فلسطین؛ ۳۶۵ روز پس از انتفاضه سوم

اندیشکده راهبردی تبیین: از 10 مهر سال گذشته پس از انجام عملیات شهادت طلبانه از سوی مهند حلبی نوجوان فلسطینی در قدس، معادلات فلسطین دچار تغییراتی شد. تغییراتی که ابتدا یک خیزش یا خشم نفرت نامیده می‌شد اما با گذشت زمان از مخالفت «انتفاضه» نامیدن این تحولات کاسته شد. با گذشت یک سال از انتفاضه فلسطینیان، حدود 250 فلسطینی به شهادت رسیده‌اند و در مقابل 40 صهیونیست نیز به هلاکت رسیده اند. یعنی بر اساس آمار موجود بین کشته‌های دو طرف نسبت 6 به 1 برقرار است. این نسبت در انتفاضه نخست 4 به 1 و در انتفاضه دوم نیز 6 به 1 بوده است[1].

یکی از استدلال‌های مخالفین انتفاضه نامیدن تحولات اخیر، مقایسه جمعیت درگیر با انتفاضه در مقابل دو انتفاضه پیشین فلسطین است. پروفسور بوعاز گانورکارشناس صهیونیستی کانون «هرتزلیا» پژوهشی تحلیلی را در مورد اوضاع کنونی تحت عنوان «کارنامه انتفاضه افراد» تهیه کرده است. وی ضمن انتفاضه نامیدن تحولات می‌گوید: « اسرائیل هم‌اکنون با موجی از عملیات‌های خطرناک مقاومتی مواجه است که کاملاً با انتفاضه‌های گذشته تفاوت دارد، زیرا در انتفاضه کنونی فلسطینیان از سلاح‌های سرد و خودرو و اخیراً نیز از سلاح‌های گرم (عملیات تیراندازی) استفاده می‌کنند، کما اینکه شمار شرکت کنندگان در انتفاضه کنونی در مقایسه با انتفاضه‌های قبلی کمتر است، زیرا در انتفاضه کنونی کمتر از 300 شخص در عملیات‌های مقاومتی شرکت دارند و به هیچ‌وجه سخن از هزاران و یا ده‌ها هزار نفر نیست اما با این حال نباید عملیات‌های مقاومتی فلسطینیان و چالش‌های پیش روی سازمان‌های امنیتی و جامعه صهیونیستی در نتیجه این عملیات‌ها را بی‌اهمیت دانست.»[2] هم‌چنین روزنامه صهیونیستی «یدیعونت آحارونت» در گزارشی که به اهمیت انتفاضه پرداخت، نوشته است که طبق نظرسنجی موسسه‌ی اسمیت، پس از گذشت شش ماه از انتفاضه، 51 درصد از صهیونیست‌ها انتفاضه سوم را بدتر از انتفاضه دوم می‌دانند و این نشان دهنده اهمیت تحولات هم‌سطح دانستن آن با انتفاضه‌های پیشین است.[3] انتفاضه سوم ، یک اتفاق غیرقابل پیش‌بینی نبود و پس از جنگ 51روزه، جرقه‌های آن دیده می‌شد که هشدار بسیاری از کارشناسان صهیونیستی را مبنی بر آغاز قریب‌الوقوع انتفاضه‌ای جدید به دنبال داشت. پس از جنگ 51روزه، عاموس هرئیل تحلیلگر صهیونیستی در روزنامه هاآرتص نوشت: «به نظر می‌رسد راه فراری از انتفاضه‌ای که از تابستان (2014) در قدس آغاز شده است، وجود ندارد. از زمان پایان جنگ 51روزه غزه، آرامش، همه‌ی مناطق را فراگرفته است اما خشونت تا این لحظه در قدس ادامه دارد.» هم‌چنین نداو شرغای تحلیلگر روزنامه «اسرائیل امروز» در مطلبی تحت عنوان «چشم‌ها باید باز شود: انتفاضه در راه است».[4] انتفاضه سوم به این دلیل به انتفاضه قدس مشهور شد که جرقه این تحولات پس از ورود وزیر صهیونیستی به مسجدالاقصی و مطرح شدن تقسیم زمانی- مکانی این مکان با ارزش برای مسلمانان رقم خورد. طرحی که از سوی صهیونیست‌ها تدوین شده است بسیار به طرح تقسیم مسجد ابراهیمی شبیه است. [5] 1- روند یک ساله انتفاضه 1-1- مرحله نخست: عملیات شهادت طلبانه با سلاح سرد انتفاضه طی یک سال گذشته را می‌توان در سه مرحله ساده سازی نمود. مرحله نخست آن طی سه ماه اول است که ضمن پویایی آن شاهد انجام عملیات‌های شهادت طلبانه با چاقو و سلاح‌های سرد بودیم. استفاده از سلاح‌های سرد موجب شد برخی رسانه‌های عربی در ابتدا از این تحولات«انتفاضه السکین» به معنی انتفاضه چاقو