۷ راهکار برای قضا نشدن نماز صبح فرزندان

سرویس سبک زندگی فردا؛ سهیلا ملکی: نماز صبح دخترم همیشه قضا می‌شود. پسرم بقیه نمازهایش را می‌خواند اما هرچه تلاش می‌کنیم صبح برای نماز بیدار نمی‌شود. از هر تشویق و تنبیهی فکر کنید برای بیدار کردن فرزندمان استفاده کردیم اما انگار نه انگار! فایده‌ای ندارد. احتمالا این جملات را از مادر و پدرهایی که کودک و نوجوان مکلف دارند زیاد شنیده‌اید. والدینی که نگران ناقص بودن تربیت دینی بچه‌هایشان هستند و به هر راهی متوسل می‌شوند تا در پرورش آن‌ها به حد ایده‌آل برسند. در اسلام یکی از حقوق فرزند بر گردن والدین تربیت صحیح عنوان شده است. لذا تربیت از مهم‌ترین دغدغه‌های خانواده‌های مذهبی است و گاه با تمام تلاش‌هایی که برای رسیدن به آن می‌کنند، به نتیجه‌‌ٔ مطلوب نمی‌رسند. نمونه‌‌ٔ این وضعیت فرزندانی هستند که با آموزش‌های مناسب و به موقع با اهمیت نماز آشنا شده‌اند. نمازهای ظهر، عصر، مغرب و عشا را سر موقع و حتی در مساجد می‌خوانند اما نماز صبح را خواب می‌مانند. چرا این اتفاق می‌افتد؟ مشکل به کجا بر می‌گردد؟ در این یادداشت علت این مساله را بررسی و راهکارهایی برای پیشگیری و حل آن ارائه کرده‌ایم.

علت سخت بیدار شدن یا بیدار نشدن کودک و نوجوان چیست؟

بیدار شدن در صبح زود به طور معمول برای همه‌‌ٔ انسان‌ها سخت است. پس به مراتب برای بچه‌ها دشوارتر است که از خواب شیرین برخیزند و از جای گرم و نرم فاصله بگیرند تا آماده نماز صبح بشوند. مادرها و پدرها ابتدا باید به یک سری مسائل پیشگیری کننده توجه داشته باشند. یعنی نباید فضایی را ایجاد کنیم که مشکل ایجاد شود و بعد به فکر برطرف کردن آن بیافتیم.

پیشگیری اول:

به اندازه کافی خوابیده؟

دختر مکلف و پسری که در آستانه بلوغ است به طور معمول به هشت تا نه ساعت خواب در شبانه‌روز نیاز دارد. کودکی که ساعت ۱۲ شب می‌خوابد، هنگام اذان نهایتا پنج ساعت خوابیده است. پس طبیعی است که نتواند بیدار شود یا این کار برایش خیلی سخت باشد. اولین گام برای پیشگیری از قضا شدن نماز صبح، تنظیم کردن ساعت خواب است. خانواده‌ها با اولویت دادن به مهمانی، یعنی مهمانی‌هایی که تا دیر وقت طول می‌کشند و یا بیدار ماندن برای تماشای برنامه‌های تلوزیون، ساعت خواب خود را به هم می‌زنند و توقع دارند فرزندشان قبل از اذان صبح بیدار باشد. جهت پیشگیری از این وضعیت:

• برای خواب خانواده برنامه مشخصی تهیه کنید.

• شام را در ابتدای شب میل کنید تا برای خوابیدن مشکل نداشته باشید.

• اگر برنامه‌ای در آخر شب پخش می‌شود و مایل به دیدنش هستید، فردا تکرارش را ببینید.

• برنامه روز کودک و نوجوان جوری طراحی شود که انرژی‌اش مصرف شده باشد و با خستگی ناشی از فعالیت روز، راحت به خواب برود.

• ساعت مهمانی را محدود کرده و یا آن را زودتر آغاز کنید که در نتیجه زودتر تمام شوند.

غذای مناسب خورده؟

یکی از نکات مهم برای نشاط در سحر و صبح زود، داشتن شامی مناسب و به موقع است. علمای دین و بزرگان اخلاق توصیه می‌کنند کسانی که نماز صبحشان قضا می‌شود، از خوردن برخی غذاها خودداری کنند. نمونه‌ای از این غذاها؛ لبنیات، ماهی، سالاد، ترشی، سیب زمینی و... است. اگر طبع متعادلی دارید، همواره مواد غذایی را به خصوص در شب با مصلحات آن مصرف کنید تا از عوارض منفی آن در امان بمانید. اگر برای خواب راحت قبل از خواب شیر میل می‌کنید آن را با عسل مخلوط کنید، بر روی سالادتان روغن زیتون یا پودر آویشن بریزید. همچنین روایات زیادی داریم که بر خوردن شام تاکید کرده‌اند. پس:

• در شب از خوردن غذاهایی که طبع سرد دارند، پرهیز کنید.

• غذای چرب و سنگین که موجب صرف انرژی زیاد برای هضم و در نتیجه رخوت بدن می‌شود را از فهرست شام حذف کنید.

• صرف شام دو ساعت قبل از خواب باشد که برای خوابیدن مشکلی ایجاد نشود.

• خوردن شام سبک باعث داشتن اشتهای خوب برای صبحانه می‌شود.

• شام را حذف نکنید. نخوردن شام به ضعف در بدن و ناتوانی در بیدار شدن منجر می‌شود.

