تحریم ها رنگ می‏بازند

جمله ای از هنری کیسینجر وجود دارد مبنی بر اینکه برای تماس با اتحادیه اروپا، مشخص نیست که باید به چه شماره تلفنی زنگ زد.

در شرایطی که آخرین مذاکرات ایران و کشورهای غربی در اروپا با تحولات رو به جلو قابل توجهی همراه نبوده ولی همچنان فعالان بخش خصوصی به بهبود آینده روابط سیاسی و تجاری ایران با کشورهای دیگر امید دارند.

روابط ایران و اتحادیه اروپا تحت تاثیر شدت گرفتن تحریم های اقتصاد غرب علیه ایران قرار گرفته بود تا جایی که سفر گروه پارلمانی این اتحادیه به ایران لغو شد اما طی چند ماه اخیر و با آغاز کاهش تحریم​ها، روابطی ایران و اروپا جان تازه ای به خود گرفته است. به طوری که هیات های پارلمانی و تجاری مختلفی از اروپا راهی ایران شده اند و شرکت های اروپایی نیز از روابط تازه با ایران سخن می​گویند.

روابط تجاری ایران و اروپا طی ده سال اخیر دو بار با افت شدید مواجه شده است، نخستین بار بحران مالی جهان باعث شد که میزان کالاهای صادر شده از ایران به اتحادیه اروپا از 16 میلیارد یورو در سال 2008 به کمتر از 10 میلیارد یورو در سال 2009 برسد. بهبود اقتصاد جهان در سال های پس از بحران به بهبود روابط تجاری دو منطقه انجامید تا جایی که بار دیگر در سال 2011 ارزش کالاهای صادر شده از ایران به اتحادیه اروپا از مرز 16 میلیارد یورو گذشت و این بار پرونده هسته ای ایران بود که باعث شکل گیری تحریم ها علیه ایران و کاهش شدید روابط تجاری دو منطقه شد تا جایی که ارزش کالاهای صادر شده از ایران به اتحادیه اروپا در سال 2012 به کمتر از 6 میلیارد یورو رسید. توافق ایران و شش قدرت جهانی بر سر پرونده هسته ای ایران، روابط سیاسی و البته اقتصادی ایران و اروپا را وارد مرحله تازه ای کرده است و نشانه های کاهش تحریم های اقتصادی نیز احتمالا در داده های مربوط به سال 2014 میلادی قابل مشاهده خواهند بود.

ساختار نهادی تحریم های اروپا علیه ایران

ساختار نهادی اتحادیه اروپا به خصوص در بخش تصمیم گیری، ساختاری پیچیده است. جمله ای از هنری کیسینجر وجود دارد مبنی بر اینکه برای تماس با اتحادیه اروپا، مشخص نیست که باید به چه شماره تلفنی زنگ زد. اتحادیه اروپا از 28 کشور عضو تشکیل شده است و نهادهای کمیسیون اروپایی، کنسول اروپایی، پارلمان اروپایی و کنسول اتحادیه اروپا در فرآیندهای تصمیم گیری در این اتحادیه نقش دارند. کنسول اتحادیه اروپا که از اعضای کابینه دولت های عضو تشکیل شده اصلی ترین نقش را در مورد تصویب طرح های پیشنهادی برای اتحادیه اروپا بر عهده دارد. کنسول اتحادیه اروپا بخش های مختلفی دارد؛ برای مثال بخش کشاورزی آن از وزرای کشاورزی کشورهای عضو تشکیل شده است. تصمیم گیری در حوزه سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر عهده نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی است که این سمت اکنون در اختیار کاترین اشتون قرار دارد. در واقع این بخش سیاست خارجی کنسول اتحادیه اروپا که از وزرای خارجه کشورهای عضو تشکیل شده و همچنین کاترین اشتون بوده اند که در تصویب طرح های پیشنهادی کمیسیون اروپا برای تحریم ایران نقش اصلی را بر عهده داشته اند. کاهش و لغم تحریم های اروپا علیه ایران نیز همچون تصویب آن ها نیازمند اجماع وزاری خارجه کشورهای عضو است.

