وقتی خاک را به خاک سیاه نشانده‌‌ایم!

روزنامه آرمان- رامین علیزاده: در شرایطی که همه ما درگیر آلودگی هوا هستیم، یادمان می‌رود که منبع با اهمیتی مثل خاک نیز در معرض آلودگی قرار دارد. آلودگی خاک با آلودگی هوا دو چندان می‌شود، چرا که پس از بارش باران، هرچه در آسمان است روی زمین می‌نشیند و در دل خاک فرو می‌رود. گذشته از آلودگی‌های مکان مانند آلودگی‌های نفتی در بعد خرد آلودگی‌هایی وجود دارد که نمی‌توان از آنها به سادگی گذشت. برای مثال از ته‌سیگارها با عنوان قاتلان خاموش زمین یاد می‌شود. خاک، این سرمایه طبیعی با خطرات گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کند که ‏شایع ترین آن فرسایش است؛ همان فرسایشی که همه به عنوان عامل پدیدآورنده سیلاب می‌شناسند، اما ‏یک خطر فاحش نادیده دیگری نیز هست که خاک را به عنوان پایه اساسی زیستی بشر تهدید می‌کند و آن ‏آلودگی خاک است. خطر آلودگی خاک کمتر از خطر آلودگی هوا نیست، اما از آنجا که این آلودگی ملموس ‏نیست کمتر به آن توجه می‌شود. در همین زمینه رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران همزمان با روز جهانی خاک، گفت: در روزگاری نه چندان دور، تهران از آب و هوایی پاک و سالم و از خاکی بسیار حاصلخیز برخوردار بود اما امروز تهران، نه تنها از آب سالم و هوای پاک، بلکه از خاک حاصلخیز نیز محروم است. محمد حقانی اظهار کرد: با توجه به تمرکز بر موضوعات آلودگی هوا و کمبود آب، موضوع بحران خاک در تهران مورد بی توجهی قرار گرفته و در واقع آلودگی خاک زیر سایه آلودگی آب و هوا مغفول واقع شده، اما واقعیت این است که آلودگی خاک تهران، مساله بسیار نگران‌کننده‌ای است. او با اشاره به اینکه وجود آلاینده‌های زیانبار همچون فلزات سنگین در محیط‌زیست به‌ویژه خاک از جمله آثار توسعه بی‌رویه شهرها و دخالت نابخردانه در طبیعت است، خاطرنشان کرد: این موضوع باعث از بین رفتن خاک و همچنین کاهش کیفیت آن می‌شود و متاسفانه تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. حقانی با بیان اینکه فلزات سنگین همچون سرب، نیکل و کروم وارد خاک و گیاهان شده و از آن طریق وارد زنجیره غذایی انسان و حیوانات می‌شوند، تصریح کرد: این آلاینده‌ها، آثار مخربی بر جاندارانی که در چنین مناطقی زندگی می‌کنند، بر جای می‌گذارند و این اثر در انسان‌ها به مراتب بیشتر است. اما آلودگی خاک تنها پایتخت را تهدید نمی‌کند بلکه بسیاری از ‏شهرهای ما، اینک در معرض این خطر قرار دارند. هرگونه تغییر در ویژگی اجزای تشکیل دهنده خاک به‌طوری ‏که استفاده از خاک ناممکن شود، آلودگی خاک نامیده می‌شود. آلودگی خاک باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و ‏کاهش رشد و نمو گیاهان و در نهایت منجر به فرسایش خاک و بیابان‌زایی می‌شود. در حال حاضر در کشورهای اروپایی برای جلوگیری از آلودگی خاک عامل بازدارنده‌ای با عنوان «قانون ‏خاک» وجود دارد که موجب شده تا حد زیادی از افزایش آلودگی‌های خاک جلوگیری شود. لایحه حفاظت از خاک دولت یازدهم لایحه جامع خاک را در ۲۸ خرداد ۹۲ از مجلس نهم برای رفع