریال «معمای شاه» به اندازه قابل توجهی تولید شده است که ۶ ماه دوم سال را به راحتی پوشش می‌دهد».

اخبار بیشتر از این سریال و حواشی آن را می‌توانید از سایت رسمی سریال معمای شاه دنبال کنید.