آژانس وارد بازی خطرناکی شد

خبرگزاری مهر:«رافائل گروسی»، رئیس جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سخنانی مدعی شده است که از ایران می‌خواهد تا درباره «مکان اعلام نشده» در تهران که در آنجا سال گذشته ذرات اورانیوم پیدا شده بود، شفاف سازی کند.

گروسی همچنین مدعی شده که ایران باید تصمیم بگیرد تا با روشی شفاف‌تر با آژانس برای ارائه توضیحات لازم همکاری کند.

در مقابل ادعای آژانس، ایران اعلام کرده چنین درخواست‌هایی بایستی بر مبنای دلایل شفاف و اصول مطابق با اسناد مرتبط آژانس باشند، که درخصوص دو درخواست اخیر برای دسترسی تکمیلی، صدق نمی‌کند.

«رافائل گروسی»، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سخنانی اعلام کرد که ایران امکانات لازم برای دسترسی به دو مکان مورد درخواست برای بازدید را فراهم نکرده است.

گروسی در سخنان خود همچنین اعلام کرد: گزارش من درباره تائید و نظارت بر جمهوری اسلامی ایران با توجه به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل (قطعنامه ۲۰۱۵)، فعالیت‌های مربوط به آژانس را در ایران طی چند ماه گذشته شامل می‌شود.

مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ادامه با اشاره به گزارش اخیر درباره ایران، گفت: گزارش من تحت عنوان توافق‌های نظارتی « ان پی تی » (NPT) با جمهوری اسلامی ایران، تلاش‌های آژانس را برای شفاف کردن اطلاعات مرتبط صحت و پایبندی ایران تحت توافق‌های پادمانی توضیح می‌دهد.

در این راستا خبرنگار مهر گفتگوهایی را کارشناسان و مقامات پیشین آمریکایی و اروپایی انجام داده که در ادامه می‌آید.

* «مارک فینو» دیپلمات سابق فرانسوی که از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۳ در «مرکز سیاست امنیتی ژنو» (GCSP) فعالیت کرده است، اکنون یک عضو اجرایی این سازمان است. وی در حال حاضر فعالیت‌های مربوط به گسترش تسلیحات را رهبری می‌کند. وی سخنگوی پیشین وزارت خارجه فرانسه بوده است.

*پروفسور «نادر انتصار» رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلابامای جنوبی آمریکا است. انتصار از کارشناسان مطرح مسائل هسته‌ای ایران است و کتاب «توافق هسته‌ای ایران» را به همراه «کاوه افراسیابی» در خصوص مسائل هسته‌ای ایران به نگارش درآورده است. این اثر از سوی انتشارات « رومن و لیتل‌فید » چاپ شده است.

*پروفسور «فرانک فن هیپل» معاون اسبق امنیت ملی کاخ سفید است. حوزه تحقیقاتی «فن هیپل » معاون اسبق امنیت ملی کاخ سفید، در زمینه علوم و فناوری شامل مواردی چون کنترل تسلیحات اتمی و منع اشاعه هسته‌ای، انرژی و توازن سیاست گذاری در عرصه‌های تکنولوژی است.

وی پیش از پیوستن به دانشگاه «پرینستون»، به مدت ۱۰ سال مشغول تحقیق در زمینه فیزیک نظری ذرات بنیادی بود و به طور خاص به نگارش آثاری با موضوع پایه و اساس فنی منع اشاعه هسته‌ای و راهکارهای خلع سلاح، آینده انرژی اتمی و بهینه سازی اقتصاد سوخت خودرو علاقه دارد.

* «ریچارد نفیو» ، عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای آمریکا و کارشناس امور تحریم‌ها و امنیت بین الملل و عدم اشاعه تسلیحات در وزارت خارجه آمریکا و محقق دانشگاه کلمبیا آمریکا است. از نفیو به عنوان طراح اصلی تحریم‌های ایران در دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده آمریکا، یاد می‌شود.

