با زبان «لَکی» خداحافظی کنیم؟

خبرگزاری فارس: زبان لکی از قدیمی‌ترین زبان‌های کهن ایران است. این زبان هرچند که ریشه فارسی باستانی دارد، اما یک زبان کاملاً مستقل از زبان‌های دیگر است. آثار مفرغی کشف‌شده در منطقه «کلماکره» نشان‌دهنده آن است که زبان لکی تا ۴ هزار سال قدمت دارد.

متأسفانه، چون این زبان هرگز به‌صورت نوشتاری نبوده و صرفاً به‌صورت شفاهی به نسل‌های جدید منتقل شده، به همین دلیل امروز دستور زبان جامع و مکتوبی از آن وجود ندارد.

شعرای زیادی از ابتدا به زبان لکی شعر گفته‌اند که از مشهورترین چهره‌ها می‌توان به «ملامنوچهر کولیوند» اشاره داشت.

این شخصیت برجسته شعر لکی بیشتر به خاطر اشعار عرفانی‌اش به شهرت رسیده است و این موضوع جدای از معرفی کولیوند به‌عنوان یک شاعر عارف، بیانگر ظرفیت و سیر زبان لکی در عرفان است. توصیفات، تشبیهات و کنایه‌ها در اشعار ملامنوچهر، آن‌قدر دقیق و لطیف هستند که لک‌زبانان وی را «حافظ زبان لکی» نام نهاده‌اند.

زبان لکی در معرض فراموشی است

دهه هفتاد را می‌توان سرآغاز فراموشی زبان لکی دانست. در این سالیان خانواده‌های لک‌زبان اصرار داشتند که فرزندان آن‌ها بایستی به زبان فارسی تکلم کنند چرا که معتقد بودند فرزندانشان به هنگام حضور در مدرسه و نیز تحصیل در مقاطع بالاتر تحصیلی، نیاز به یادگیری زبان رسمی کشور دارند و اگر چنانچه زبان فارسی از دوران کودکی به فرزندان آموزش داده نشود، آن‌ها در طول تحصیل با مشکل روبرو خواهند شد.

امروز و پس از گذشت قریب به سه دهه، زنگ خطر فراموشی زبان لکی به صدا در آمد به‌گونه‌ای که کارشناسان و پژوهشگران زبان لکی نسبت به فراموشی این زبان کهن هشدار داده‌اند.

برخی کارشناسان معتقدند اگر روال به همین منوال پیش رود، باید منتظر روزی بود که فرهنگ و زبان اصیل لکی را در موزه‌ها جستجو کرد؛ گرچه عده‌ای نیز بر این باورند که ساختار کلی زبان لکی هرگز فراموش نخواهد شد، اما به‌طور کلی در معرض آسیب جدی قرار خواهد گرفت.

برخی کارشناسان جایگزین شدن کلمات فارسی به‌جای لکی را دلیل قطعی فراموشی کامل این زبان دل‌نشین دانسته‌اند که البته استدلال قابل تأملی است، ورود کلمات فارسی به لکی، ظهور ادبیات گفتاری جدید نامطلوبی را در بین کودکان و نوجوانان در پی داشته و علت آن هم به مواجهه همزمان آنان در سطح جامعه با دو زبان لکی و فارسی و درهم‌آمیختگی این دو زبان است.

رسم‌الخط‌های متعدد زبان لکی و سردرگمی علاقه‌مندان

زبان لکی متأسفانه و علی‌رغم تلاش‌هایی که صورت گرفته، رسم‌الخط واحدی ندارد. تلاش‌های پراکنده، رسم‌الخط‌های پراکنده و متعددی را به‌وجود آورده که این موضوع باعث شده تا علاقه‌مندان به زبان لکی با سردرگمی در تلفظ صحیح کلمات مواجه شوند. طی چند سال اخیر پژوهشگران زیادی درصدد تألیف و ثبت رسم‌الخط واحد لکی برآمده‌اند، اما مشکلاتی همچون نبود امکانات مالی کافی و نیز عدم وحدت بین نویسندگان باعث شده تاکنون این پروژه به هدف غایی خود نرسد و در همان اوایل شروع به کار به بن‌بست برسد.

فرهنگ کیان؛ بسی رنج بردند در این سال سی!

