از ایجاد ریزگرد‌ها تا زیر آب بردن یک محوطه باستانی، فجایعی که سد سقزچی ایجاد کرده است/ افزایش خودکشی، اعتیاد و بیکاری با ساخت یک سد

سرویس اجتماعی فردا؛ محمدصادق کریمی: روستای سقزچی از توابع شهرستان نمین، این روستا از سمت شرق با رشته کوه تالش و استان گیلان، از غرب به روستای ایریل، از شمال به روستا‌های بریس و سوها و جنوب به دهستان حور منتهی می‌گردد. سقزچی به‌لحاظ شرایط جغرافیایی و آب و هوایی، بخصوص همجواری با کوه‌های تالش حائز منابع آب سطحی قابل ملاحظه‌‌ای است که باعث گردیده مسئولان امر در دهه‌های گذشته به فکر احداث سد بر روی رودخانه سقزچی به‌عنوان یکی از سرشاخه‌های مهم رودخانه قرسو بیفتند.

سد سقزچی به عنوان بزرگترین سد شهرستان نمین پس از طی فرآیند مطالعاتی در سال 1379 اجرا و در سال 1381 توسط وزیر وقت نیرو افتتاح و به بهره برداری رسید. احداث این سد نوید رونق اقتصادی منطقه را می‌داد تا در سایه آن صنعت کشاورزی به عنوان اصلی‌ترین اشتغال اهالی منطقه رونق هرچه بیشتری به خود بگیرد. اکنون این سد پس از گذشت 14 سال نتوانسته انتظارات اهالی روستا و بسیاری از روستای همجوار را تأمین کند.

خطر خالی از سکنه شدن روستاها

به عقیده یک جامعه شناس این روستا دارای امکانات و توانمندی های طبیعی و محیطی فراوانی است اما سوء مدیریت و ناتوانی نیروی انسانی و عدم شناسایی مزیت نسبی، این منطقه را در آینده ای نزدیک با چالش های اساسی اعم از تخریب محیط زیست و افزایش مهاجرت از روستا و خطر خالی از سکنه شدن روستاها مواجه کرده است.

سید مصطفی رنجبر سقزچی با بیان اینکه این سد مهمترین طرح عمرانی اجرا شده در منطقه است افزود: اکنون بعد از گذشت 14 سال اگر تأثیرات آن را بر بافت اجتماعی و جمعیتی روستای سقزچی ارزیابی کنیم متوجه می شویم که این سد به عنوان یک پروژه بزرگ عمرانی، روستای سقزچی را به سمت نابودی سوق داده است.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: در روستایی که قبل از اجرای پروژه مذکور نزدیک به 900 نفر جمعیت داشت اکنون پس از 14 سالی که از عمر این سد می‌گذرد، جمعیت روستا به کمتر از 300 نفر تقلیل پیدا کرده است و این روستا از نظر سنی به خانه سالمندان تبدیل شده است با ادامه این روند امیدی برای بقای آن در آینده وجود ندارد و در حال حاضر از نظر بافت اجتماعی و فرهنگی نیز وضعیت این روستا حال و روز خوشی ندارد.

افزایش خودکشی، اعتیاد و بیکاری در برخی از روستاها

رنجبر گفت: در روستایی که بنابر اظهار کهنسالان آن تا قبل از احداث سد تنها یک مورد خودکشی گزارش شده بود، در فاصله‌ی سال‌های 1388 تا سال 1394 چهار خودکشی گزارش شده که دو مورد از آن‌ها نیز موفق بوده است که متأسفانه از نظر سنی نیز این دو نفر در گروه سنی جوان بودند. افزایش اعتیاد و بیکاری در میان جوانان این روستا که زمانی تولید کننده‌ محصولات کشاورزی و دامی بودند، اکنون به نسل هایی آسیب پذیر تبدیل شده‌اند.

این جامعه شناس افزود: متأسفانه سد سقزچی در این مدت نه تنها باعث توسعه و رفاه و افزایش سطح زندگی اهالی روستای سقزچی نشده بلکه بخش اعظم مراتع و زمین های مرغوب این روستا را که زمانی محل چرای گله های گاو و گوسفندان این روستا بوده نابود و به زیر آب برده است.

خشکی نهرها حاصل ایجاد سد

بنابر اظهار اهالی؛ مردمان روستا که از سهم و حقابه‌ مناسب این سد که بتوانند با آن امرار معاش کنند محروم مانده و نزدیک هفت بند از نهرهای آبیاری را که در گذشته به وسیله‌ آن به کشاورزی اشتغال داشتند، الان آبی ندارند و زمین‌های کشاورزی آبی روستا به زمین‌های دیم تبدیل شده است.

اهالی این روستا از عدم محقق شدن قول‌های داده شده از سوی مسئولان به هنگام احداث سد گله‌مند هستند قول‌هایی نظیر استقرار سیستم پمپاژ آب به اراضی دیم روستا و بهره برداری از قابلیت‌های گردشگری دریاچه سد و...