* «رافائل گروسی»، رئیس جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سخنانی مدعی شده است که از ایران می‌خواهد تا درباره «مکان اعلام نشده» در تهران که در آنجا سال گذشته ذرات اورانیوم پیدا شده بود، شفاف سازی کند. ایران هم اعلام کرده است که چنین درخواست‌هایی بایستی بر مبنای دلایل شفاف و اصول مطابق با اسناد مرتبط آژانس باشند، که درخصوص دو درخواست اخیر برای دسترسی تکمیلی، صدق نمی‌کند. ارزیابی شما از گزارش اخیر آژانس چیست؟

فینو: آژانس انرژی اتمی مشروعیت و وظیفه بازرسی از فعالیت‌ها و امکانات هسته‌ای ایران را دارد، از جمله موارد اعلام نشده در اجرای توافقنامه جامع پادمانها ، پروتکل الحاقی و برجام. با وجود اعلام تعلیق ایران از اجرای ماده پنج برجام، این عمل ایران با تاکید بر ادامه همکاری با آژانس انرژی هسته‌ای انجام شده است. باید گفت همکاری با آژانس انرژی هسته‌ای به نفع ایران است.

انتصار: چنین به نظر می‌رسد که آمریکا، اسرائیل و چند همپیمان آنها «رافائل گروسی» را یا قانع کرده‌اند یا تحت فشار گذاشته‌اند که بعد از چند سالی دوباره گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد ایران را از چارچوب تکنیکی خارج کرده و آنها را سیاسی کنند و ایران را غافلگیر کنند.

«رافائل گروسی» پرونده هائی را که مدتها است بایگانی شده بودند را دوباره خاک زدائی و آنها را دستاویز قرار داده و وارد بازی خطرناکی شده است که کنترل آن از دست او و آژانس خارج خواهد شد.

فن هیپل: من فکر می‌کنم شما به انباری در تهران که اسرائیل اعلام کرده است اشاره می‌کنید. من استنباط می‌کنم که آلودگی اورانیوم در آنجا وجود داشته است - شاید در برخی از نقاط انبار. آژانس بین المللی انرژی اتمی اطلاعاتی درباره نحوه ورود اورانیوم در آنجا به دست آورده است. ایران توافق کرده است مطابق پروتکل الحاقی عمل کند، پروتکلی که ابزاری مهم برای آژانس انرژی هسته‌ای جهت آگاهی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای احتمالی اعلام نشده است. اما من استدلال‌های مخالف ایران را ندیده‌ام.

نفیو: آژانس بین المللی انرژی اتمی درخواست‌های معقولی از دولت ایران برای دسترسی لازم جهت روشن شدن سوالات در مورد مواد هسته‌ای احتمالی اعلام نشده در این کشور دارد. ایران وظیفه دارد چنین دسترسی‌هایی را فراهم کند، مطابق با توافقنامه جامع پادمان که در سال ۱۹۷۴ پذیرفته و تأیید هم کرده که پس از انقلاب نیز مورد تأیید قرار گرفته است.

*بحثی که اخیراً آژانس اعلام کرده است مبتنی است بر ادعای اسرائیل و جاسوسی از اسناد هسته‌ای ایران. با اینکه بحث PMD از سوی آژانس بسته شده است ولی اسرائیل و آمریکا سعی دارند در دوره مدیر کل جدید آژانس آن‌را به سرانجام برسانند چرا که در دوره دبیر کل فقید آژانس بین المللی انرژی اتمی آمانو نتوانستند آن‌را به سرانجام برسانند. چرا دوباره بحث ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران مطرح شده است؟

فینو: هنوز مشخص نیست که آیا سایت‌های ذکر شده توسط آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای به اصطلاح «ابعاد نظامی گذشته» مرتبط است یا خیر. این سایت‌ها ممکن است مکان‌هایی باشند که آژانس آنها را ناشناخته می‌داند و باید به آنها اجازه داد که آیا در این سایت‌ها مواد هسته‌ای وجود دارد یا خیر.