در حوزه زبان لکی (فرهنگ لغت و دستور زبان) تألیفات زیادی صورت گرفته که شاید در این میان فقط ۲ اثر ماندگار شدند. اول «فرهنگ کیان» در ۲ مجلد، تألیف کریم کیانی و دوم، فرهنگ لغت زبان لکی تألیف رضا حسنوند مشهور به شوریده لرستانی.

به جرأت می‌توان هر دو اثر فوق را از جمله آثار ماندگار تاریخ زبان لکی توصیف کرد چرا که در حوزه ادبیات لکی، هیچ تألیفاتی با این دقت و ظرافت به لحاظ علمی و پژوهشی روانه بازار کتاب نشده است.

از جمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد کتاب فرهنگ کیان که آن را از سایر تألیفات در این حوزه مجزا می‌سازد، دقت و حساسیت مؤلف در چینش کلمات و احیای کلمات اصیل زبان لکی است به‌گونه‌ای که جای تردیدی وجود ندارد که اکثر واژه‌های این زبان کهن با ترجمه دقیق در فرهنگ کیان وجود دارد.

استفاده از حروف انگلیسی و بعضاً یونانی جهت تلفظ دقیق کلمات، از دیگر محسنات این مجموعه است.

تألیف این اثر فرهنگی بومی حدود سی سال به طول انجامیده و شعر معروف فردوسی در مورد زبان فارسی که می‌گوید «بسی رنج بردم در این سال سی-عجم زنده کردم بدین پارسی»، لک‌زبانان را به یاد تلاش‌های ستودنی کریم کیانی جهت صیانت از زبان لکی می‌اندازد.

خرده فرهنگ‌ها در معرض فراموشی

کریم کیانی که خود معلم ادبیات و بازنشسته آموزش‌وپرورش است، به هجمه فرهنگی غرب برای از بین بردن فرهنگ‌های بومی اشاره و اظهار می‌دارد: هدف اصلی بنده در تألیف فرهنگ کیان، حفظ زبان و ادبیات لکی در برابر هجمه‌های بیگانگان است.

مؤلف فرهنگ کیان می‌افزاید: متأسفانه فرهنگ غربی که هیچ تناسبی با فرهنگ ایرانی-اسلامی ندارد، با استفاده از ابزار‌های رسانه‌ای گسترده در حال تسخیر اذهان جوانان و نوجوانان است و نباید در این فضا، دست روی دست گذاشت و صرفاً نگاه کرد.

کیانی، فرهنگ‌ها و آداب بومی مختلف کشور را ریشه‌دار در فرهنگ دینی می‌داند و ادامه می‌دهد: خرده فرهنگ‌ها در ایران اسلامی در حال تضعیف شدن هستند و متأسفانه باید گفت: یکسان‌سازی فرهنگی و گسترش سایه فرهنگ بیگانه موجب تزلزل یا حتی حذف برخی فرهنگ‌های بومی شده است.

وی با بیان اینکه در مقابل هجمه فرهنگی، ما نیز باید مقابله‌به‌مثل کنیم و صرفاً در لاک دفاعی فرو نرویم تصریح می‌دارد: تألیف کتاب، حمایت‌های رسانه‌ای، ساخت فیلم و حمایت جدی و مستمر از پژوهشگران و هنرمندان عرصه فرهنگی از جمله ابزار مقابله با حذف فرهنگ‌های بومی و تهاجمات فرهنگی است.

این پژوهشگر زبان و ادبیات لکی با انتقاد از عدم حمایت متولیان فرهنگی از تألیفاتش در حوزه فرهنگ و ادبیات لکی، تأکید می‌کند: بنده فرهنگ کیان را با هزینه شخصی روانه بازار کردم و چندین کتاب تألیفی دیگر دارم که فقط به خاطر عدم حمایت مالی متولیان این حوزه روانه بازار کتاب نشده‌اند؛ این موضوع، موجب دلسردی و عدم رغبت به کار بیشتر را در دل ایجاد می‌کند.

وی با بیان اینکه فرهنگ‌های بومی صرفاً با همایش و سخنرانی‌های سالانه که تقویت نمی‌شوند و این حوزه نیاز جدی به حمایت مسؤولین دارد، خاطرنشان می‌سازد: این یک هشدار جدی است که فرهنگ‌ها و زبان‌های بومی در حال فراموش شدن هستند و باید چاره‌ای اساسی و فوری از سوی مسؤولین امر اندیشیده شود و یکی از مهم‌ترین کارها، حمایت از پژوهشگران این عرصه است.