یاد کنند. در سه‌ماهه نخست ما شاهد شهادت 150 فلسطینی و هلاکت 27 صهیونیست بودیم. ارقامی که به‌خوبی نشان دهده پویایی این تحولات است. 2-1- مرحله دوم: رکود و کنترل انتفاضه مرحله دوم را می‌توان از پایان مرحله نخست تا ماه هفتم انتفاضه در نظر گرفت. در مرحله دوم کاهش عملیات‌های شهادت طلبانه با سلاح سرد و جایگزین شدن عملیات با خودرو و زیرگیری در عملیات‌هاست. مهم‌ترین مولفه مرحله دوم را می‌توان افزایش همکاری‌های امنیتی میان نیروهای امنیتی تشکیلات خودگردان و رژیم صهیونیستی دانست. اتفاقی که موجب کنترل بسیاری از عملیات‌های شهادت‌طلبانه گردید و انتفاضه در یک رکود نسبی قرار گرفت. به‌گونه‌ای که تنها یک صهیونیست طی مرحله دوم به هلاکت رسید اما موج دستگیری‌ها به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافت. «رونی نوما» فرمانده منطقه مرکزی ارتش رژیم صهیونیستی، در سخنانی در ششمین ماه انتفاضه اعلام نمود: «سرویس‎های امنیتی تشکیلات خودگردان در ماه‌های گذشته(اولیه انتفاضه) از وقوع 15 درصد از عملیات فلسطینی‎ها جلوگیری می‎کردند اما اخیراً توانسته‎اند 40 درصد عملیات‌ها را مانع شوند» هم‌چنین پایگاه فرانسوی «Intelligence Online» در همان زمان در گزارشی ضمن اعلام تشدید همکاری تشکیلات خودگردان و رژیم صهیونیستی اعلام نمود که نیروهای امنیتی محمود عباس طی هفته‌های اخیر از وقوع 85 عملیات استشهادی علیه صهیونیست‌ها جلوگیری نموده‌اند.[6] 3-1- مرحله سوم: اوج‌گیری و مسلحانه شدن مبارزات پس از رکود نسبی انتفاضه، انجام عملیات شهادت طلبانه مسلحانه از سوی سه جوان فلسطینی در تل‌آویو در بهمن‌ماه 94 جرقه مسلحانه شدن انتفاضه زده شد. در این عملیات یک پلیس صهیونیست کشته شد. روزنامه «جروزالم پست» پس از این عملیات در گزارشی به نقل از سخنگوی پلیس رژیم صهیونیستی نوشت: «اسلحه‌ای که «هادار کوهن» (پلیس صهیونیست) را کشت، از طریق تونل‌های زیرزمینی و یا از ایستگاه بازرسی به‌طور مخفیانه به دست فلسطینیان نرسیده بود. این اسلحه‌ای دست‌ساز بود که احتمالاً در زیرزمین و یا آشپزخانه‌ای در کرانه باختری ساخته شده بود. ما در مورد تسلیحات با درجه نظامی صحبت نمی‌کنیم. این‌ها تسلیحاتی بوده‌اند که به‌صورت دست‌ساز ساخته‌شده‌اند. با این حال این سلاح‌ها در حال رسیدن به سطوح تسلیحات نظامی هستند. این تسلیحات همانند مسلسل‌های AK47 یا M-16 شلیک می‌کنند.»[7] شاید بتوان انفجار اتوبوسی در قدس اشغالی در ابتدای اردیبهشت ماه 95 را آغاز مرحله سوم نامید. پس از این اتفاق بسیاری از صهیونیست‌ها از خطر مسلحانه شدن انتفاضه خبر دادند. اوج‌گیری انتفاضه و اضافه شدن رویکرد مسلحانه موجب شد باری دیگر عملیات‌ها افزایش یابد و شاهد به شهادت رسیدن حدود 60 فلسطینی دیگر از اردیبهشت ماه تا سال روز انتفاضه در هفته نخست مهرماه باشیم. تعداد شهدای انتفاضه تاکنون به 250 تن رسیده است. انتفاضه با نزدیک شدن به سالگرد خود بار دیگر اوج گرفت و ما شاهد شهادت 4 فلسطینی و زخمی شدن 12 صهیونیست در هفته پیش بودیم. 