شرط پاشینیان برای صلح با جمهوری آذربایجان

نخست وزیر ارمنستان ضمن ابراز خوش‌بینی نسبت به مذاکرات صلح با جمهوری آذربایجان، بر ضرورت امضای توافقنامه‌ای استراتژیک تأکید و پیشنهاد خروج ناظران اتحادیه اروپا از مرز و لغو شکایات بین‌المللی علیه آذربایجان در صورت امضای توافقنامه صلح را مطرح کرد.

مرز میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان تنها یک خط بر روی نقشه نیست، بلکه مملو از تاریخ مناقشات و امیدها برای آینده است. مذاکرات تعیین مرز، پیچیدگی این مسئله را در هر دیدار و هر بیانیه‌ای آشکار می‌کند و در واقع تلاشی برای یافتن تعادل میان واقعیت و انتظارات است.

نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، پیشنهاد داده که ناظران اتحادیه اروپا از مناطق مرزی تعیین‌ شده میان دو کشور خارج شوند. این پیشنهاد نشان‌دهنده آمادگی ارمنستان برای گفتگوی مستقیم با جمهوری آذربایجان و حل‌وفصل مسائل مرزی است.

با این حال، این پیشنهاد پیچیدگی و حساسیت مذاکرات تعیین مرز را نشان می‌دهد. ناظران اتحادیه اروپا در حال حاضر نقش مهمی در کاهش تنش‌ها و جلوگیری از درگیری در مناطق مرزی ایفا می‌کنند. خروج این ناظران می‌تواند به افزایش بی‌اعتمادی و تنش در مناطق مرزی و همچنین به خطر انداختن روند تعیین مرز منجر شود.

پاشینیان در مصاحبه‌ای با تلویزیون عمومی این کشور به تعدادی از موضوعات مهم در زمینه مذاکرات صلح با جمهوری آذربایجان پرداخت. در ادامه به بررسی نکات اصلی این مصاحبه می‌پردازیم:

1. خوش‌بینی نسبت به مذاکرات صلح: پاشینیان با اشاره به پیشرفت‌های حاصل شده در مذاکرات صلح، ابراز امیدواری کرد که جمهوری آذربایجان به دنبال به بن‌بست کشاندن مذاکرات نیست. وی همچنین تأکید کرد که ارمنستان در تلاش است تا با ارائه دلایل و استدلال‌های مختلف، نگرانی‌های موجود را برطرف کند.

2. امضای توافقنامه استراتژیک: پاشینیان علاوه بر توافقنامه صلح، بر ضرورت امضای یک توافقنامه استراتژیک میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان تأکید کرد. این توافقنامه اصول روابط دو کشور در قرن‌های آینده را مشخص می‌کند.

3. به رسمیت شناختن متقابل و همزیستی مسالمت‌آمیز: پاشینیان معتقد است که ارمنستان و جمهوری آذربایجان باید به‌طور رسمی و عملی یکدیگر را در مرزهای فعلی به رسمیت بشناسند و به دنبال همزیستی مسالمت‌آمیز باشند. وی همچنین بر ضرورت احتیاط در برقراری روابط و همکاری‌های اقتصادی تأکید کرد.

4. انتقاد از مفاد قانون اساسی ارمنستان: پاشینیان به‌طور تلویحی از برخی از مفاد قانون اساسی ارمنستان انتقاد کرد و آن‌ها را عامل ایجاد تنش با جمهوری آذربایجان و ترکیه دانست.

5. تلاش برای تنش‌زدایی با آذربایجان و ترکیه: پاشینیان با اشاره به حساسیت‌های موجود در روابط با جمهوری آذربایجان و ترکیه، بر ضرورت تنش‌زدایی و اجتناب از اقدامات تحریک‌آمیز تأکید کرد.

6. مسئولیت در قبال مردم ارمنستان: پاشینیان با تأکید بر مسئولیت خود در قبال مردم ارمنستان، گفت که باید با آن‌ها صادق باشد و پیامدهای تصمیمات خود را به‌طور شفاف بیان کند.

7. ادامه مذاکرات تعیین مرز: پاشینیان از ادامه مذاکرات تعیین مرز با جمهوری آذربایجان خبر داد و گفت که در جلسه بعدی، بخش جدیدی از مرز برای تعیین حدود انتخاب خواهد شد.