در هر صورت درست است که یکی از نقاط ضعف اصلی آژانس این است که هیچ ابزاری برای جمع آوری اطلاعات خود نداشته و بر اطلاعات ارائه شده توسط کشورهای عضو خود تکیه می‌کند. تنها راه آژانس انرژی هسته‌ای برای بررسی صحت چنین اطلاعاتی، انجام بازرسی‌ها در محل و ارائه گزارش یافته‌های خود است.

انتصار : یک دلیل مهم این است که پمپئو و همکارانش می‌خواهند آژانس را به ابزاری برای پیشبرد سیاست دولت ترامپ در مورد ایران تبدیل کنند و از استقلال آن بکاهند.

آنها اعتقاد دارند که دستشان بیشتر در این مورد از سالهای گذشته باز است و اکنون فرصت مناسبی است که آژانس را تبدیل به اهرم فشار در مقابل ایران تبدیل کنند.

فن هیپل: هم نتانیاهو و هم ترامپ مخالف برجام بوده و در تلاشند مسائل مربوط به تطابق ایران را مطرح کنند. من قبول دارم که به عنوان بخشی از تصمیم جهت پیشبرد برجام در سال ۲۰۱۵، آژانس بین المللی انرژی اتمی تصمیم گرفت دامنه فعالیت‌های هسته‌ای ایران قبل از سال ۲۰۰۳ را درک کند، اما اگر اطلاعات معتبر جدید ظاهر شده باشد، آژانس بین المللی انرژی اتمی سوال‌های دیگری می پرسد .

نفیو: خب ، این مسئله مطرح شده است زیرا وقتی آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش‌های مربوط به مواد هسته‌ای بیشتر اعلام نشده در ایران را بررسی کرد، اثری از مواد مذکور را پیدا کرد و خواستار شفاف سازی شد. هنگامی که مسئله PMD در سال ۲۰۱۵ تکمیل شد، آژانس بین المللی انرژی اتمی هرگز نگفت که در مورد مواد هسته‌ای اعلام نشده احتمالی سوال نخواهد کرد. آژانس گفت این بخش از تحقیقات در حال بسته شدن است، اما آژانس بین المللی انرژی اتمی مسئولیت خود را جهت اطمینان از عدم استفاده از مواد هسته‌ای در برنامه‌های تسلیحاتی حفظ می‌کند.

آژانس اگر چنین نشانه‌هایی را پیدا کند، مسئول تحقیقات در مورد آنها است. شاید سوال مهم این باشد: اگر ایران معتقد است که تحقیقات بر اساس اطلاعات غلط است، چرا مواد هسته‌ای در این کشور یافت می‌شود؟ اگر ایران معتقد است که به تمام سوالات آژانس انرژی هسته‌ای پاسخ داده است، چرا امکان دسترسی جهت تأیید ادعای خود مبنی بر اینکه برنامه هسته‌ای آن کاملاً غیرنظامی است، فراهم نمی‌شود؟ ایران توانایی به پایان رساندن کار آژانس بین المللی انرژی اتمی را دارد و در صورت عدم ارتباط با برنامه تسلیحاتی ، می‌تواند به سرعت این کار را انجام دهد.

*به نظر می‌رسد یکی از اهدافی که آژانس دنبال می‌کند معرفی کردن ایران به نقض پادمانهای آژانس است تا از این طریق پرونده هسته‌ای ایران را بار دیگر به شورای امنیت بکشاند. ارزیابی شما چیست؟

فینو: آژانس به این ترتیب این اختیار را ندارد اما به تصمیمی از هیئت رئیسه خود نیاز دارد که نمی‌توان آن را اعطاء کرد. اگر پرونده ایران به دلیل عدم رعایت موافقتنامه پادمان، به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارسال شد، مدارکی که باید ارائه شود باید بسیار زیاد باشد. به نظر می‌رسد در این مرحله هیچ توافقی بین اعضای دائم شورای امنیت برای اعاده مجدد تحریم‌ها علیه ایران وجود ندارد.