ایرادات حقوقی و تفکیک آن از لایحه منابع طبیعی استرداد کرد و در نهایت این لایحه پس از تغییراتی با عنوان جدید لایحه حفاظت از خاک در تاریخ ۳۰ فروردین ۹۴ به تصویب دولت رسید و با آغاز به کار مجلس دهم برای بررسی و تصویب مجدد به این نهاد قانونگذار ارسال شد. لایحه حفاظت در دو بخش اصلی فرسایش و آلودگی خاک تدوین شده است. برای نخستین بار راهبردها، سیاست‌ها و خط مشی‌های مدیریت، حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع خاک، معیارها و شاخص‌های آلودگی و تخریب خاک و اصول فنی بهره برداری پایدار حسب کاربری‌های مختلف منابع خاک کشور تدوین و اجرا می‌شود. پیش از این هیچ قانون، آیین نامه و ضابطه ای جهت حفاظت خاک و جلوگیری از آلودگی خاک وجود نداشت. بر اساس لایحه خاک مقرر شد طبقه‌بندی اراضی و نقشه‌های پهنه بندی خاک در راستای شناسایی منابع آلاینده خاک تهیه شود و کنترل کیفیت مطالعات خاک شناسی صورت گیرد. رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس دهم از پیش‌بینی جرایم مقابله با آلودگی و فرسایش خاک در لایحه حفاظت خاک خبرداد و گفت: در این لایحه تاکید شده تا هر مترمکعب خاک ارزشگذاری شود تا جبران هزینه‌ها امکان پذیر باشد. علی‌محمد شاعری اظهار داشت: در لایحه حفاظت خاک موضوعاتی چون آلودگی‌های شیمیایی خاک و راه‌های کنترل آن پیش‌بینی شده، همچنین موضوعاتی در مورد فروش، تخریب و جلوگیری از فرسایش خاک در این لایحه دیده شده تا برای مقابله و کاهش آسیب‌پذیری خاک اقداماتی مدنظر قرار گیرد. او افزود: جرایم مقابله با آلودگی خاک، جرایم جابه‌جایی و فرسایش خاک و جرایم مربوط به برداشت‌های بی‌رویه در لایحه حفاظت خاک نیز پیش‌بینی نیز شده است. همچنین در لایحه حفاظت خاک بر ارزیابی زیست محیطی برای جلوگیری از تخریب خاک در پروژه‌های عمرانی و اقتصادی پیش‌بینی شده و در حقیقت تلاش شده تا از تخریب خاک پرهیز و خسارات ناشی از تخریب نیز به حداقل برسد. شاعری خاطرنشان کرد: این لایحه در صحن علنی مجلس اعلام وصول و به کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس جهت بررسی ارائه شد که به زودی در دستور کار قرار می‌گیرد. قاتلان خاموش زمین ته‌سیگار شیء در ظاهر کوچکی است که به راحتی در هر جایی رهایش می‌کنیم یا به زیر پا انداخته و فکر می‌کنیم که کار تمام شده در حالی که ماجرا تازه شروع شده است. ته‌سیگار یک ماده مصنوعی و غیر قابل تجزیه است. تصفیه‌خانه‌ها نمی‌توانند مواد آلی سنگین را تصفیه کنند و احتمال دارد داخل آب مصرفی مردم از این آلاینده‌ها وجود داشته باشد. تک تک شهرهای ایران با مشکل انداختن ته‌سیگار در خیابان‌ها یا جوی‌ها مواجه هستند و این مساله باعث نگرانی‌هایی در مورد آب و خاک شده است. در روزهای اخیر مطلبی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که این پیام را داشت: «هر ته ‌سیگار، بعد از بارندگی ۱متر مکعب از خاک ‌را آلوده می‌کند و بعد از سال‌ها در آن خاک دیگر گیاهی رشد نمی‌کند». این پیام حکایت از زنگ خطری برای افراد جامعه و همچنین افراد سیگاری دارد که ته سیگارهای خود را به امید تجزیه