باند فتح مقصر سانحه بوئینگ ارتش؟

گسترش روز افزون صنعت حمل‌ونقل هوایی در دهه‌های اخیر به عنوان یکی از مهم‌ترین محورهای توسعه کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه مطرح شده است. اهمیت این صنعت چنان است که اندیشمندان اقتصادی دنیا معتقدند اگر در آغاز قرن ۲۱، کشورهای توسعه نیافته به این صنعت توجه لازم نداشته باشند، رشد و توسعه این کشورها به حداقل خواهد رسید. بنابر گفته انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی (IATA)، سالانه بیش از ۴ میلیارد مسافر به وسیله حمل‌ونقل هوایی جابه‌جا می‌شوند و این صنعت با ایجاد بیش از ۶۳ میلیون شغل، سالانه بیش از ۲.۷هزار میلیارد دلار گردش مالی دارد. در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع، کشورهای مختلف با گسترش زیرساخت‌های مربوط به حمل‌ونقل هوایی سعی در تصاحب بخشی از بازار این صنعت را دارند.

فرودگاه، ناوگان ( هواپیما)، تجهیزات و سامانه‌های فرودگاهی اعم از سیستم‌های ارزیابی شرایط جوی، مخابرات هوایی، سنجش ترافیک و فواصل هوایی، اطلاعات هوانوردی، مدیریت بحران و پدافند غیرعامل ازجمله مهم‌ترین حلقه‌های تکمیل کننده زنجیره صنعت هوایی هستند. حلقه‌های بهم متصلی که خلل در هر یک از آن‌ها، هشدار و زنگ خطری برای تمام سیستم است. موضوعی که کشورهای پیشرو و سرآمد در توسعه صنعت هوایی اهمیت آن را به درستی درک کرده‌اند و دارای ایمنی بالا و کم‌ترین سوانح در مسافرت‌های هوایی هستند.

ایمنی مهم‌ترین مولفه صنعت حمل‌ونقل هوایی

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، ایمنی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های صنعت حمل‌ونقل هوایی بوده است. نرخ سوانح هوایی در دنیا طی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۷، طبق آمارهای ارائه شده توسط سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی(ایکائو - ICAO ) به ازاء یک میلیون پرواز ۳.۳۴ بوده است. در حوزه حمل‌ونقل هوایی هر چند تعداد سوانح منجر به فوت اندک است اما اهمیت و بازتاب جهانی حوادث و سوانح این صنعت بسیار زیاد است. در ادامه باتوجه به اهمیت موضوع به بررسی وضعیت صنعت حمل‌ونقل هوایی در ایران پرداخته خواهد شد.

تاریخچه صنعت حمل‌ونقل هوایی در ایران به سال ۱۳۲۵ بر می‌گردد. سالانه به طور میانگین ۲۵ میلیون مسافر هوایی در ایران توسط ۱۸۵ هواپیما از طریق ۱۸ کریدور هوایی جابه‌جا می‌شوند. حمل‌نقل هوایی در ایران طی سال‌های گذشته مورد توجه مسئولین قرار گرفته است. طبق گفته علیرضا جهانگیریان، رئیس پیشین سازمان هواپیمایی تا ۱۰ سال آینده ظرفیت جابجایی سالانه مسافر باید به چهار برابر میزان فعلی، یعنی به حدود ۱۰۰ میلیون نفر در سال برسد. هدفی که طبق گفته مسئولین، پیش نیاز تحقق آن خرید ۵۰۰ هواپیمای جدید برای نوسازی ناوگان هوایی است.

نرخ سوانح هوایی ایران سه برابر میانگین جهانی

خرید هواپیما درحالی به مهم‌ترین هدف سیاست‌گذاران صنعت هوایی کشور تبدیل شده که بنابر گفته‌ها و مشاهدات، این بخش درگیر مشکلات اساسی دیگری است. مشکلاتی که بعضاً دارای اهمیت برابر و یا حتی فراتر از خرید ناوگان می‌باشند. فرودگاه‌های غیر استاندارد، تجهیزات و سامانه‌های قدیمی، نیروی انسانی غیر حرفه‌ای و ... ازجمله مهم‌ترین مشکلاتی هستند که نرخ بالای سوانح هوایی در ایران را به همراه داشته‌اند. نرخ متوسط سوانح کشور در ۱۴ سال اخیر ۱۰.۶ سانحه در یک میلیون پرواز بوده است که حدوداً ۳ برابر نرخ متوسط سوانح جهانی در همین زمان (۳.۴۷) می‌باشد.

