تهران ۴۷۰ سال قبل کجاست

خبرگزاری تسنیم: یکی از قدیمی‌ترین نقشه‌هایی که از تهران در دست داریم، نقشه‌ای است که یک خاورشناس روسی به نام «الیاس بَرَه‌زین» در اوایل دورۀ قاجار کشیده است. این نقشه تهران را در محدوده حصار صفوی به تصویر می‌کشد و نشان می‌دهد که تهرانِ آن روزگار، از شمال به خیابان پانزده خرداد امروزی، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی یا همان شاپور قدیم محدود بوده است. آیا می‌توانیم این محدوده را ناف تهرون بخوانیم؟

بچه ناف «طهرونم»

وقتی به نقشۀ بره‌زین نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که بخش‌هایی از آن غیرمسکونی و جایگاه باغات و زمین‌های کشاورزی یا حتی زمین‌های بایر بوده و بخش مسکونی شهر تنها قسمتی از آن را شامل می‌شده است. پس تنها بخشی از این نقشه شامل روستای قدیمی تهران است که شاه تهماسب صفوی حدود ۴۷۰ سال پیش حصاری را دورادور آن کشید. پس اگر تهران، «ناف» داشته باشد، همان جایی است که روستای تهران قرار داشته، اما آن‌جا دقیقا کجاست؟

همۀ شهرها، شمال و جنوب و شرق و غرب و مرکز و حاشیه و منطقه و محله و بازار و پاتوق و گذر و ... و ذالک دارند، اما تهران غیر از این‌ها یک "ناف" هم دارد که تهرانی‌های اصیل خود را به آن می‌چسبانند و می‌گویند "بچۀ ناف تهرونیم! " این ظاهراً از ابداعات خود آنهاست، چون کمتر شنیده شده - یا شاید اصلأ شنیده نشده- که کسی از ناف یزد یا ناف سنندج یا ناف بندرعباس سخن بگوید. این اصطلاح به فرهنگ مشهدی‌ها هم راه پیدا کرده و وقتی بخواهند از تفاخر یا ناز و افادۀ کسی صحبت کنند، می‌گویند: "همچی [فلان و بهمان]مُکنن که انگار تخمشاره تو ناف تهرون کاشتن…! "

فکرش را بکنید، شهری که از شمال تا ارتفاعات بالای ۱۸۰۰ متر البرز و تا عمق دره‌هایش پیش رفته؛ از یک طرف خود را به لواسانات رسانده و از طرف دیگر کن و سولقان را بلعیده؛ شهری که از جنوب، شاه عبدالعظیم را پشت سر گذاشته؛ شهری که از غرب به کرج رسیده و از شرق پهلو به پهلوی جاجرود می‌زند، سر و تهش کجاست که نافش باشد؟

"ناف تهرون" اصطلاحی قدیمی است و طرز به کار بردنش نشان می‌دهد که به قدیمی‌ترین جای تهران اطلاق می‌شود؛ بنابراین پونَک و باغ فیض و طرشت و علی‌آباد و چند دَه آبادی و روستای دیگری که طی دهه‌های اخیر در معدۀ پراشت‌های تهران هضم شده‌اند، نمی‌توانند ناف تهرون باشند و ناف تهران را باید در محدوده‌های قدیمی‌تر جستجو کرد.