شدن در هرجایی رها نکنند. شیرین خوانساری مدیرعامل تشکل مردمی پیام‌آوران اردیبهشت، در این باره از جمع آوری شش هزار ته سیگار در یک مجموعه به شعاع ۵۰۰ متری در پارک کوهستان کرمانشاه خبر داد و گفت: در یک مجموعه بسیار کوچک از میدان کوهنورد پارک کوهستان، آن هم در یک زمان کوتاه حدود یک ساعت و نیم، چیزی در حدود شش هزار ته‌سیگار جمع آوری شد که رقم بسیار بزرگی است. به گفته این فعال محیط‌زیست، ته‌سیگارهای جمع آوری شده در بطری‌های دربسته نگهداری می‌شود تا آنها را همراه زباله‌های بیمارستانی برای دفع تحویل دهیم که به طور مجدد در محیط‌زیست پخش نشوند و مشکلات زیست محیطی را به وجود نیاورند. راهکارهایی برای مشکل ته‌سیگار شاید این تمثیل را شنیده باشید که می‌گویند فلانی از آب کره می‌گیرد. چینی‌ها چنین کاری را با ته سیگارهای بی مصرف کرده اند. دانشمندان در چین می‌گویند با مواد شیمیایی که از فیلتر سیگار استخراج کرده اند، راهی کم هزینه را برای جلوگیری از زنگ زدگی فولاد پیدا کرده اند. این کشف جدید، چشم انداز بازیافت آشغال سیگار را به لحاظ اقتصادی قابل قبول می‌کند. آنها پس از انجام تحقیقی که نتیجه آن در یکی از نشریات انجمن شیمی آمریکا چاپ شده است، گفتند وقتی فیلتر سیگار در آب فرو برده می‌شود، ۹ ماده شیمیایی متفاوت را تولید می‌کند. بنا به نتیجه این تحقیق، آغشته کردن سطح لوله‌های فولادی به این مواد از خوردگی آنها جلوگیری کرده است. این گونه لوله‌ها به طور گسترده در صنایع نفتی مورد استفاده است. مالیدن مواد شیمیایی خارج شده از فیلتر خیس به لوله‌های فولادی باعث شد که روند زنگ زدگی آنها حتی در شرایط نامناسب محیطی، متوقف شود. جایگزین کردن لوله‌های زنگ زده برای تولید‌کنندگان نفت در سراسر جهان هزینه هنگفتی در بر داشته است. دانشمندان چینی برای انجام تحقیقات خود با کمبود ته سیگار مواجه نیستند چون یک سوم از سیگارهای جهان در این کشور مصرف می‌شود. ساخت آجر با ته‌سیگار یک محقق ایرانی موفق به تولید آجر بازیافتی از ته سیگار با کاهش ۵۸ درصدی مصرف انرژی شد. عباس مهاجرانی، مهندس دانشگاه ملبورن، این آجرهای بازیافتی را تولید کرده است. بسیاری از افراد به بهانه از بین بردن استرس، سیگار می‌کشند و ته سیگارهای خود را به اطراف پرت می‌کنند که همین عمل کوچک منجر به تولید ۲/۱ میلیارد تن زباله می‌شود. این ضایعات ارگانیک نیستند و زمانی که با محصولات گیاهی مخلوط شوند، فلزات سنگینی تولید می‌کنند که آب و خاک را آلوده می‌کند. این محقق در این زمینه اظهار کرد: سال‌ها این ایده را داشتم که روشی پایدار و عملی برای حل مشکل آلودگی ته سیگار پیدا کنم. مهاجرانی افزود: اگر از ته سیگار برای تولید ۵/۲ درصد تولید جهانی آجر استفاده شود، مشکل زباله‌های ته سیگار نیز حل می‌شود. آجر تولیدی با استفاده از ضایعات سیگار بسیار ارزان‌تر از آجرهای معمولی است و انرژی کمتری را هم مصرف می‌کند. انرژی مصرفی برای تولید این آجرها ۵۸ درصد کمتر است که در نتیجه عایق‌تر بوده و هزینه گرمایش و سرمایش را هم کاهش داده و به واسطه وزن اندک به راحتی جابه‌جا می‌شود.