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد در بازه زمانی سپتامبر ۲۰۱۶ تا سپتامبر ۲۰۱۷ ( شهریور ۹۵ تا شهریور ۹۶ ) بیش از ۱۰۰۰ رویداد ( سوانح و حوادث کوچک و بزرگ ) در فرودگاه‌های کشور رخ داده است. با بررسی علت این حوادث و سوانح، مشاهده می‌شود که در بسیاری از موارد حوادث و سوانح با علت مشابه تکرار شده است. ازجمله مهم‌ترین این حوادث که به صورت مشابه و به فاصله دو ماهه اتفاق افتاد، سانحه مرگبار فرودگاه فتح بود.

باند فتح عامل مشترک سانحه بوئینگ ارتش و حادثه هواپیمای تابان

در روز یکشنبه ۲۴ دی‌ماه ۹۷، یک فروند هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ باری متعلق به نیروی هوایی ارتش ج.ا.ایران که از کشور قرقیزستان به سمت فرودگاه پیام درحال پرواز بود به دلیل اشتباه اقدام به فرود در باند فرودگاه فتح ( در ۴ کیلومتری فرودگاه پیام ) نمود و در نهایت دچار سانحه شد. در این سانحه از ۱۶ سرنشین هواپیما، ۱۵ سرنشین آن جان باختند. سانحه فرودگاه پیام درحالی به وقوع پیوست که ۲ ماه قبل (۲۵ آبان‌ماه ۹۷) در اقدامی مشابه یک فروند هواپیمای MD-۸۸ هواپیمایی تابان به شماره پرواز ۶۲۲۵ که از مشهد به سمت فرودگاه پیام کرج در پرواز بود به هنگام تقرب به فرودگاه پیام به دلیل اشتباه قصد فرود در باند فتح را کرده بود. در این اتفاق خوشبختانه در فاصله بسیار نزدیک از سطح زمین خلبان متوجه اشتباه خود می‌شود و با جلوگیری از عملیات لندینگ به پرواز خود ادامه و در فرودگاه پیام فرود می‌آید.

ضرورت به روزرسانی نقشه‌های فرودگاهی

باتوجه به بررسی‌های اولیه، علت اصلی سانحه بوئینگ ۷۰۷ ارتش، وجود باند فتح در نزدیکی فرودگاه پیام، بدون وجود هیچگونه علائم هشدار در چارت فرودگاهی بوده است. موضوعی که بروز رسانی چارت تمامی فرودگاه‌های کشور را الزامی می‌کند. لازم است ذکر شود، بررسی دقیق و کارشناسانه حادثه هواپیمای تابان و صدور دستورالعمل‌های ایمنی لازم در این خصوص و عملیاتی شدن آن‌ها، می‌توانست مانع از بروز سانحه بوئینگ ۷۰۷ ارتش شود. تجهیز فرودگاه پیام به سامانه‌های کمک ناوبری مناسب برای عملیات‌های پروازی، آموزش برج مراقبت فرودگاه پیام و خدمه پروازی هواپیماها و اعلام هشدار باند فتح و بسیاری موارد دیگر ازجمله موضوعاتی هستند که اصلاح آن‌ها می‌توانست از بروز سانحه جلوگیری کند.

لزوم وجود نهاد مستقل بررسی ایمنی حمل‌ونقل

درحال حاضر سازمان‌ها و نهادهای متعددی در کشور به بررسی سوانح مربوط به حمل‌ونقل ( هوایی، ریلی و جاده‌ای) می‌پردازند. سازمان‌های که به دلیل دستورالعمل‌های غیر حرفه‌ای، وظیفه تنفیذ مجوز و نظارت را به صورت مشترک بر عهده دارند و بعضاً سهل انگاری آن‌ها عامل بروز سوانح است به همین دلیل سعی بر تحریف واقعیت دارند. در حوزه حمل‌ونقل هوایی به سازمان هواپیمایی کشوری، طبق بند (ج) ماده (۴) قانون هواپیمایی کشور، وظیفه اعطای مجوز به موسسات هواپیمایی (ایرلاین‌ها) داده شده است. بر اساس بند (ب) ماده (۵) این قانون (اصلاحی ۲۵/۰۱/۱۳۶۷)، وظیفه نظارت بر ایرلاین‌ها هم برای جلوگیری از وقوع مخاطرات به این سازمان تنفیذ شده است. به عبارتی، سازمان هواپیمایی کشوری مسئولیت اعطای مجوز، نظارت و پاسخگویی در زمان وقوع سوانح را به صورت هم زمان بر عهده دارد.

با توجه به نرخ بالای سوانح و حوادث مربوط به حمل‌ونقل در ایران پیشنهاد می‌شود نهادی مستقل از ذی‌نفعان حوزه حمل‌ونقل به منظور ارائه دستورالعمل‌ها و توصیه‌نامه‌های ایمنی و بررسی بدون واسطه و مستقل سوانح حمل‌ونقل ایجاد شود. موضوعی که در صورت تحقق، افزایش اعتماد جامعه به ایمنی حمل‌ونقل، افزایش سطح کیفی زیرساخت‌ها و کاهش هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم حوادث و سوانح را به دنبال خواهد داشت.