2- انتفاضه و پیامدها 1-2- فلسطین • خروج حماس و جهاد اسلامی از انزوا: این انتفاضه فرصتی برای گروه‌های مقاومت غزه ایجاد نمود تا ضمن خروج از انزوا، به حمایت از این تحولات بپردازند. این دو گروه برخی عملیات‌های انتفاضه را رسماً بر عهده گرفتند تا خروج از انزوای خود را عمومی نمایند. شاید بتوان مهم‌ترین عملیاتی که حماس آن را بر عهده گرفت ،انفجار اتوبوس در قدس اشغالی دانست. هم چنین جهاد اسلامی نخستین عملیات شهادت طلبانه که از سوی مهند حلبی اجرا شد را برعهده گرفته بود. • افزایش نارضایتی از محمود عباس و تعلیق انتخابات شهرداری‌ها: یکی دیگر از پیامدهای انتفاضه را می‌توان کاهش مشروعیت و محبوبیت محمود عباس دانست. دستگیری‌های فراوان نیروهای فلسطینی از سوی پلیس تشکیلات و اظهارات علنی محمود عباس علیه اقدامات شهادت طلبانه دو عامل مهم است که موجب شده است محمود عباس دچار کاهش محبوبیت و مشروعیت طی یک سال گذشته شود. نمونه عینی کاهش محبوبیت وی، لغو انتخابات شهرداری‌ها از سوی تشکیلات خودگردان بود. محمود عباس و حامیان وی به این نتیجه رسیدند که اگر انتخابات در روز اعلام شده یعنی 20 مهر برگزار شود، رأی حامیان حماس و مقاومت بیش از آرای لیست تشکیلات خودگردان خواهد بود. • اعتصاب اسرا و پیروزی اراده‌ها: یکی از موضوعاتی که در یک سال گذشته بسیار مورد توجه بود و توام با انتفاضه، موجب روحیه‌بخشی به مقاومت گشت، اعتصاب غذا از سوی اسرای در بند رژیم و تسلیم شدن رژیم صهیونیستی در مقابل آنان بود .مشهورترین آنان در این موضوع محمد القیق بود که پس از 94 روز اعتصاب رژیم صهیونیستی مجبور به آزادی وی شد. • ظهور نسل پسا اسلو: یکی از ویژگی‌های بارز این انتفاضه پایین بودن متوسط سن مجریان عملیات و دستگیری‌هاست. به‌طور مثال تنها از ابتدای سال 2016 تاکنون رژیم صهیونیستی حدود 1000کودک زیر سن قانونی(18 سال) را دستگیر نموده است. این رقم در مقایسه با سال گذشته بیش از 80 درصد افزایش داشته است.[8] این امر نشان دهنده حضور پررنگ جوانان و نوجوانان در انتفاضه است. جوانانی که به فلسطینیان پس از اسلو مشهور شده‌اند. جوانانی که پس از سازش اسلو در سال 1993 به دنیا آمده‌اند و امروزه نتایج اسلو را خفت‌بار و شکست کامل می‌دانند. ظهور چنین نسلی در کرانه باختری موجب شده است بسیاری سازش اسلو را از هم پاشیده شده بنامند و این درحالی است که مشروعیت تشکیلات خودگردان و مذاکرات، مستقیما به اسلو وابسته است. 2-2- رژیم صهیونیستی • اختلاف در شیوه کنترل انتفاضه و مقاومت غزه: یکی از پیامدهای انتفاضه، عیان‌تر شدن اختلاف در شیوه مبارزه با فلسطینیان میان سران صهیونیستی بود. در ابتدای انتفاضه موشه یعلون وزیر وقت جنگ و نتانیاهو بر این باور بودند که راه حل کنترل انتفاضه، افزایش همکاری امنیتی با نیروهای تشکیلات و درگیری سخت با نیروهای انتفاضه با مسلح کردن تشکیلات و پلیس فلسطینی است. این روش بارها مورد انتقاد دیگر سیاسیون و نظامیان رژیم صهیونیستی قرار گرفت و آن را ناکارآمد می‌دانستند. با تغییر وزیر جنگ و به قدرت رسیدن لیبرمن و پیوستن حزب افراطی وی به کابینه، روش برخورد سخت در مقابل انتفاضه تشدید شد. برگزاری همایش‌ها و رزمایش‌های نظامی در نزدیکی غزه و حتی مرزهای لبنان و حملات جنگنده‌های تل‌آویو به مناطقی از غزه طی دو ماه اخیر موجب شده است بسیاری دولت کنونی نتانیاهو را به اتخاذ رویکرد نظامی و جنگ برای کنترل امنیت متهم نمایند. • ناکارآمدی دولت نتانیاهو و افزایش رقیبان وی: با گذشت یک سال از انتفاضه انتقادات به نتانیاهو به اوج خود رسیده است. پس از خروج یعلون از کابینه و اظهارات آتشین وی علیه نتانیاهو بالاخص در موضوع امنیت، سناریو فروپاشی کابینه بیش از پیش مطرح شده است. به نظر می‌رسد نتانیاهو حتی اگر بتواند دولت کنونی را تا پایان مهلت قانونی خویش حفظ نماید، چالش‌ها و مخالفان جدی‌ای پیش روی خود خواهد داشت.