اروند می‌توانست قطب صادرات کشاورزی، شیلات، صنعت و گردشگری باشد

سرویس اقتصادی فردا؛ جواد خدابین*: این یادداشت به منظور بررسی فعالیت های مناطق آزاد در این قسمت ابتدا به معرفی منطقه آزاد اروند پرداخته و سپس براساس معیار های سیاست یازدهم اقتصاد مقاومتی فعالیت های اقتصادی این منطقه را مورد بررسی قرار می دهد.

1-معرفی منطقه آزاد اروند:

منطقه آزاد تجاري صنعتي اروند (آبادان-خرمشهر) طبق مصوبه مجلس محترم شوراي اسلامي در تاريخ 4/5/83، تاسيس شد و محدوده قانوني آن متعاقبا درتاريخ 18/4/1384به موجب مصوبه هيئت دولت تعيين گرديده است. اين منطقه ، محدوده ای نزدیک شهرهاي آبادان که بدليل تاسيس پالايشگاه آبادان در سال 1912 ميلادي يکي از شهرهاي بزرگ صنعتي کشور محسوب و و خرمشهر بدليل وجود اولين بندر تجاري کشور از دير باز داراي موقعيتي ممتاز نسبت به ساير نقاط و شهر هاي بندري کشور بوده است و همچنين جزيره زيباي توريستي مينو را در بر می گیرد. منطقه آزاد اروند در شمال غربي خليج‌فارس و جنوب غربی استان خوزستان با وسعت بيش از 173كيلومترمربع در محل تلاقي اروند رود و كارون واقع و داراي مرز مشترك با كشورهاي عراق و كويت است. از کل مساحت اراضی این منطقه 8600 هکتار به فعالیتهای صنعتی و 4800 هکتار به سایر بخشها در زمینه بازرگانی گردشگری و اداری و 3800 هکتار به بخشهای بندری ، انبارداری و و ترانزیت اختصاص یافته است . وجود آب شيرين فراوان و رودهاي بهمنشير، كارون و اروند، امكانات نسبتا مطلوب حمل‌و‌نقل جاده‌اي، ريلي، دريايي و هوايي به داخل و خارج كشور و فرودگاه بين‌المللي آبادان و فاصله كم با كشورهاي همجوار از مزيت‌هاي منحصر به فرد منطقه آزاد اروند است. این منطقه همچنین نزدیک به دو بندر مهم خرمشهر و آبادان واقع شده و دارای راه آهن ترانزیتی-مسافربری تهران-خرمشهر و فرودگاه خرمشهر می باشد.

2-آمار صادرات

براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران آمار صادرات در سال 1394 از طریق گمرک منطقه آزاد اروند 1.8 هزار میلیارد ریال است که در مقایسه با کل آمار صادرات 17/0 % از آمار صادرات کل کشور و 26.3 % از صادرات مناطق آزاد را در بر می گیرد.

شکل شماره 1-آمار صادرات منطقه آزاد اروند در مقایسه با سایر گمرک ها در سال 94

منبع:آمار و اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی ایران

در 6 ماهه اول سال 1395 نیز آمار صادرات شش ماهه اول سال 1394 وضعیت مطلوبی ندارد و میزان صادرات در شش ماهه اول سال 1395، 688.5 میلیارد ریال است که در مقایسه با سایر گمرک ها ۰/۱۰ % را شامل می شود.

شکل شماره 2 -آمار صادرات منطقه آزاد اروند در مقایسه با سایر گمرک ها در سال 95

منبع:آمار و اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی ایران

3-آمار واردات:

براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران آمار واردات در سال 1394 از طریق گمرک منطقه آزاد اروند 18.4 هزار میلیارد ریال است که در مقایسه با کل آمار واردات به میزان 1221 هزار میلیارد ریال چیزی حدود 1.5% از آمار واردات کشور را در بر می گیرد.که در مقایسه با گمرک منطقه آزاد چابهار حجم وارداتی بیشتری دارد.

شکل شماره 3-آمار واردات منطقه آزاد اروند در مقایسه با سایر گمرک ها در سال 94

منبع:آمار و اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی ایران

در شش ماه اول سال 1395 آمار شبیه به سال قبل است و این منطقه با میزان واردات 9.8 هزار میلیارد ریال نزدیک به 1.5 % از سهم واردات نسبت به سایر گمرک ها با ارزش ریالی واردات 609.1 هزار میلیارد ریال، را در می گیرد.

شکل شماره 4-آمار واردات منطقه آزاد اروند در مقایسه با سایر گمرک ها در سال 95 13

منبع:آمار و اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی ایران

در سال 1394 صادرات تنها 9% از مبادلات تجاری منطقه آزاد اروند را در برگرفته و 91% مربوط به صادرات است.

شکل 5-مقایسه صادرات و واردات در سال 1394 در منطقه آزاد اروند

منبع:آمار و اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی ایران

در سال شش ماهه اول سال 1395 این منطقه آزاد تنها 5271 محموله کالایی به کشور وارد نموده که 93% از مبادلات تجاری منطقه آزاد اروند و تنها 7% صادرات با 224 محموله کالایی صورت گرفته است که در مقایسه با سال 1394 صادرات 2% کاهش یافته است.

