انتقال آب از خزر به دیگر مناطق ایران شبیه یک شوخی خطرناک است

سرویس اجتماعی فردا - کریم ثابت رفتار * : بدون شک انتقال آب دریای خزر برای تامین آب دیگر مناطق کشور چه از نظر خدمات مهندسی و اقتصادی چه از نظر اکولوژیک و زیست محیطی یک عمل خطا و غیر قابل جبران و یک عمل مشکل آفرین در همه ابعاد آن برای سال‌های متمادی است.

نخست آنکه از نظر مهندسی ، وضعیت ژئوپولتیک و ژئومورفولوژی خزر، انتقال آب بسیار بسیار پرهزینه است، چه بسا اگر ما بطری‌های آب معدنی را به مقدار میلیون‌ها میلیون تومان بخریم و در حوزچه ای خالی کنیم، هزینه اش بسیار اندک تر از این است که چنین کار خطایی را از نظر فنی مهندسی و اقتصادی انجام دهیم.

درواقع حتی از نظر اقتصادی هم این کار، خطا و غیر قابل جبران است و من را بیشتر به فکر مدل توسعه ای کشور روسیه و چین می‌اندازد. این کشورها در روش‌های خراب کردن محیط زیست و عملیاتی که معمولا اثرات منفی چند سال بعد نمایان می‌شود شهره هستند، روسیه و چین آنچنان تیشه به ریشه به ارکان محیط زیست جهانی می‌زنند که نه تنها خودشان را گرفتار می‌کنند که تمامی‌دنیا را متاثر از این آثار منفی می‌کنند. این نوع طرح‌ها و مدل‌ها، در قرن 21 و حتی 20 رد شده است.

در حال حاضر وضعیت دریای خزر خرابتر از آن است که ما تصور می‌کنیم و بخواهیم در چنین شرایطی، از آب آن برای تامین آب در دیگر مناطق و اکوسیستم‌ها استفاده کنیم.

برخی انتقال انحرافی آن به دریاچه ارومیه را مطرح کرده اند، اما نباید فراموش کنیم که آب دریای خزر جز آب‌های لب شور است که از نظر میزان شوری موجود در آن قابل مقایسه با جایی مثل ارومیه نیست و اگر چنین آبی را وارد دریاچه ارومیه بکنیم که البته غیر ممکن است اکوسیستم آن منطقه را برای همیشه نابود کرده ایم، چراکه موجودات موجود در آنجا (از پرندگان تا میکروارگانیسم‌ها) نمی‌توانند با چنین آبی خودشان را وفق دهند.

دوم آنکه اگر بخواهیم آب دریای خزر را به خلیج فارس و یا دریای عمان وصل کنیم مشکل دیگری پیش می‌آید، آب این مناطق هم آب‌های شور است و آب شور را وارد آب لب شور می‌کنیم، ماهیان و دیگر ارگانیسم‌ها دچار شوک شوری می‌شوند و حیاتشان دچار مشکل خواهدشد.

هر منطقه ای در دنیا در طی مراحل تکاملی و تحول زیست محیطی ایجاد شده است نه به صورت دفعی. در واقع دریای خزر یک حوضچه و استخر آب نیست، بلکه یک اکوسیستم است که طی سالیان سال کامل شده است و به همین دلیل ما به راحتی نمی‌توانیم هر دست اندازی در آن داشته باشیم.

فراموش نکنیم که شرایط آب و هوایی کشور ایران نیمه خشک و خشک با تبخیر فراوان است، با انتقال آب از منطقه‌ای به منطقه دیگر ما نمی‌توانیم شرایط اقلیمی‌آنرا تغییر دهیم، به فرض اینکه چنین کار خطایی را انجام دادیم، و آب را به کویر منتقل کردیم، این آب شور و لب شور به درد کشاورزی نمی‌خورد با تبخیر چه می‌کنیم، آیا قادر به تغییر شرایط اقلیمی‌ منطقه هم هستیم؟

این طرح‌ها بیش از اینکه عملی باشند در خواب و رویای افرادی است که نه بویی از اقتصاد برده‌اند و نه بویی از شرایط تعیین کننده محیط زیست؛ به نظر من این صحبت‌ها بیشتر شبیه یک شوخی خطرناکی است که از ذهن برخی افراد می‌گذرد و امیدواریم در حد شوخی و مطرح کردن خود در جمع غیرمتخصص باقی بماند.

بنابراین این طرح‌ها نه تنها اقتصادی و فنی نیستند، به خاطر شرایط اقلیمی‌امکان پذیر هم نیست، این طرح‌ها شرایط دریای خزر را از آنچه که هست بحرانی تر می‌کند و بالاخره اینکه اثرات چنین عملی در حوزه شرایط فیزیکی و بیولوژیک غیر قابل تصور و کنترل است.

به نحوی که می‌شود گفت امروزه به هیچ وجه در هیچ جای دنیا مبادرت به چنین اعمال خطا و خبطی انجام نمی‌شود، البته نمونه‌های محدودی در روسیه و شوروی سابق و چین که وضعیت آنها از نظر توسعه ای کاملا مشخص است انجام گرفته است.

به ضرس قاطع این عمل شدنی نیست و یک خیانت غیرقابل بخشش در حق اکوسیستم دریای خزر و یک دست اندازی غیرفنی و غیر مسوولانه در وضعیت محیط زیست کشور است.

دیگر زمان آن رسیده است که درک کنیم محیط زیست بازیچه دست انسان نیست و زمانی ما از مواهب محیط زیست برخوردار خواهیم شد که به قوانین آن احترام بگذاریم، سازوکارهای موجود در طبیعت ر ا بشناسیم و قبول کنیم که تجربه اندک ما در طول زندگی مان در کنار واقعیت‌های پیچیده محیط زیست محلی از اعراب ندارد و ما اشتباهات فراوانی در حوزه محیط زیست جهانی انجام داده ایم و متاسفانه کشور ما هم به کرات این اشتباهات را انجام داده است.

نابودی منابع جنگلی و اکوسیستم‌های تالابی، سیستم‌های رودخانه و ایجاد سدها و موسسات پتروشیمی‌خطرناک و بسیاری از روش‌های ناشی از مدیریت غلط در عرصه محیط زیست داشته است را عواقبش را دیده ایم.

سیل‌های خطرناک امروز، محرومیت کشور از منابع آبی و تهی شدن سفره‌های آبی زیرزمینی ، رخت بربستن آبخوان داری و آبخیز داری از کشور و ریزگرد‌ها و طوفان‌های موسمی‌حیات ما را به مخاطره انداخته ، اکوسیستم ارومیه از میان رفته است و..... همه نشانگر این است که ما به قوانین طبیعت احترام نگذاشته ایم. انتقال آب هم مشکل ما را حل نمی‌کند و مشکلات بیشتری را برای ما ایجاد خواهد کرد.

*کریم ثابت رفتار، عضو هیات علمی‌دانشگاه گیلان گروه محیط زیست و متخصص ارزیابی، اثرات توسعه با تاکید بر مدیریت منابع هیدرولوژیک از دانشگاه ملیسترالیا