8. پیشنهاد خروج ناظران اتحادیه اروپا: پاشینیان بار دیگر بر پیشنهاد خود برای خروج ناظران اتحادیه اروپا از مناطق مرزی تعیین‌شده تأکید کرد.

9. موضوع اصلاح قانون اساسی: پاشینیان در پاسخ به سؤالی در مورد اصلاح قانون اساسی، گفت که دادگاه قانون اساسی ارمنستان پیش از این اعلام کرده که تنها بخش‌هایی از اعلامیه استقلال که در قانون اساسی نیز ذکر شده، اعتبار قانونی دارد.

10. تبادل پیشنهادات برای تعیین مرز: پاشینیان اعلام کرد که پس از آخرین جلسه کمیسیون‌های تعیین مرز، دو طرف پیشنهادات خود را برای ادامه این روند به یکدیگر ارائه کرده‌اند.

مصاحبه پاشینیان با تلویزیون ارمنستان نشان‌دهنده تلاش وی برای تنش‌زدایی با جمهوری آذربایجان و پیشبرد مذاکرات صلح است. با این حال، برخی از مواضع وی، مانند پیشنهاد خروج ناظران اتحادیه اروپا، با انتقاداتی در داخل ارمنستان مواجه شده است.

ایده «توافق استراتژیک» که توسط پاشینیان مطرح شده، در شرایط فعلی بیشتر یک شعار سیاسی است تا یک برنامه عملی. در حالی که مسائل اساسی مانند توافقنامه صلح، تعیین مرزها و کریدور زنگه‌زور هنوز حل نشده است، صحبت از «توافق استراتژیک» بیشتر شبیه فرستادن پیام سیاسی و جلب حمایت افکار عمومی در داخل ارمنستان است.

میزان اعتماد میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان بسیار پایین است و این امر مانع از دستیابی به یک توافق استراتژیک می‌شود. دو کشور بر سر مسائل مهمی مانند قره‌باغ کوهستانی و تعیین مرزها اختلافات عمیقی دارند که حل‌وفصل آن‌ها آسان نیست. نفوذ قدرت‌های خارجی در منطقه قفقاز جنوبی نیز می‌تواند مانع از دستیابی به یک توافق استراتژیک میان ارمنستان و آذربایجان شود.

تلاش‌های پاشینیان برای دستیابی به یک «توافق استراتژیک» با آذربایجان، با مقاومت و چالش‌های زیادی در داخل ارمنستان و همچنین در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی مواجه است.

اپوزیسیون ارمنستان با تلاش‌های پاشینیان برای دستیابی به توافق استراتژیک با آذربایجان مخالف است و آن را به‌عنوان خیانت به منافع ملی ارمنستان تلقی می‌کند. در آذربایجان نیز پس از پیروزی‌های نظامی در جنگ قره‌باغ، انتظارات برای دستیابی به نتایج ملموس و سریع در توافقنامه صلح افزایش یافته است.

روسیه، ترکیه، اتحادیه اروپا و آمریکا از جمله بازیگران خارجی هستند که با اهداف و منافع متفاوت خود، بر روند مذاکرات صلح تأثیر می‌گذارند و پیچیدگی این روند را افزایش می‌دهند. رقابت میان قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی، این منطقه را به میدان رقابت ژئوپلیتیک تبدیل کرده است.

اعلامیه استقلال ارمنستان به منبع تناقضات داخلی و فشارهای خارجی تبدیل شده و مفاد مربوط به «ارمنستان غربی» و «قره‌باغ کوهستانی» در این سند، نه‌تنها با حقوق بین‌الملل مغایرت دارد، بلکه مانعی در راه عادی‌سازی روابط با کشورهای همسایه، به‌ویژه جمهوری آذربایجان و ترکیه، است.

اذعان نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، به مشکلات این سند و مغایرت آن با صلح و ثبات در منطقه، یک سیگنال سیاسی مهم است. با این حال، اصلاح این سند به دلیل حساسیت‌های داخلی و مخالفت‌های احتمالی، با چالش‌های زیادی روبرو است.

اصلاح این سند می‌تواند به بهبود روابط ارمنستان با کشورهای همسایه، به‌ویژه آذربایجان و ترکیه، کمک کند، به افزایش ثبات و امنیت در منطقه قفقاز جنوبی منجر شود و به جلب حمایت بین‌المللی از ارمنستان و افزایش اعتبار این کشور در عرصه جهانی کمک کند.