[9] اکنون جدی‌ترین رقیبان نتانیاهو، راست‌گرایانِ جداشده از کابینه وی یا حزب لیکود هستند. افرادی چون موشه یعلون، لیبرمن، لاپید و کحلون از این دسته رقیبان‌اند که با یک ائتلاف، توانایی دردسرسازی برای نتانیاهو را دارند. کحلون رهبر حزب «همه ما» با داشتن ده صندلی از کنست به‌عنوان بزرگ‌ترین حزب حاضر در ائتلاف پس از لیکود، بیشترین قدرت عمل را برای ساقط کردن کابینه نتانیاهو و برگزاری انتخابات زودهنگام کنست در اختیار دارد. نتیجه‌گیری انتفاضه سوم در حالی به اولین سالگرد خود رسید که سه دوره برای آن می توان متصور شد. مرحله نخست آن طی سه ماه اول است که ضمن پویایی آن شاهد انجام عملیات‌های شهادت طلبانه با چاقو و سلاح‌های سرد بودیم. در این مرحله 150 فلسطینی شهید و 33 صهیونیست کشته شدند. مرحله دوم را می‌توان از پایان مرحله نخست تا ماه هفتم انتفاضه در نظر گرفت.در مرحله دوم کاهش عملیات‌های شهادت طلبانه با سلاح سرد و جایگزین شدن عملیات با خودرو و زیرگیری در عملیات‌ها را شاهدیم. مهم‌ترین مولفه مرحله دوم را می‌توان افزایش همکاری‌های امنیتی میان نیروهای امنیتی تشکیلات خودگردان و رژیم صهیونیستی دانست. شاید بتوان انفجار اتوبوسی در قدس اشغالی در ابتدای اردیبهشت ماه 95 را آغاز مرحله سوم نامید. پس از این اتفاق بسیاری از صهیونیست‌ها از خطر مسلحانه شدن انتفاضه خبر دادند. از آغاز مرحله سوم تا کنون نزدیک به 60 فلسطینی به شهادت رسیده‌اند. انتفاضه طی یکسال گذشته پیامدهایی با خود به همراه داشته است. خروج حماس و جهاد اسلامی از انزوا، افزایش نارضایتی از محمود عباس و تعلیق انتخابات شهرداری‌ها، اعتصاب اسرا و پیروزی اراده‌های آنان بر صهیونیست‌ها و ظهور نسل پسا اسلو در میان جوانان فلسطینی از مهم ترین تبعات انتفاضه بر روی فلسطینی هاست. [1] «مجاهدانی با دست‌های خالی» خبرگزاری تسنیم، منتشرشده در تاریخ 4 مهر 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/07/04/1195100 [2] «کارنامه عملکرد شش‌ماهه اسرائیل در مهار انتفاضه سیاه است» خبرگزاری قدس، منتشرشده در تاریخ 18 فروردین 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=61909 [3] «جامعه صهیونیستی انتفاضه کنونی را از انتفاضه دوم خطرناک‌تر می‌داند» خبرگزاری قدس، منتشرشده در تاریخ 15 فروردین 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=61809 [4] «آغاز انتفاضه در قدس جدی است/ هشدار وزیر اسبق جنگ و تحلیل‌گر تل‌آویو» خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 1 آبان 93، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930801000714 [5] برای مطالعه بیشتر ر.ک: دکتر حسین آجرلو. « نگاهی به اقدامات مشکوک اخیر صهیونیست ها در مسجدالاقصی». اندیشکده راهبردی تبیین: مهر 94 [6] «تشکیلات خودگردان مانع وقوع 40 درصد از عملیات‌های شهادت طلبانه» خبرگزاری قدس، منتشرشده در تاریخ 20 فروردین 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=61949 [7] «تسلیحات دست‌ساز برگ برنده مبارزان فلسطین» خبرگزاری قدس، منتشرشده در تاریخ 27 بهمن 94، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=60768 [8] «1000 کودک فلسطینی اسیر دست صهیونیست‌ها» خبرگزاری ایسنا، منتشرشده در تاریخ 4 مهر 95، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://www.isna.ir/news/95070401650/ [9] برای مطالعه بیشتر ر. ک: محمد محسن فایضی «9 رقیب احتمالی نتانیاهو» اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 28 شهریور 95 http://tabyincenter.ir/index.php/menu-examples/child-items-5/1395062705