قرار زمستانی در ژنو

دور تازه گفت‌و‌گوهای ایران و تروئیکای اروپایی 24 دی ماه (23ژانویه) به میزبانی ژنو برگزار خواهد شد. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه این خبر را روز گذشته در حاشیه مراسم گرامیداشت سالگرد شهادت شهید سلیمانی اعلام و تصریح کرد که ماهیت این همنشینی نه «مذاکره» که «گفت‌و‌گو» است.او نشست پیش روی ژنو را مقدمه‌ای برای تعیین چهارچوب و تعیین نحوه هر مذاکره احتمالی در عرصه مذاکرات هسته‌ای خواند.

 اولین دور گفت‌و‌گوهای تهران و پایتخت‌های اروپایی آذرماه گذشته در فضایی مسالمت‌آمیز برگزار و درآن امکانی برای گفت‌و‌گوهای مقدماتی پیرامون موضوعات اختلافی روی میز فراهم شد. مقام‌های ایرانی بر این مهم تأکید می‌کنند که نشست ژنو فارغ از آنکه به ایستگاه مذاکره برسد یا نه، نوعی تبادل نظر برای طرح دغدغه‌های متقابل است که می‌تواند به عنوان پیش درآمد ورود به مذاکرات جدی‌تر برای ترسیم چهارچوب تعامل طرفین باشد. به این مفهوم که ایران و اروپا‌ در عین حالی که با گام‌های آهسته در حال نزدیک شدن به یکدیگر هستند و شانس دیپلماسی را به عنوان کارآمدترین و کم‌هزینه‌ترین ابزار در بین گزینه‌های موجود برای حل اختلافات مدنظر دارند اما مجموعه‌ای از مسائل جدی را پیش روی دارند که هرکدام به طور جداگانه یا در ارتباط با یکدیگر این پتانسیل را دارد که «گفت‌و‌گو» را متوقف کند.

کما اینکه سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه آذرماه امسال و در آستانه دور اول گفت‌و‌گوهای جدید، ناظر بر زمزمه‌های اروپایی‌ها درباره سازوکار موسوم به «اسنپ بک» هشدار داد «اگر غرب به تهدید درباره بازگرداندن همه تحریم‌های سازمان ملل ادامه دهد، احتمالاً بحث هسته‌ای در داخل ایران به سمت ساخت سلاح هسته‌ای تغییر خواهد کرد»؛ موضعی که به عنوان یک اتفاق تازه و متفاوت از سوی دستگاه دیپلماسی ایران مورد توجه قرار گرفت. پیوند دادن تغییر احتمالی در مسیر صلح‌آمیز صنعت هسته‌ای ایران با میزان حسن نیت متقابل غرب، چیزی نبود که اروپایی‌ها آن را نادیده بگیرند و متوجه پیامدهای غفلت از اتخاذ یک رویکرد سازنده در گفت‌و‌گو با ایران نباشند.

پرونده‌های باز در مسیر گفت‌و‌گوها

فراهم کردن مقدمات مذاکرات هسته‌ای به مجموعه مسائل 3 سال اخیر ایران و اروپا گره خورده است که متأثر از تحولات منطقه‌ای، رقابت قدرت‌های بزرگ و موضوعات حقوقی، پیچیدگی و ابعاد تازه‌ای به خود گرفته است. این موضوعات چنانکه انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به آن اشاره کرده است به مباحث ادعایی همکاری نظامی تهران و مسکو درجنگ اوکراین، تنش‌های منطقه‌ای و پرونده هسته‌ای ایران باز می‌گردد؛ جایی که ایران و اروپا ذیل ادعاهایی که پیرامون همکاری نظامی تهران و مسکو و تسری دادن ابعاد این همکاری به جنگ اوکراین، دچار اختلاف شدند و با وجود رد هرگونه مشارکت در این بحران نظامی توسط تهران، اروپایی‌ها با تکرار این ادعای اثبات نشده، آن را به محملی برای دامن زدن به شکاف‌های موجود میان خود و ایران تبدیل کردند. بنابراین جنگ اوکراین مهم‌ترین موضوعی است که اروپا در چهارچوب روابط دوجانبه و چندجانبه با ایران آن را مدنظر دارد. زیرا اهمیت این بحران نظامی برای این کشورها تا سطح یک مسأله هویتی برجسته شده است چنانکه هرگونه صف‌بندی با کشورها را در فضای دوستی و دشمنی با اوکراین مدنظر قرار می‌دهند. از این رو می‌توان رفع ملاحظات و اختلافات شکل گرفته میان تهران و تروئیکای اروپایی پیرامون موضوع اوکراین را مقدمه مهم ورود جدی طرفین به پرونده مذاکرات هسته‌ای دانست. این موضوع در گفت‌و‌گوهای پیشین ژنو مبنای رایزنی‌های اصلی مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزارت خارجه و «مورا» پیش از نشست جمعی چهار کشور قرار گرفت که پایان رضایتبخش آن امکانی را برای باز نگه داشتن مسیر گفت‌و‌گوها فراهم آورد.

