بازخوانی سیره پیامبر (ص) در سفر

تبیان: بسیاری از مردم، به ویژه ساکنین شهرهای بزرگ، سفر را بهترین گزینه برای فرار از روزمرگی های طول سال و مناسب ترین راه برای با هم بودن می دانند. سفر کردن سنتی است دیرینه که مردم تمامی زمان ها و مکان ها بدان اقدام می نمودند. سیرۀ پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) نیز به خوبی نشان می دهد که ایشان اهتمامی ویژه به این امر داشته و مواردی خاص را در سفرها مدنظر قرار می دادند. در مجال بر آن شدیم تا با بررسی زندگی آن بزرگ مرد، این عید را با تمسک به سیرۀ ایشان پشت سر گذاریم. زمان مناسب برای سفر انتخاب زمان مناسب برای سفر کردن از جمله نکاتی است که باید بدان توجه ویژه نمود. در نظر گرفتن شرایط مختلف زمان، مسیر، آب و هوا و ... تأثیر بسیاری در داشتن مسافرتی مطلوب خواهد داشت. در سیرۀ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است که ایشان صبح هنگام و روز پنجشنبه به مسافرت می رفتند: "سنت آن است که از منازل زود حرکت کنند و آغاز سفر پنجشنبه باشد". (عوارف المعارف، ص 126) حرکت در هنگام صبح سبب می گردد که انسان در طول مسیر حرکت نیز از دیدن مناظر لذت برد و خستگی راه بر وی مستولی نگردد. تا هنگام ظهر مسافتی را طی کرده و سپس زمانی را به خوردن غذا و استراحت کردن اختصاص می دهد. سفرهای گروهی سفر کردن به تنهایی لذت خاصی ندارد و اصولاً کم اند افرادی که بخواهند به تنهایی مسافرت کرده و از سفر خویش لذت برند. اما در کنار فرد دیگر بودن نیز شرایطی را می طلبد و محدودیت هایی را ایجاد خواهد کرد. در سفرهای گروهی هر کس باید مراقب رفتار خویش باشد تا مبادا منجر به ایجاد کدورت و ناراحتی گردد. تقسیم کار مشورت از مهم ترین نکاتی است که در سفرهای گروهی باید مورد توجه قرار داده شود. در روایت است که "رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دوست نداشت کسی بدون همسفر مسافرت کند". (مجموعة ورام، ص 28) و در مقابل به کسانی که سفرهای گروهی را برمی گزیدند توصیه می کردند: "سنت است چون گروهی به سفر روند زاد و توشۀ خویش را با خود بردارند، زیرا این کار سبب دل خوشی و دلگرمی و خوش خلقی آنان خواهد شد". در سفر هر کس باید سهم خویش را از غذا یا پول به همراه داشته باشد و مبادا با فکر بهره بردن از مطاع دیگران به سفر اقدام نماید که چنین امری کدورت و رنجش را با خود به همراه خواهد داشت. همراه داشتن وسائل مورد نیاز از جمله نکاتی که در سفرها باید مورد توجه قرار داده شود آن است که هر کس وسایل ضروری و مورد نیاز خویش را به همراه داشته باشد. پیش بینی کند که در هر مکانی چه چیزهایی ممکن است احتیاج گردد. به تناسب مکانی که برای سفر انتخاب کرده، وسیله ای که با آن مسافرت می-کند و همچنین آب و هوای منطقۀ مورد نظر برخی لوازم مورد نیاز خواهد بود. مواردی نیز هستند که هر مسافرتی حتما باید همراه انسان باشد. بهتر است از ابتدا آن وسایل تهیه و همراه برده شود چرا که همیشه شرایط برای فراهم کردن آن ها در طول مسیر و یا حتی محل اقامت وجود ندارد. در روایات چنین آمده است: "رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به هنگام سفر پنج چیز را با خود برمی داشت: آینه، سرمه دان، شانه، مسواک و قیچی". (مکارم الأخلاق، ص 240) در گزارشی دیگر نخ و سوزن خیاطی، درفش کفاشی و بند چرمی کفش نیز اضافه شده است. (مکارم الأخلاق، ص 35) همراه داشتن آب نیز در سفرها از سنت محسوب می گردد. خواندن دعاهایی خاص از دیگر اموری که هنگام سفر مورد توجه رسول الله (صلی الله علیه و آله) قرار داشت خواندن دعاهایی خاص بود. به عنوان نمونه از انس گزارش شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) قصد سفر نمی کرد جز آنکه هنگام برخاستن از جا می گفت: "اللّهُمَّ بِکَ انتَشَرتُ وَ إلَیکَ تَوَجَّهتُ وَ بِکَ اعتَصَمتُ أنتَ ثِقَتی وَ رَجائی اللّهُمَّ اکفِنی ما أهَمَّنی وَ ما لا أهتَمَّ لَه وَ ما أنتَ أعلَمُ بِه مِنی اللّهمَّ زَوِّدنی التقوى و اغفِر لی وَ وَجِّهنی إلى الخَیرِ حَیثُما تَوَجَّهتُ". "خدایا به یاری تو سفر می کنم، و به سوی تو روی می آورم، و به دامن رحمت تو چنگ می زنم، تو پشتیبان و نقطۀ امید منی. خداوندا! مرا در آنچه برایم مهم است و آنچه مهم نمی شمارم و آنچه که تو خود بهتر از من می-دانی کفایتکن. خدایا! تقوا را توشۀ من کن و گناهم را بیامرز و به هر سو رو کنم مرا با خیر مواجه ساز". (مکارم الأخلاق، ص 246) ایشان در طول مسیر نیز همواره یاد خدا را در دل داشته و هیچ زمانی را برای ذکر او از دست نمی دادند. امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: "رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در سفر هر گاه از بلندی سرازیر می شد «سبحان الله» می گفت و چون به بلندی بالا می رفت «الله اکبر» می گفت". (الکافی، ج 4، ص 287) در سیرۀ پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) آمده است که آن بزرگوار برای کسانی که عازم سفر بودند نیز دعاهایی ویژه می خواندند. یکی از این ادعیه چنین است: "زَوَّدَکُمُ اللهُ التَّقوى وَ وَجَّهَکُم إلى کُلِّ خَیرٍ و قَضى لَکُم کُلَّ حاجةٍ وَ سَلَّمَ لَکُم دینَکُم وَ دُنیاکُم وَ رَدَّکُم سالمین إلىَّ سالِمینَ". "خداوند تقوا را توشۀ شما کند، شما را با هر خیری مواجه سازد، همۀ حاجاتتان را برآورد، دین و دنیای شما را برایتان سالم بدارد و شما را سالم به من بازگرداند". (من لا یحضره الفقیه، ج ‏2، ص 276) نتیجه بررسی سیرۀ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به خوبی نشان می دهد که ایشان اهتمام ویژه ای به سفر کردن داشتند. بر اساس گزارشات رسیده انتخاب زمان مناسب برای سفر و همراه داشتن وسایل مورد نیاز از جمله چیزهایی است که ایشان مورد توجه قرار می دادند. از نظر ایشان سفرهای گروهی بهتر از سفر کردن به صورت فردی است البته در صورتی که هر کس وظایف خویش را انجام دهد. از ایشان ادعیه ای نیز گزارش شده است که فرد مسافر برای خود یا سایرین برای مسافران می خوانند تا سفری همراه با سلامتی و برکاتی خاص در پیش داشته باشند.