شکل 6-مقایسه صادرات و واردات در شش ماهه اول سال 1395 در منطقه آزاد اروند

منبع:آمار و اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی ایران

4-تولید،سرمایه گذاری و اشتغال:

استان خوزستان طبق آمار سال 94 با جمعیت حدود 4.53 میلیون نفر با نرخ 10.5 در صد بیکاری در بین استان ها با توجه به قابلیت های بالای تولیدی وصنعتی وضعیت مطلوبی از نظر اشتغال ندارد وکمتر از میانگیم کشوری است. ولی به نسبت مردم استان تهران و نرخ کشوری مشارکت اقتصادی اقتصادی مردم این استان مطلوب بوده و برابر با میانگین کشوری 37.5% است. براساس آمار وزارت صنعت و معدن در سال 1394، تنها 6 جواز برای تاسیس در منطقه آزاد اروند صادر شده که در مقایسه با 16000 جواز رقم بسیار پایینی است. همچنین 11 پروانه بهره برداری برای این منطقه صادر شده که در مقایسه با 5100 پروانه در کشور رقم پایینی است و به نسبت سایر مناطق آزاد در میانه جدول قرار دارد. تعداد طرح های تولیدی در دست اجرا در منطقه آزاد اروند در سال 1394 8 طرح ثبت شده که پیشرفت فیزیکی 5 طرح بین 0 تا20 درصد و 1 طرح 40-60 و 2 طرح 80 تا 100 می باشد. وزارت صنعت معدن و تجارت پیش‌بینی کرده که 10100 طرح دیگر نیز در سال 95 به این آمار اضافه می شود که به نظر می رسد کمی دور از واقعیت است.

در سال 94 تنها یک شرکت خارجی تولید کامپاند با حجم معاملاتی 1132 هزار دلار سرمایه گذاری کرده که به نسبت سایر مناطق تولیدی کشور ناچیز است. تولید عمده این استان علاوه برصنعت نفت و گاز، محصولات کشاورزی است و در سال 1393 17 در صد از محصولات زراعی کل کشور یعنی نزدیک به 12.7 میلیون تن را تولید می کند که در کشور رتبه اول را دارد و بیشترین سطح آبی کشور را دارا است. همچنین 12.68 % از غلات کل کشور یعنی 2.2 میلیون تن را تولید نموده و در رتبه اول قرار دارد.استان خوزستان با تولید 45.6 هزار تن حبوبات در رتبه 5 قراردارد و با تولید بیش از نیمی از محصولات صنعتی کشاورزی (6.7 میلیون تن) پیشتازی می کند.

5-خدمات:

استان خوزستان و به خصوص منطقه آزاد اروند با توجه نزدیکی به مناطق عملیاتی جنوب و خرمشهر قابلیت این را دارد تا با تامین امکانات لازم و ضروری علاوه بر توسعه شهری-منظقه ای در صنعت گردشگری نیز صاحب رتبه و جایگاه شود. متاسفانه مناطق آزاد خدمات را فقط در ساختار شهری می بینند و در حوزه خدماتی صنعتی-اقتصادی و سرمایه گذاری توسعه پیدا نمی کنند.منطقه آزاد اروند نیز همین مشکل را دارد و در حوزه خدمات سرمایه گذاری و تولیدی خوب عمل نکرده است.

6-فرصت ها و ظرفیت های منطقه آزاد اروند:

منطقه آزاد اروند به دلیل نزدیکی به بنادر و جاده ترانزیتی و راه آهن و هواپیما قابلیت بالای صادرات را دارد و با توجه به قابلیت در صنعت نفت و گاز و همچنین کشاورزی می تواند به قطب کشاورزی منطقه تبدیل شود و بازار های کشاورزی روسیه را تسخیر نماید. و همچنین به فکر بازار اروپایی باشد. همچنین به دلیل وجود جزیره مینو ، سایر نقاط دیدنی ونزدیکی با 5 منطقه ویژه گردشگری می تواند در صنعت گردشگری توان واقعی خود را نشان همگان دهد. این منطقه می تواند با تامین نیاز های اولیه سرمایه گذاری سرمایه تولیدی را جذب نماید و نرخ اشتغال استان را افزایش دهد.

این منطقه می تواند با ایجاد بازار منطقه با کشور های همسایه و حاشیه خلیج فارس بازاری مصرفی برای آنها و بازار تولیدی برای ایران باشد. همچنین به دلیل داشتن رودخانه های کارون،دز و جراحی قابلیت تولید و پرورش ماهی را داشته باشد و در حوزه دریایی نیز صنعت میگو و شیلات را گسترش و ضمینه صادرات را فراهم آورد.

نتیجه گیری:

منطقه آزاد اروند براساس آمار های منتشر شده قطب واردات کالا ، تجهیزات می باشد و با واردات از چین صنعت استان و حتی بخشی از کشور را فلج کرده است. این منطقه تابحال نتوانسته در زمینه واردات و صادرات قوی عمل کند و تعادل را ایجاد نماید. در زمینه صادرات و تولیدات صنعتی نیز تاکنون اهداف اولیه منطقه را برآورده نکرده و تارسیدن به حد مطلوب و برآورده ساختن اقتصاد ملی فاصله ای زیاد دارد. اگر بخواهیم میزان تولید محصولات کشاوری را با شرایط امروز جمهوری اسلامی ایران بسنجیم، صنعت کشاوری خوستان رتبه اول کشور را دارد ولی اگر دید صادراتی و جهانی داشته باشیم این منطقه آزاد از نیمی از قابلیت صادرات و کشاورزی خوزستان استفاده نکرده است. این منطقه در برآورده کردن اهداف و سیاست کلی اقتصاد مقاومتی ضعیف عمل کرده و نمره مردودی می گیرد و علت اصلی این ناکارآمدی، ناتوانی در حوزه تولید و عدم جذب سرمایه است.

منطقه آزار اروند در صورت اصلاح ساختار های سرمایه گذاری برای شرکت های داخلی چرخه اقتصادی استان را روشن کند و به یکی از بازارهای مهم کشاورزی، شیلات، گردشگری و صنعتی تبدیل شود.