مشکل جسمی ندارد؟

شاید جالب باشد که بدانید در بسیاری از مواقع علت قضا شدن نماز صبح به نقص در سیستم بدن برمی‌گردد. کم‌خونی و مشکل در دفع سموم بدن و در نتیجه باعث پرخوابی یا داشتن خواب بی‌کیفیت می‌شوند. برای حل مدیریت این مساله:

• مطمئن شوید که فرزندان کم‌خونی ندارد.

• بچه‌ها را ملزم کنید که قبل از خواب ادرار کنند تا سموم از بدنشان دفع شوند.

چطور بیدارش کنیم؟

از مهم‌ترین نکات برای بیدار کردن فرزندان نحوه‌‌ٔ انجام این کار است. چه کسی ایشان را بیدار می‌کند؟ والدین؟ یا خودش ساعتی را کوک می‌کند که موقع اذان زنگ بزند؟ نوجوانی که متوجه اهمیت نماز است و سایر نمازهایش را بدون تذکر می‎‌خواند، اگر خوابش به موقع و کافی، غذای شبش مناسب و اراده کافی برای بیدار شدن داشته باشد، دچار مشکل نخواهد شد. در سیره امام خمینی (ره) آمده است که ایشان فرزندش را برای نماز صبح بیدار نمی‌کردند و نمازشان را طوری ادا می‌کردند که بقیه بیدار نشوند. خیلی مهم است این کار را چطور انجام بدهید. هنگامی که دارید وضو می‌گیرید، فریاد بزنید که فلانی بیدار شو نمازت قضا شد یا این که محترمانه بیدارش کنید؟ پس:

• اگر شما فرزندتان را بیدار می‌کنید، قبلش از او برای این کار اجازه بگیرید.

• نحوه‌‌ٔ بیدار کردن مودبانه و دوستانه باشد.

• برای بیدار کردن پسران از احترام و برای بیدار کردن دختران از محبت بیشتری استفاده کنید.

• سماجت به خرج ندهید. اطلاع بدهید که اذان شده و مشغول عبادت خودتان بشوید.

چه ساعتی بیدار کنیم؟

به طور کلی در روایات خواب بین‌الطلوعین یعنی از اذان صبح تا طلوع آفتاب، مذمت شده و خواب لعنت نام دارد. اما در مورد خواب کودک تاکید کرده‌اند که سخت گرفته نشود. یعنی کودک یا نوجوان بداند بعد از خواندن نمازش می‌تواند بخوابد. اگر می‌خواهد نمازش را به حوالی پایان وقت موکول کند، این اجازه را به او بدهید. پس:

• تصمیم گیری در مورد این که چه زمانی از بین‌الطوعین نماز بخوانند را به عهده خودشان بگذارید.

• اولویت را به قضا نشدن نماز بدهید.

• مانع خوابیدن بعد از نماز نشوید.

نمازش را خواند چه کنیم؟

وقتی فرزندتان نمازش را خواند حتی در صورتی که اول وقت نبود یا آداب‌ش را کامل رعایت نکرد، دخالت نکنید. نوجوانان از امر و نهی شدن بیزارند و سخت‌گیری شما ممکن است باعث تحریک لجبازی او و کنار گذاشتن نماز شود. هدف اصلی باید ادا شدن واجبات نماز باشد. خوشحالی خودتان را از اینکه نماز صبحش را می‌خواند، نشان دهید اما افراط نکنید. او باید بداند نماز خواندن وظیفه‌‌ٔ اوست. در غیر این صورت اگر با شما دچار اختلافی شود، برای انتقام گرفتن از شما نمازش را نخواهد خواند. پس:

• واجبات نماز مشخص هستند. بیشتر از حد واجب توقع نداشته باشید.

• انجام تعقیبات را به خودشان واگذار کنید.

• اگر بعد نماز نمی‌خوابد، برنامه باب میل او مثل صبحانه‌ای مفصل یا پیاده‌روی ترتیب دهید.

• او را تحسین کنید اما جوری تشویق نکنید که انجام وظیفه‌اش برای نماز را لطف تصور کند.

نماز صبحش قضا شد چه کنیم؟

اگر شما همه اقدامات پیشگیرانه را انجام دادید اما باز فرزندتان برای نماز بیدار نشد، در یک جو صمیمی این موضوع را با او مطرح کنید. برای مثال این صحبت می‌تواند در یک گردش دونفره پدر و فرزندی انجام شود. رابطه‌‌ٔ شما باید انقدری خوب باشد که ناراحت شدن شما از قضا شدن نمازش او را متاثر کند. لازمه‌‌ٔ حل مسائل خانواده از طریق گفت و گو، داشتن ارتباط کلامی و فضای عاطفی مناسب در خانواده است.

پس:

• رابطه‌ صمیمی با فرزندتان داشته باشید که در گفت و گو با شما راحت باشد.

• نگرانی و ناراحتی خودتان را نشان بدهید اما افراط نکنید.

• از او بپرسید به نظر خودش مشکل از کجاست.

• راه‌هایی که دین توصیه کرده را پیشنهاد کنید. مثل خواندن دو آیه‌ سوره مبارکه کهف قبل از خواب و ادای بقیه نمازها در اول وقت.

در کنار همه تلاش‌ها به این نکته دقت داشته باشیم که سررشته همه کارها به دست خداست و از توسل به اهل بیت علیهم السلام و توکل به خدای قادر غافل نشویم.