علل کاهش قیمت نفت در سال 2015

دو هفته نامه ندای ایلام نوشت: متاسفانه دولت یازدهم نیز علی رغم آنکه اوپک دو جلسه در میانه سال و انتهای سال میلادی تشکیل داده است، اما هیچ دستاوردی نداشته و قیمت نفت هر روز کمتر می شود؛ به طوری که کارشناسان قیمت های 20 دلاری نفت را در سال 2016 نیز پیش بینی کرده اند. این روند موجب شد تا با محمدحسن الاهیان، کارشناس اقتصاد انرژی سازمان بین المللی انرژی و فارغ التحصیل دانشگاه شیکاگو گفت وگو کنیم. وی در این گفت وگو اعلام کرده است قیمت نفت در شرایطی که اوپک تغییر سیاست ندهد، روند نزولی خود را در سال 2016 حفظ خواهد کرد. • در دو سال اخیر شاهد روند کاهشی قیمت نفت در بازار جهانی بوده ایم. برای سئوال اول علت اصلی این کاهش قیمت چیست و قرار است این روند تا چه زمانی ادامه داشته باشد؟ برای پاسخ به این سئوال شما را ارجاع می دهم به علت تشکیل سازمان کشورهای صادر کننده نفت یا همان اوپک. از زمان تشکیل اوپک تا همین یکی دو سال اخیر همیشه اوپک مدیریت عرضه نفت را بر عهده داشته است. به این معنی که اوپک از مازاد عرضه جلوگیری می کرد و اگر می دید تقاضا بیشتر از عرضه است، سعی می کرد عرضه را به تقاضا نزدیک کند. در سال های خیر این مدیریت عرضه در اوپک دچار اختلال شده و بزرگترین تولید کننده نفت در این سازمان یعنی عربستان به همراه همپیمانانش مانند امارات، قطر، کویت و برخی از کشورهای آفریقایی سعی دارند تا این وضعیت ادامه یابد. بنابراین در بازار جهانی با یک افزایش عرضه نفت مواجه هستیم. از طرف دیگر مشکلات اقتصاد جهانی و بحران های مالی در اروپا و آمریکا موجب شده است تا تقاضا برای انرژی کاهش یابد. موضوع مهم دیگر استفاده آمریکا از ذخایر استراتژیک خود است و سعی دارد تا با سیاسی کاری قیمت نفت را ارزانتر از قیمت کنونی کند تا بتواند از این طریق ضربه هایی را به اقتصاد ایران و روسیه زند. همچنین موضوع دیگر در این زمینه تولید نفت آمریکا از شیل های نفتی است، یعنی همان منابع غیر متعارف که موجب شده است تولید نفت توسط کشورهای غیر اوپک نیز افزایش یابد. این موارد به اضافه عرضه نفت ارزان قیمت و نزدیک به مفت توسط گروه تروریستی داعش، موجب شده است تا قیمت نفت در سال 2015 به کمترین رقم خود در 10 سال اخیر برسد. • این کاهش قیمت تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟ هر زمان که اوپک توانست به سیاست های قبلی خود یعنی مدیریت عرضه بازگردد، می توان انتظار داشت که شرایط بهبود قیمت نفت مهیا است و باید منتظر بهبود قیمت نفت بود. در حال حاضر حدود 3 میلیون بشکه مازاد عرضه در بازار نفت وجود دارد که باید برای آنکه قیمت ها اصلاح شود این سه میلیون بشکه نفت از بازار خارج شود که مسئولیت خروج مازاد عرضه برعهده اوپک است. • پس نقش کشورهایی که خارج از اوپک هستند، چیست؟ به نکته بسیار خوبی اشاره کردید. معمولا کشورهای غیراوپکی چشمشان به سیاست های کشورهای عضو اوپک است و تصمیمشان را براساس این سیاست ها می گیرند. مثلا اگر در مقطعی اوپک تصمیم گرفته بود که سقف تولید را کاهش دهد مابقی تولیدکنندگان نفت نیز از این تصمیم تبعیت کرده و سعی می کردند متناسب با شرایط بازار نفت خود را تولید و عرضه کنند. اما الآن مثلا کشوری مثل روسیه که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت خارج اوپک است، می بیند که کشورهای عربی عضو اوپک در زمین آمریکا بازی می کنند و به دنبال کاهش قیمت نفت هستند عزم خود را جزم کرده تا هر طور که شده است تولید خود را بالا نگه دارد تا اولا تولید نفت از منابع غیر متعارف را به صفر برساند و از طرف دیگر کار را به جایی رساند که دیگر تولید نفت با قیمت های پایین برای عربستان صرفه اقتصادی نداشته باشد. • تولید نفت عربستان در شرایط کنونی به چه میزانی است؟ در حال حاضر تولید نفت عربستان حدود 11 میلیون بشکه در روز است و جالب اینجا است که النعیمی وزیر نفت عربستان در نشست اخیر اوپک اعلام کرده است، تولید روزانه 12 میلیون بشکه نفت توسط عربستان وظیفه است و نباید انتظار کاهش تولید نفت از عربستان را داشت. • مگر اوپک بر نظام سهمیه بندی مستقر نیست؟ در اوپک هر کشوری سهمیه تولید دارد و هیچ موقع اینطور نبوده که هر کشوری هر مقدار که بخواهد نفت تولید کند. از زمانی که غیر اوپک به طور جدی وارد بازار عرضه شد، اوپک مدیریت عرضه را برای کنترل بازار پیگیری می کند. برخی مقاطع پیش آمده که مدیریت عرضه تضعیف شده است. مانند سال 1986 و 1998 و 2008 که آن موقع هم نفت کاهش قیمت شدید را تجربه کرد. البته همیشه بعد از مدتی ورق برگشته و قیمت نفت به کانال معمولی خود هدایت شده است. در طول سی سال گذشته به جز همین چند مقطعی که عرض کردم، همیشه اپک بازار را مدیریت می کرده است و بین عرضه و تقاضا یک توازن خوبی را برقرار می کرده است. اینطور نبوده است که بخواهد با ظرفیت کامل خود تولید انجام دهد. اما در دو سال اخیر نظام سهمیه بندی اوپک به دلیل آنکه عراق می خواست تولید خود را افزایش دهد، به هم خورده و عملا دیگر نظام سهمیه بندی در این سازمان رعایت نشده است، به همین دلیل اوپک در یک آشوب تولید نفت به سر می برد. • برخی از وزرای نفت کشورهای عضو اوپک می گویند ایران مقصر اصلی در کاهش قیمت نفت است، نظر شما در این باره چیست؟ برای این سئوال دو پاسخ وجود دارد. یکی از دید داخلی و دیگری از دید خارجی. از منظر داخلی باید گفت بله، حق با آنها است زیرا در دوسال اخیر شاهد دیپلماسی بسیار ضعیف بیژن زنگنه و نماینده ایران در اوپک هستیم اما از دید خارجی باید گفت ایران حق دارد که پس از لغو تحریم ها تولید نفت خود را به میزان قبل از تحریم ها برساند و نباید میدان را برای رقبای ایران بازگذاشت. هم اکنون عراق و عربستان از فرصت تحریم ایران استفاده کرده و تولید نفت خود را افزایش داده اند و مشتریان نفت ایران را از آن خود کرده اند که با لغو تحریم ها قاعدتا باید میدان را برای نفت ایران خالی کنند. • همانطور که خودتان نیز اشاره کردید، برخی از منتقدین دولت معتقدند یکی از دلایل کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی به خصوص سبد نفتی اوپک در دوسال اخیر دیپلماسی بسیار ضعیف وزیر نفت است، آیا شما نیز با این نظر هم عقیده هستید؟ ما قرار نیست سرخودمان شیره بمالیم و بگوییم تولید نفت نباید افزایش یابد و به دنبال اقتصاد مقاومتی از همین الآن در صنعت نفت باشیم. واقعیت این است که بودجه ایران به نفت گره خورده است و برای تامین مخارج روزمره زندگی باید نفت بفروشیم اگرچه این کار در سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی نهی شده است. اما نکته ای که باید به آن توجه کرد، این است که بالاخره این نفت تمام می شود در آن زمان تکلیف چیست؟ آن موقع باید چه چیزی بفروشیم تا بخوریم؟ مقام معظم رهبری به حق سیاست های اقتصاد مقاومتی را ابلاغ کرده اند اما صنعت نفت نمی تواند یک باره به این اهداف دست یابد و حداقل اگر از همین امروز هم کار را شروع کنیم، زمان 10 ساله نیاز است که در چاه های نفت را بست یا بهتر بگوییم دیگر نفت خام صادر نکنیم و به عنوان صادرکننده فراورده تبدیل شویم. مثلا یک پالایشگاه کوچک 4 سال زمان لازم است که احداث شود یا برای احداث پتروشیمی نیز همین مقدار زمان نیاز است، اگر می خواستیم امروز خام فروش نباشیم باید از سالهای قبل فکرش را می کردیم... • حق با شما است و اجرای اقتصاد مقاومتی یک شبه رخ نمی دهد، اما از سال های قبل تلاش دولت برای احداث پالایشگاه و پتروشیمی آغاز شد، ولی در دولت یازدهم متوقف شد؟ بله، این از بخش های ناموفق کارنامه بیژن زنگنه است. امروز شاهد توقف ساخت پالایشگاه هایی هستیم که در دولت قبل در حال احداث بود، باید گفت متاسفانه آقای زنگنه هیچ اعتقادی در خصوص ساخت پالایشگاه در داخل کشور ندارد. • با این شرایط باید فاتحه اقتصاد مقاومتی را در صنعت نفت ایران خواند؟ امیدوارم این اتفاق رخ ندهد. • به موضوع اصلی بازگردیم، روند کاهشی قیمت نفت تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و بهترین کاری که باید دولت در این باره انجام دهد چیست؟ تا زمانی که اوپک به سیاست های تاسیس خود که همان کنترل بازار در کوتاه مدت است، بازگردد و تا زمانی که اعضا تصمیم بگیرند قیمت نفت باید افزایش یابد و از این کاهش قیمت احساس رضایت نداشته باشند. • یعنی شما معتقدید که اعضای اوپک از کاهش قیمت نفت احساس رضایت دارند؟ نه، همه اعضا بلکه بخش اعظمی از اعضا این گونه هستند. من هیچ وقت این جمله آقای زنگنه را فراموش نمی کنم که در بدو ورود به وزارت نفت در جمع خبرنگاران گفت قیمت 100 دلاری نفت نه برای مصرف کننده مناسب است و نه برای تولید کننده. امروز باید از آقای زنگنه پرسید آیا نفت 30 دلاری مورد رضایت مصرف کننده و تولید کننده است؟ • همانطور که خودتان بارها در این مصاحبه اشاره کردید، بودجه جاری دولت به نفت گره خورده است. به نظر شما بهترین قیمتی که باید در لایحه بودجه سال بعد دیده شود چه قیمتی است؟ من شفاف می گویم، با این روندی که وزارت نفت در پیش گرفته نباید انتظار داشت قیمت نفت در سال 95 به 40 دلار باز گردد، چه رسد به قیمت های بالاتر، بنابراین دولت باید قیمت نفت را شناور ببیند و از هزینه های اضافی خود کم کند. مثلا مبنا قیمت بر 35 دلار باشد، اگر کمتر شد به دنبال جایگزینی بیشتر با درآمدهای دیگر باشد و اگر قیمت نفت افزایش یافت، از این درآمدها برای اجرای سیاست اقصاد مقاومتی استفاده کند. اما چون دولت سال 96 با انتخابات رو به رو است، قطعا به دنبال خرج های سیاسی است که قطعا به ضررش تمام خواهد شد. اما پیشنهاد من این است که دولت یازدهم برای آنکه نقطه عطفی در اقتصاد ایران باشد، به اجرای اقتصاد مقاومتی تن دهد.