رایزنی درباره حقآبه و بازگشت مهاجران
این سفر در شرایطی صورت می‌گیرد که با وجود برخی اختلافات میان ایران و افغانستان از جمله در موضوع حقابه هیرمند، اشتراکات و ظرفیت‌های همکاری بسیاری بین دو کشور وجود دارد.
صبح روز گذشته، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نخستین سفر رسمی خود به کابل پس از روی کار آمدن طالبان و تشکیل دولت سرپرستی، وارد افغانستان شد. این سفر حاوی پیامی مهم از سوی ایران به همسایگانش است.
اهمیت استراتژیک سفر عراقچی به کابل
این سفر در شرایطی صورت می‌گیرد که با وجود برخی اختلافات میان ایران و افغانستان از جمله در موضوع حقابه هیرمند، اشتراکات و ظرفیت‌های همکاری بسیاری بین دو کشور وجود دارد.
افغانستان به‌عنوان یکی از کشورهای همسایه ایران، نقش کلیدی در نقشه کریدوری و ترانزیتی ایران ایفا می‌کند. موقعیت جغرافیایی این کشور به ایران امکان می‌دهد تا از طریق مسیرهای زمینی و ریلی، به بازارهای آسیای مرکزی و جنوب آسیا دسترسی بهتری داشته باشد. علاوه بر این، افغانستان یکی از حلقه‌های اصلی در شکل‌گیری نقشه فرهنگی و زبانی کشورهای فارسی‌زبان محسوب می‌شود و تقویت این اشتراکات می‌تواند به تحکیم روابط دو کشور کمک کند.
اقدامات مثبت طالبان و نقش آن‌ها در تقویت همکاری‌ها
در طول این سفر، ارزیابی اقدامات طالبان و بسترهای جدید همکاری‌های منطقه‌ای از اهمیت بالایی برخوردار است. از جمله گام‌های مثبت طالبان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تقویت امنیت مرزها: کاهش تنش‌ها و تقویت همکاری‌های امنیتی میان دو کشور، امکان گسترش تجارت مرزی را فراهم می‌آورد.
مبارزه با گروه‌های تروریستی مانند داعش
طالبان از سال ۲۰۱۵، پس از ظهور شاخه خراسان داعش، با این گروه وارد درگیری‌های نظامی شدند. گزارش‌ها نشان می‌دهد طالبان در مقابله با داعش به موفقیت‌هایی دست یافته‌اند. حتی ایالات متحده نیز به نقش مثبت طالبان در شکست داعش در ولایت‌های شرقی افغانستان اذعان کرده است.
کاهش تولید و قاچاق مواد مخدر
یکی از بحران‌های مشترک ایران و افغانستان، قاچاق مواد مخدر است. گام‌های طالبان در این زمینه توانسته است تأثیر مثبتی بر امنیت منطقه‌ای داشته باشد.
افغانستان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مواد مخدر در جهان شناخته می‌شود. در سال ۲۰۰۷، این کشور ۹۲ درصد از تریاک جهان را تولید می‌کرد و ارزش کل تریاک تولید شده در افغانستان بالغ بر ۴ میلیارد دلار بود که تنها یک‌چهارم آن به کشاورزان افغان می‌رسید و مابقی به جیب فرماندهان نظامی، جنگ‌سالاران افغان و قاچاقچیان مواد مخدر می‌رفت.
پس از به قدرت رسیدن دوباره طالبان در سال ۲۰۲۱، رهبر این گروه در آوریل ۲۰۲۲ فرمانی ۱۱ ماده‌ای برای ممنوعیت کشت، تولید، قاچاق و استفاده از مواد مخدر صادر کرد.
بر اساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC) پس از این ممنوعیت، کشت کوکنار و تولید تریاک در افغانستان ۹۵ درصد کاهش یافت.
این اقدامات نشان‌دهنده تمایل طالبان به ایجاد ثبات داخلی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای است؛ مسأله‌ای که می‌تواند مبنایی برای گسترش روابط میان تهران و کابل باشد.
