بی‌مهری به مفاخر آذربایجان تا کی؟

خبرگزاری فارس: در حالی که علامه امینی با اثر معروف خود به نام «الغدیر» به احیاکننده ولایت معروف بوده و یکی از مفاخر جهان تشیع به‌شمار می‌آید، اما خانه این بزرگمرد ربانی به دلیل کم توجهی مسوولان همچنان در حال بازسازی است.

علامه امینی هنوز هم در سالروز عید غدیر در استان خود به ویژه تبریز غریب است.

وقتی علامه‌ها در شهر علامه‌ها غریبی می‌کنند

ثبت ملی تبریز نیز به عنوان نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام را می‌توان از جمله مهم‌ترین افتخارات آذربایجانی‌ها و در این خصوص تبریزی‌ها به حساب آورد که بی‌تردید در این راستا هم نباید نقش برجسته علما و روحانیون آذربایجان را در تبیین و نهادینه کردن ابعاد مختلف مذهب تشیع در ایران و در این میان انتخاب شهر اولین‌ها به عنوان نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام نادیده گرفت.

در واقع آنچه در این راستا مهم به نظر می‌رسد این است که اکثر مواقع و بعضی وقت‌ها مسوولان، دست‌اندرکاران و تلاشگران فرهنگی، اجتماعی و دینی و به ویژه دستگاه‌های ذی‌ربط، دانسته یا ندانسته پشت به میراث گرانقدر خویش می‌کنند.

نکته در خور تأمل دیگر اینکه، در طول سال بار‌ها می‌شود که دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف یادواره‌ها، همایش‌ها، کنگره‌ها و مراسم مختلفی را برای سایر مفاخر، مشاهیر، بزرگان و دانشمندان کشورمان و دیگر جهان را سرلوحه برنامه‌ها و فعالیت‌های خود قرار می‌دهند، ولی با این وجود متاسفانه در برخی مواقع، سال‌ها می‌گذرد، اما کمترین یادی از علما، مفاخر، مشاهیر و بزرگان منطقه نمی‌شود و به سخن دیگر به نوعی آن‌ها را فراموش می‌کنیم.

از سویی، نوع برخورد و نگاه دست‌اندرکاران، مسوولان و دستگاه‌های متولی در سال‌ها و در دهه‌های اخیر به این‌گونه مسائل باعث شده که امام جمعه تبریز در خطبه‌های نماز جمعه هفته گذشته در این ارتباط خواستار تکریم علما و مشاهیر این خطه از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط و متولیان فرهنگی این حوزه شده بود.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی آل‌هاشم با بیان این مطلب که مسوولان فرهنگی باید نام علامه امینی را زنده نگه دارند، یادآور شده بود: «مسوولان فرهنگی باید تلاش کنند نام علامه امینی را زنده نگه داشته و کار‌های ایشان را بین جوانان ترویج دهند».

امام جمعه شهرستان تبریز با اشاره به ۱۲ تیرماه سال ۱۳۴۹، سالگرد ارتحال علامه امینی اضافه کرده است: «ایشان یکی از افتخارات آذربایجان هستند که در آن دوران وهابیت در کشور ریشه انداخته بود، ولی این عالم بزرگوار مقابل آن‌ها ایستاد و با تألیف کتاب «الغدیر» سنت نبوی و اسلام ناب محمدی را زنده کرد».

شهر علامه‌های ایران نام آشنای غریب برای علمای آذربایجان

با این اوصاف و مقدمه، به سر موضوع اصلی خود برمی‌گردیم که شهر تبریز به خاطر وجود علمای بزرگی، چون علامه طباطبایی، علامه امینی و علامه جعفری به شهر علامه‌ها هم مشهور است.

از این رو، با توجه به رسالت خطیر حرفه‌ای که اصحاب رسانه در قبال جامعه دارند و دلیل محکم و قوی دیگر اینکه شهر تبریز به شهر علامه‌ها مشهور است، باید غربت این مفاخر به گوش مسوولان برسد.

سالروز رحلت علامه امینی را بهانه کردیم تا اینکه هم به رسالت و وظایف حرفه‌ای و اخلاقی خویش در این راستا عمل کرده باشیم هم در تحلیلی به گوشه‌هایی از زندگی علمی و سلوک عملی علامه امینی نظری انداخته باشیم.