زیر آب رفتن یک منطقه باستانی در اثر ساخت سد

یکی دیگر از مشکلات سد از نظر اهالی روستا و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ منطقه، به زیر آب رفتن بخش اعظم منطقه باستانی پیره ناخرچی که بخشی از آن به شماره ۸۱-۱۰-۱۰- ۶۹۵ توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت و تاریخ آن هزاره دوم قبل از میلاد قید شده است، که در صورت انجام مطالعات باستان شناسی می‌توانست پرده از بسیاری از ناگفته‌های تاریخی منطقه بگشاید.

علاوه بر اهالی این روستا اهالی روستا‌های دیگر منطقه نیز از احداث این سد انتظاراتی داشته و دارند. به عنوان مثال اهالی دهستان پر جمعیت حور که کوهستان‌های آن یکی از تامین کنندگان آب سد سقزچی است نیازمند استقرار سیستم پمپاژ آب به اراضی خود هستند تا بخشی از مشکلات ناشی از کمبود منابع آب کشاورزی خود را مرتفع سازند.

اعتراض اهالی روستاها

مشکلات ناشی از این سد تنها به اراضی این دو روستا محدود نمی شود و روستا‌های پایین دست سد نیز نسبت به عدم تخصیص عادلانه حق آبه معترض هستند. نمود این اعتراض‌ها را می‌توان در اظهارات اهالی روستای محمود‌آباد مشاهده کرد که نسبت ناکارآمدی سیستم مدیریت آب این سد اعتراض دارند و بر این عقیده‌اند که سد سقزچی تنها موجب خوشحالی کشاورزان به مدت 45 روز می‌شود که آن هم تنها متوجه سه روستای ایریل، یونجالو و بریس می‌شود و در این مدت اندک مدیریت عادلانه‌ای بر مصرف آب این سد صورت نمی‌گیرد. اهالی این روستا در نظر گرفته شدن بیش از 50 محل (منهول) تنها برای روستای بریس را مثال بارز این امر بیان می‌کنند.

یکی از مهمترین مسائل مرتبط با سد سقزچی عدم گنجایش کافی مخزن آن است که باعث هدر رفت منابع آبی در طول می‌شود و اهالی منطقه و مسئولان بخش و شهرستان پیگیر افزایش ارتفاع تاج سد سقزچی و در نهایت افزایش حجم ذخیره‌سازی آن هستند. در این زمینه بخشدار ویلکیج می گوید: ما در منطقه ویلکیج و به خصوص نواحی مرکزی آن دچار کمبود منابع آب کشاورزی و افت سطح آب چاه‌ها و خشک شدن تعدادی از آن‌ها هستیم که این امر بسیاری از اراضی مجاور آبی‌بیگلو را که روزگاری آبی بودند تبدیل به زمین‌های دیم کرده است.

تبدیل شدن برخی از مناطق اردبیل به کانون ریزگردها

ناصر سیدزاده تصریح کرد: ادامه این روند تبعات منفی را به دنبال خواهد داشت و بنده به عنوان یک مسئول هشدار می‌دهم که در صورت عدم توجه جدی به این امر، این منطقه به کانون ریز‌گردها تبدیل خواهد شد که هوای سالم بخش ویلکیج و شهرهای اردبیل و نمین را با مشکلات جدی روبرو خواهد کرد.

وی با اشاره به اینکه با افزایش ارتفاع تاج سد سقزچی و افزایش گنجایش آن می‌توان تا حد زیادی از سرریزی شش ماهه و هدر رفت آب‌های سطحی منطقه جلوگیری کرد افزود: در صورت عدم توجیه فنی این پیشنهاد، باید نسبت به احداث سد‌های کوچک معیشتی در پایین دست آن اقدام کرد تا بدین وسیله این مشکل منطقه مرتفع گردد.

سیدزاده به پیگیری‌های مسئولان شهرستانی و اهالی اشاره کرد و افزود: در این زمینه مکاتباتی با شرکت آب منطقه‌ای اردبیل صورت گرفته که آن شرکت طی نامه‌ای به بخشداری ویلکیج اعلام کرده است: بر اساس مطالعات انجام شده توسط این شرکت در سال 89 و باتوجه به طراحی اولیه سد، افزایش ارتفاع سد سقزچی دارای مشکلات فنی، اجرائی، اجتماعی و حفظ حیات رودخانه بوده و امکان افزایش ارتفاع سد مقدور نیست.

حال باید منتظر ماند و دید مسئولان امر در خصوص مشکلات این سد چه راهکار‌هایی را در دستور کار قرار خواهند داد و معلوم نیست روستایی به نام سقزچی در منطقه نمین با چه سرنوشتی در آینده روبرو خواهد شد.