راهبرد برد-برد در توسعه اقتصادی و اجتماعی
جمهوری اسلامی ایران معتقد است که سرمایه‌گذاری در توسعه اقتصادی و اجتماعی افغانستان، مزایای متقابلی برای هر دو کشور به همراه خواهد داشت. برخی از این مزایا عبارت‌اند از:
کاهش مهاجرت: افزایش سطح رفاه در افغانستان، می‌تواند به کاهش مهاجرت غیرقانونی به ایران و به‌تبع آن کاهش هزینه‌های مرتبط منجر شود.
توسعه پایدار منطقه‌ای: همکاری‌های اقتصادی و اجتماعی میان ایران و افغانستان، زمینه‌ساز رشد پایدار و تقویت صلح و امنیت در منطقه است.
گسترش بازارهای تجاری: تقویت مبادلات تجاری میان دو کشور، به توسعه اقتصادی هر دو ملت کمک می‌کند.
بر اساس گزارش‌های موجود، مبادلات تجاری بین ایران و افغانستان در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است. در سال ۲۰۲۴، حجم تجارت بین دو کشور به ۳ میلیارد و ۱۹۷ میلیون دلار رسید که نسبت به سال ۲۰۲۳، افزایش ۸۴ درصدی را نشان می‌دهد.
از این میزان، صادرات ایران به افغانستان بیش از ۳ میلیارد و ۱۴۳ میلیون دلار بوده است که نسبت به سال قبل، ۸۳ درصد افزایش داشته است. در مقابل، صادرات افغانستان به ایران نیز با ۱۱۶ درصد افزایش، به ۵۴ میلیون دلار رسیده است.
این راهبرد برد-برد می‌تواند روابط دو کشور را به سطحی بالاتر ارتقا دهد و به ایجاد آینده‌ای روشن‌تر برای هر دو ملت منجر شود.
جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر منافع مشترک و اشتراکات فرهنگی، در تلاش است تا روابطی پایدار، دوستانه و مبتنی بر اعتماد با افغانستان ایجاد کند. این سفر می‌تواند آغازی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و اجتماعی میان دو کشور باشد.
با تقویت تعاملات دیپلماتیک و تمرکز بر اشتراکات استراتژیک، ایران و افغانستان می‌توانند مسیری جدید برای ثبات و توسعه منطقه‌ای ترسیم کنند که منافع بلندمدت هر دو ملت را تضمین کند.
جمهوری اسلامی ایران در چارچوب سیاست خارجی خود، همواره بر اهمیت گفت‌وگو و تعامل با همسایگان تأکید داشته است. در این راستا، افغانستان به‌عنوان یکی از همسایگان مهم ایران، همواره در اولویت سیاست‌های خارجی جمهوری اسلامی قرار داشته است. گفت‌وگو و تعامل با همسایگان نه‌تنها به‌عنوان یک اصل بنیادین در سیاست خارجی ایران شناخته می‌شود، بلکه به‌عنوان پیش‌نیازی برای تأمین مطالبات و منافع کشور نیز محسوب می‌شود. این رویکرد به‌ویژه در شرایط کنونی که منطقه با چالش‌های امنیتی و اقتصادی روبه‌رو است، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. با اینکه اختلافاتی در روابط دو کشور وجود دارد، جمهوری اسلامی ایران همچنان بر این باور است که مسیر گفت‌وگو و تعامل می‌تواند به‌عنوان راهی برای حل مسائل و دستیابی به راه‌حل‌های مشترک، تقویت شود.