«ژنو» بستر احیای کانال «مسقط»

با این حال نباید از این مهم غافل شد که حضور مجدد دونالد ترامپ در کاخ سفید و ابهام در راهی که او درقبال ایران در پیش خواهد گرفت، از حالا اروپایی‌ها را به تکاپو برای هدایت برجام به سمت فعال کردن «مکانیسم ماشه» انداخته است. چه پرونده هسته‌ای ایران یکی از کارت‌های بازی اروپا برای متوازن کردن سیاست ترامپ در رابطه با آینده جنگ اوکراین است. فعال کردن «ماشه» می‌تواند مسیر مذاکره با تهران را در نطفه خفه کند و در نتیجه دولت جدید امریکا را در راه افزودن فشار بر ایران جهت ترغیب آن به دادن امتیازات بیشتر همراهی نماید. این همان هدفی است که اروپایی‌ها در صورت تحقق آن، مابه ازایی در زمین جنگ اوکراین برایش تعریف کرده و خواهان همسویی ترامپ با آنها برای خالی نکردن میدان جنگ و دست نکشیدن از حمایت «کی یف» خواهند شد. در چنین فضایی دور جدید گفت‌و‌گوهای ایران با اروپا زمینه‌ای برای حرکت در مسیر حل اختلافات گذشته و نهایتاً ارائه راهکارهایی برای پرونده هسته‌ای ایران خواهد بود. قابل انتظار است در صورت مثبت ارزیابی شدن گفت‌و‌گوهای بعدی درژنو، امریکا نیز به این مجموعه وارد شود و حتی زمینه برای احیای کانال مذاکرات دوجانبه مسقط فراهم شود. در همین راستا تأکید اخیر امیرعلی احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی در دیدار وزیر خارجه عمان مبنی بر اینکه «ایران همچنان به چهارچوب کلی تفاهم مسقط پایبند است»، به احتمالات شکل گرفته برای زنده کردن دیپلماسی مستقیم ایران و امریکا به میزبانی عمان اشاره کرد و از این امر حکایت می‌کرد که ژنو می‌تواند بستر احیای کانال

«مسقط» باشد.

دیپلماسی ایران در مسیر درست موازنه با اروپا و امریکا

همه اینها درحالی است که بی‌تردید ایران خواهد کوشید به هر نحو از اجرای «اسنپ بک» تا پیش از اکتبر 2025 جلوگیری کند؛ امری که فرصت تحقق آن در گفت‌و‌گوهای ژنو فراهم آمده است. ایران همچنین از پی این گفت‌و‌گوها درصدد این است که با تأثیرگذاری بر اروپا مانع از تصویب قطعنامه علیه برنامه هسته‌ای از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شود. به نظر می‌رسد ایران در پی طرح‌ریزی الگوی جدیدی از روابط با غرب است که نشأت گرفته از درک واقعیات جاری روابط بین‌الملل است. از آنجا که اتاق فکر سیاست خارجی ترامپ مبنای «کیسینجری» دارد و سیاست خارجی را در چهارچوب روابط قدرت‌های بزرگ تفسیر می‌کند، سفر اخیر وزیر خارجه ایران به چین و دیدار آتی رئیس‌جمهوری پزشکیان با پوتین این پیام را به دولت امریکا مخابره می‌کند که ایران وزن قابل توجهی برای این رقبای جهانی امریکا دارد و می‌تواند با پیوندهای بیشتر اقتصادی و امنیتی این وزن را در مذاکرات افزایش دهد. در عین حال توانمندی ایران در نظام امنیتی خاورمیانه امری اثبات شده است و با توجه به ملاحظات اروپایی‌ها درباره مؤلفه‌های اقتصاد انرژی این منطقه، تقویت روابط ایران با عربستان، امارات و قطر با اینکه منجر به کاهش فشار لابی اعراب علیه ایران در موضوع توافق هسته‌ای می‌شود، تنظیم‌گر امنیت انرژی منطقه به عنوان یکی از ملاحظات اصلی اتحادیه اروپایی است.

روزنامه ایران