اعلام آمادگی پاشینیان برای لغو شکایات بین‌المللی علیه جمهوری آذربایجان در صورت امضای توافقنامه صلح، تصمیمی غیرمنتظره بود. این اقدام می‌تواند به‌عنوان پیامی از سوی ارمنستان برای نشان دادن تمایل خود به مصالحه و پیشبرد مذاکرات صلح باشد. با این حال، این تصمیم می‌تواند ریسک‌های داخلی و خارجی برای ارمنستان به دنبال داشته باشد.

ارمنستان در سال‌های اخیر از دادگاه‌های بین‌المللی به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر جمهوری آذربایجان استفاده کرده است. لغو این شکایات می‌تواند موجب واکنش منفی اپوزیسیون ارمنستان و متهم شدن پاشینیان به خیانت شود.

پاشینیان ممکن است با این اقدام به دنبال نشان دادن حسن نیت خود و تمایل به مصالحه با آذربایجان باشد و از شکست در دادگاه‌های بین‌المللی و تشدید انزوای سیاسی خود بترسد و ممکن است قدرت‌های خارجی مانند روسیه و غرب بر ارمنستان برای لغو این شکایات فشار آورده باشند.

این اقدام می‌تواند به پیشرفت در مذاکرات صلح و رسیدن به یک توافق نهایی کمک کند، به کاهش تنش‌ها میان دو کشور و ایجاد فضای مناسب برای همکاری منجر شود و می‌تواند به تضعیف موضع ارمنستان در مذاکرات و واگذاری امتیازات بیشتر به جمهوری آذربایجان منجر شود.

همچنین واکنش منفی اپوزیسیون به این تصمیم می‌تواند به بی‌ثباتی سیاسی در ارمنستان و تضعیف جایگاه پاشینیان منجر شود و پاشینیان را با چالش‌های داخلی در ارمنستان مواجه کند، زیرا این اقدام ممکن است به‌عنوان خیانت به منافع ملی ارمنستان تلقی شود.

لغو شکایات بین‌المللی، به‌ویژه اگر با تضمین‌های متقابل همراه باشد، می‌تواند آغاز مرحله جدیدی در روابط ارمنستان و آذربایجان باشد و ارمنستان می‌تواند از این اقدام به‌عنوان ابزاری برای دریافت تضمین در مورد حقوق ارمنی‌های قره‌باغ و حفاظت از میراث فرهنگی استفاده کند و به بهبود چهره بین‌المللی ارمنستان و نشان دادن تعهد این کشور به صلح کمک کند.

جمهوری آذربایجان نیز می‌تواند از این اقدام برای تضمین به رسمیت شناختن تمامیت ارضی خود توسط ارمنستان استفاده کند و لغو شکایات بین‌المللی توسط ارمنستان می‌تواند یک پیروزی دیپلماتیک برای آذربایجان باشد.

این اقدام می‌تواند به افزایش اعتماد میان دو کشور و ایجاد فضای مناسب برای همکاری در زمینه‌های مختلف منجر شود و به طرفین اجازه دهد تا بر مسائل اساسی مانند تعیین مرزها، بازگشایی مسیرهای حمل‌ونقل و همکاری‌های اقتصادی تمرکز کنند و به ایجاد بستر مناسب برای برقراری صلح پایدار در منطقه قفقاز جنوبی کمک کند.

در واقع، تصمیم پاشینیان برای لغو شکایات بین‌المللی علیه جمهوری آذربایجان، یک آزمون بزرگ برای وی و دولت ارمنستان است. در مقابل، آذربایجان نیز باید با حسن نیت و انعطاف‌پذیری در مذاکرات شرکت کند و از این فرصت برای دستیابی به یک توافق عادلانه و پایدار استفاده کند.

به‌طوری که این تصمیم پاشینیان در صورت امضای توافقنامه صلح، تصمیمی سرنوشت‌ساز برای ارمنستان و کل منطقه قفقاز جنوبی است. اگر این روند به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند به برقراری صلح و ثبات در منطقه و آغاز یک دوران جدید از همکاری و پیشرفت منجر شود./تسنیم