ضرورت رویکرد فعال ایران
یکی از چالش‌های اساسی که در روابط ایران و افغانستان وجود دارد، برخی نقدهای وارده به عملکرد حکومت سرپرست افغانستان به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و حقوق بشری است. بااین‌حال، جمهوری اسلامی ایران معتقد است که این نقدها نباید موجب رفتار انفعالی در سیاست خارجی کشورمان شود. ایران به‌عنوان یک بازیگر فعال در عرصه بین‌المللی و منطقه‌ای، بر این باور است که طرح مطالبات و خواسته‌های خود باید از طریق رویکرد فعال، گفت‌وگو و مفاهمه صورت گیرد. در این راستا، جمهوری اسلامی ایران به دنبال همکاری با طالبان در جهت بهبود شرایط امنیتی، اقتصادی و اجتماعی افغانستان است، ولی هم‌زمان بر رعایت حقوق بشر، تأمین امنیت مرزها و مقابله با تهدیدات تروریستی تأکید دارد. به نظر ایران، تنها از طریق دیپلماسی فعال و تقویت گفت‌وگو می‌توان مطالبات دو طرف را در قالبی سازنده و مثبت مطرح کرد و در مسیر تحقق منافع مشترک گام برداشت.
طرح مطالبات در روابط دوجانبه: روندی متقابل و اعتمادساز
در روابط دوجانبه ایران و افغانستان، طرح مطالبات یک امر بدیهی است که در هر شرایطی باید مورد توجه قرار گیرد. بااین‌حال، طرح این مطالبات نباید به صورت یک‌جانبه و یک‌طرفه صورت گیرد، بلکه باید به‌عنوان روندی متقابل و بر اساس سازوکارهای اعتمادساز انجام پذیرد. جمهوری اسلامی ایران بر این عقیده است که ساختار روابط بین دو کشور باید بر پایه اصول مشترک و بر اساس احترام متقابل به منافع و حقوق یکدیگر بنا شود. در این راستا، ایران به دنبال ایجاد فضایی است که در آن، طرفین بتوانند مطالبات خود را مطرح کرده و به حل مسائل مشترک بپردازند. این تعاملات باید با توجه به اشتراکات فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی دو کشور صورت گیرد و از دامن زدن به تنش‌های غیرضروری خودداری شود.
چشم‌انداز روابط ایران و افغانستان در آینده
با توجه به گام‌های برداشته شده در سفر عراقچی به کابل و تعهدات جمهوری اسلامی ایران به تقویت روابط با افغانستان، به نظر می‌رسد که دو کشور در مسیر گسترش همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قرار دارند. افزایش سطح مبادلات تجاری، همکاری‌های امنیتی و تقویت روابط در حوزه‌های مختلف فرهنگی به‌ویژه در زمینه‌های مشترک زبان و تاریخ، می‌تواند به‌طور مستمر به بهبود روابط ایران و افغانستان منجر شود. جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر اصول انسانی و منافع مشترک، در تلاش است تا در کنار همسایگان خود به‌ویژه افغانستان، مسیری برای تأمین ثبات و توسعه پایدار منطقه‌ای فراهم آورد.
به این ترتیب، با توجه به دیپلماسی فعال ایران و تأکید بر گفت‌وگو و همکاری با دولت افغانستان، می‌توان امیدوار بود که روابط دوجانبه در آینده‌ای نزدیک به سطوح بالاتری از همکاری و تعامل دست یابد.
موضوع حقابه ایران از آب هیرمند از جمله چالش‌هایی است که در طول سه سال گذشته میان طالبان و جمهوری اسلامی ایران وجود داشته و طرف ایرانی از حکومت سرپرست افغانستان خواسته به تعهد خود در معاهده آب هیرمند متعهد باشند.
چه آنکه سدسازی و عدم پایبندی به تعهدات آبی به ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و ژئوپلیتیکی علیه ایران تبدیل شده و هر زمان که تنش‌هایی در منطقه ایجاد می‌شود، شاهد عدم پرداخت حقابه ایران و بسته شدن سدها هستیم. این موضوع نشان می‌دهد که مسأله فراتر از مسائل آبی و تأمین آب شرب است و جنبه سیاسی پیدا کرده است. مشکل حوزه آبی میان ایران و افغانستان در حالی است که این دو کشور در حال شراکت تجاری و اقتصادی خود هستند و قرار است طی دو سال آینده حجم مبادلات به پنج میلیارد دلار و طی سه الی پنج سال آینده به ۱۰ میلیارد دلار برسد.
صبح نو
دیدگاه تان را بنویسید