اثرات اقتصادی تحریم ها چه بود؟

اتحادیه اروپا از جمله نهادهایی بود که در وضع تحریم علیه ایران از مصوبات شورای امنیت نیز فراتر رفت. تحریم های اتحادیه اروپا علیه ایران بابت برنامه هسته ای ایران از سال 2007 شکل گرفت اما در ابتدا صرفا بخش هایی را شامل می‏شد که با برنامه هسته ای ایران مرتبط بودند اما طی سال های اخیر شدت بیشتری گرفت و در نهایت به تحریم بخش مالی، کشتیرانی، بیمه و انرژی ایران رسید. در مقاله ای که توسط فرانچسکو جیوملی (استاد دانشگاه گرونیگن هلند) و پل ایوان (تحلیلگر مرکز سیاست اروپایی) منتشر شده از مشکلات اقتصاد ایران مانند کاهش رشد اقتصادی، کاهش ارزش ریال و افزایش تورم به عنوان اثرات کلی تحریم ها یاد شده است. ارزش مازاد تجارت ایران و اروپا برای ایران در سال 2011 حدود 8.5 میلیارد دلار بود که در همین سال تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران طبق اعلام بانک جهانی 514 میلیارد دلار بوده است. بدین ترتیب می‏توان گفت که در آن سال مازاد تجارت ایران با اتحادیه اروپا حدود 1.6 درصد تولید ناخالص ایران را به خود اختصاص داده بود. البته تحریم ایران و به خصوص تحریم بخش انرژی ایران بر اقتصاد اروپا نیز بی تاثیر نبود. واردات نفت از ایران 5 درصد مصرف اتحادیه اروپا را تامین می‏کرد اما مشکل اروپایی ها این بود که نقش نفت ایران برای کشورهای مختلف این اتحادیه یکسان نبود. برای مثال 30 درصد واردات نفت یونان از طریق ایران تامین می‏شد و همچنین سهم نفت ایران در میزان واردات نفت کشورهای ایتالیا و اسپانیا نیز به ترتیب 14 و 12 درصد بود. صادرات نفت به سه کشور یونان، ایتالیا و اسپانیا نیز 68 درصد کل صادرات نفت ایران به اتحادیه اروپا را تشکیل می‏داد. البته تاثیر تحریم ایران بر اقتصاد اروپا تنها به بازار نفت این اتحادیه محدود نبود و بخش های دیگری مانند بخش حمل و نقل و خودروسازی را نیز در بر می‏گرفت. برای مثال میزان فروش شرکت خودروسازی پژو از 450 هزار دستگاه به ایران در سال 2011، خودروهایی که البته قطعات آن ها از فرانسه وارد شده و در ایران مونتاژ می‏شوند، با 68 درصد افت به 145 هزار دستگاه در سال 2012 رسیده بود. کاهش فروشی که کاهش درآمد ماهیانه 10 میلیون یورویی را برای شرکت پژو به همراه داشت.

تحریم ها رنگ می‏بازند

تحریم های اروپا علیه ایران از نخستین ماه سال 2014 روندی معکوس به خود گرفتند. در نخستین گام برخی از تحریم ها علیه ایران کاهش یافته که به طور مستقیم به بخش هایی مانند بیمه و فلزات گرانبها مربوط می‏شود. شرکت های اروپایی بار دیگر اجازه یافته اند که حمل و همچنین بیمه ارسال نفت ایران به خریداران را بر عهده بگیرند. همچنین وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا به شرکت های اروپایی اجازه داده اند که فعالیت خرید، واردات، بیمه و حمل و نقل محصولات پتروشیمی ایران را از سر بگیرند. همچنین محدودیت تجاری طلا و فلزات گرانبها با ایران نیز برداشته خواهد شد. محدودیت ها برای فعالیت های مالی نیز کاهش خواهند یافت. اکنون سقف نقل و انتقال پول به ایران که نیازی به اطلاع مقامات کشورهای اروپایی نداشته باشد برای اهداف بشردوستانه 100 هزار یورو و برای افراد معمولی 40 هزار یورو است که طبق توافق ژنو این سقف به ده برابر افزایش خواهد یافت.

همچنین ایران می‏تواند از 4.2 میلیارد دلاری بلوکه شده در بانک های خارجی در نظام مالی اتحادیه اروپا استفاده کند. ارزش میزان تجارت ایران و اتحادیه اروپا پیش از شدت گرفتن تحریم ها به 27 میلیارد یورو رسیده بود و ارزش سرمایه گذاری مستقیم خارجی اتحادیه اروپا در ایران نیز از 3 میلیارد یورو فراتر رفته بود. اگر بهبود روابط سیاسی ایران و غرب به شیوه فعلی ادامه یابد، آنگاه می‏توان انتظار داشت در آینده ای نه چندان دور سطح روابط اقتصادی و تجاری ایران و اروپا نیز بار دیگر به سطح گذشته بازگردد و حتی از آن فراتر برود. سفر کاترین اشتون به ایران که انتظار می رود به زودی و پیش از نشست وزرای خارجه کشورهای اتحادیه اروپا انجام شود و نشست وزرای امور خارجه اروپا در بروکسل در اسفندماه از جمله مواردی هستند که می توانند نقش پررنگی بر تسریع فرآیند کاهش تحریم ها علیه ایران داشته باشند.

منبع: خبرآنلاین