انتصار: بله، همینطور است. پمپئو این هدف را مخفی نکرده است و بارها اظهار داشته است که پرونده هسته‌ای ایران باید دوباره به شورای امنیت سازمان ملل برده شود چون از این طریق آمریکا می‌تواند تحریم‌های گذشته را دوباره برگرداند و حتی تحریم‌های جدیدی را هم به تحریم‌های قبلی اضافه کند و از این طریق ایران را به زانو در آورد و مجبور کند که تسلیم خواسته‌های آمریکا بشود.

فن هیپل: ارسال پرونده ایران به شورای امنیت ممکن است استراتژی اسرائیل و ایالات متحده آمریکا باشد اما من شک دارم که آژانس انرژی هسته‌ای بخشی از چنین توطئه ای باشد. آژانس انرژی هسته‌ای فقط سعی در انجام وظیفه خود دارد.

نفیو: این یک اتهام مسخره است . مسئولیت آژانس بین المللی انرژی اتمی تحقیق در مورد مواد هسته‌ای اعلام نشده است و این نهاد مقداری مواد هسته‌ای را یافته است. اکنون مسئولیت ایران این است که به سوالات آژانس در مورد آنها پاسخ دهد. وظیفه آژانس بین المللی انرژی اتمی این است که سؤالاتی در مورد چنین مطالبی را مطرح کند. کار ایران جواب دادن به آنها است. اگر ایران از جواب دادن به سوالات آژانس امتناع ورزد ، نشان می‌دهد با توافق نامه‌های آژانس مطابقت ندارد. اما ، این مسئله با امتناع ایران از کمک به آژانس بین المللی انرژی اتمی برای تکمیل تحقیقات خود شروع می‌شود و پایان می‌یابد.

*در مجموع، ٢٢ درصد بازرسی‌های انجام شده توسط آژانس در سراسر دنیا، در ایران انجام می‌شوند و به طور متوسط هر روز ۶ بازرس در ایران حضور دارد. با این وجود همواره ادعاهایی بر اساس ادعاهای اسرائیل علیه برنامه هسته‌ای ایران مطرح می‌شود. آیا اسرائیل که دارای بمب اتمی است اساساً صلاحیت این ادعاها را دارد؟

فینو: درست است ایران پذیرفته یکی از کشورهای عضو آژانس انرژی هسته‌ای باشد که به طور مرتب مورد بازرسی قرار می‌گیرد. این واقعیت که اسرائیل که معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را امضاء نکرده، مشمول بازرسی نیست و در عین حال دارای سلاح‌های هسته‌ای است، حق خاصی به اسرائیل نمی‌دهد اما احساس استانداردهای مضاعف را در خاورمیانه و سراسر جهان تحریک می‌کند.

انتصار: اسرائیل به قول معروف همیشه هم خر را می‌خواهد هم خرما را. اسرائیل نه تنها کشوری است که بمب اتمی دارد و در دکترین جنگی خود برای استفاده از تسلیحات هسته‌ای نقشی قائل شده است، بلکه پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یا ان‌پی‌تی را هم امضاء نکرده است. ولی در عمل همواره به عنوان یک طلبکار نقش بازی می‌کند که مانع از حتی بحث در مورد زرادخانه هسته‌ای خود بشود.

فن هیپل: این یک سوال معتبر درباره مشروعیت مقاصد اسرائیل است. اما آژانس انرژی اتمی باید بتواند از هر منبعی اطلاعات دریافت کند. الان چالش این است که تعیین کنیم آیا این اطلاعات معتبر است یا خیر.

نفیو: به نظر من این مسئله هیچ ارتباطی با اسرائیل ندارد. برنامه هسته‌ای اسرائیل با سؤالی بسیار ساده نسبت به برنامه هسته‌ای ایران کاملاً بی ربط است: آیا برنامه هسته‌ای ایران مطابق با تعهدات خود در قبال NPT و موافقتنامه پادمان‌های آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای است؟ و اگر ایران از پاسخ به سوالات معقول آژانس برای شفاف سازی و دسترسی امتناع کند، پاسخ نه است. مسئولیت‌های ایران در این رابطه در توافق نامه پادمان ۱۹۷۴ درج شده است. خواندن دقیق این سند نشان می‌دهد که این سند چیزی در مورد اسرائیل نمی‌گوید اما در مورد مسئولیت‌های ایران حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.

*آژانس بین المللی انرژی اتمی نهادی نظارتی است و نه تحقیقاتی. به این معنا که قرار نیست هر ادعایی از سوی هر طرفی توسط آژانس به عنوان پرسش از ایران مطرح شود. فرض بفرمایید اسرائیل تمایل داشته باشد بر اساس اسنادی که مدعی است از ایران جاسوسی کرده پرسشهای بی شماری را مطرح کند. آیا وظیفه آژانس این است که برای هر پرسش از ایران جواب بخواهد؟ (چرا که پرسشهای آژانس باید بر اساس اسناد مستحکم و نه ادعایی اسرائیل باشد که دشمن شماره یک ایران است)

فینو: همانطور که قبلاً گفته شد، مشکل آژانس بین المللی انرژی اتمی اتکا به اطلاعات ارائه شده توسط کشورهای عضو آن است که این اطلاعات می‌توانند نادرست باشد یا مورد دستکاری قرار گیرد. اسرائیل به رقابت با ایران معروف شده و این تعجب آور نیست.

بنابراین بهترین راه اثبات اینکه این ادعاها نادرست است، همکاری با آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای و نشان دادن اینکه ایران هیچ اقدام متناقضی با تعهدات خود انجام نداده و قصد پنهان کردن آن‌را ندارد است.

انتصار: طبق آرمانهای خود، آژانس بین المللی انرژی اتمی باید نهادی نظارتی باشد ولی سال‌ها است که مانند برخی دیگر از سازمانهای بین المللی ، آژانس هم از اهداف اصلی خود تا مقداری دور شده است و جنبه سیاسی آن قوی‌تر از جنبه تکنیکی آن شده است.

فن هیپل: متاسفانه به دلایل چندانی ایران نتوانسته است در مقابل یکه تازیهای غیر موجه آژانس بایستد. نتیجه این شده که امروز ایران با چنین مشکلی در مقابل آژانس بین المللی انرژی اتمی روبرو شده است.

من موافقم که آژانس بین المللی انرژی اتمی باید ادعاهای اسرائیل را به طور کامل بررسی کند قبل از اقدام به آنها. نمی‌توان فرض کرد که آنها از منبعی عینی هستند.

نفیو: این وظیفه آژانس انرژی اتمی است در مورد اطلاعاتی که دریافت می‌کند، تحقیق کند و پاسخ به سوالات آژانس بر عهده کشورهایی است که اطلاعات در مورد آنها به آژانس ارسال می‌شود. اگر در آن کشور مشکلی وجود نداشته باشد، می‌تواند به راحتی به سوالات جواب دهد و موضوع را خاتمه دهد. مشکل امروز ایران، مانند سال ۲۰۰۲، این است که از پاسخ دادن به این سوالات خودداری می‌کند و سپس آژانس درباره آنچه اتفاق افتاده است بیشتر سوال می پرسد . این تقصیر ایران است نه اسرائیل که نمی‌تواند به درخواستهای حقوقی کاملاً منطقی آژانس انرژی اتمی برای دریافت اطلاعات و دسترسی به سایت‌ها پاسخ دهد.