در کلاس درس علامه امینـى (ره)

شیخ عبـدالحسیـن امینى معروف به علامه امینـى (ره)، صاحب «الغدیـر» در سـال ۱۳۲۰ هـ. ق. مطـابق بـا ۱۲۸۱ هـ. ش. در روستاى «سردها» از تـوابع شهرستان سـراب به دنیا آمـد. اوّلین معلم علامه امینی رحمه‌الله پدر بزرگوارشان میرزا‌احمد امینی تبریزی بوده است.

به عبارت دیگر، خاندان امینى خاندانى اهل علـم، فضل، تقوا و بینـش و داراى سابقه در خدمات دینى بود.

پدر علامه امینى، حجت‌الاسلام حاج میرزا‌احمد امینـى (متـوفـى ۱۳۷۰ هـ. ق)، خـود از افـاضل و عالمـان نامـى و معروف منطقه بـود.

علامه امینـى (ره) با استعداد و نبـوغ عجیبى که داشت از همان اوان کودکى مقـدمـات علـوم را در مـدارس تبـریز آمـوخت، اما چون نفـس استعـلاءطلب وى در آموختـن علـم در محدوده آذربایجان قانع نشد، عاقبت از تبریز رخت بـربست و راهـى نجف اشـرف شـد و در آنجا از محضر مراجع و اساتید بزرگ آن دیار از جمله (سیدابـوالحسـن اصفهانى، میرزا حسین نائینى، شیخ عبدالکریم حائرى، شیـخ محمـدحسین کمپانـى‌اصفهان، سیدمحمد مولانا، سیدمرتضى خسرو شاهى، شیخ حسین، سیـدمحمـد فیـروز‌آبادى و سیـدابـو تـراب خوانسارى)، کسب علم کرد تا به‌درجه اجتهاد رسید.

علامه امینی (رحمه الله) بیشتر عمر خود را صرف تدوین و نگارش کتاب «الغدیر» کرد، علامه امیـنى غیر از «الغدیـر» تألیفات ارزشمنـد دیگـرى نیز دارد، از دیگر آثار این عالم بزرگ آذربایجان می‌توان به «کامل الزیارات»، «سیرتنا و سنتنا»، «سیـره نبینا»، «اعلام الانام فـى معرفة الملک»، «شهداى راه فضیلت»، «تفسیـر سـوره حمـد»، «ثمرات الاسفار»، «رساله در علـم درایه»، «رساله در نیت»، «ریاض الانـس»، «راه و روش ما راه و روش پیامبر ماست» و ... اشاره کرد.

اما گل سر سبـد تألیفات علامه حاصل زحمات ۴۰ ساله و مـوجب شهرت ایشان در اقطار ممالک اسلامـى، کتاب بـى‌ماننـد «الغدیر» است که بالغ بر ۲۰ جلد است.

در تراز خط علامه امینـى (ره)

به هر حال، هریک از این آثار در نوع خود علاوه بر پاسخ به سوالات علمی مشتمل بر نکات دقیق و ارزشمند تحقیقی هستند و برخی از زوایای تاریک علمی و پژوهشی را روشن می‌سازند.

علامه غیر از تألیف کتب، به خدمات دیگرى نیز مـى‌پـرداخت از جمله کتابخانه (مکتبه الامام امـیرالمومنیـن العامه) در نجف از بـاقیـات الصـالحـات آن بزرگـوار بـوده و از نظر کیفیت در شمار با ارزش‌تریـن کتابخانه‌هاى علمى دنیاى اسلام است.

یکی از کار‌های مهمّ علاّمه امینی، احداث کتابخانه بزرگی در نجف اشرف است. علامه امینى در علـوم اسلامى مانند تفسیر، حدیث «درایه و علـم رجال»، استاد و متبحرى بى‌مانند و به خصـوص در علم فقه و تاریخ‌گویى سبقت را از همه محققان در ربود.

علامه امینـى (ره)، بـراى گرد‌آورى مطالب «الغدیر» سفـرهاى پژوهشـى بسیار کرد، در سرزمین‌هـا و شهرها، کعبه آمالـش کتابخانه‌هاى عمومى و شخصى بـود ایـن سفـرهای پـر‌بـار عمـوماً به مطالعه و استنتاج و تهیه مأخذ و ملاقات با استادان مى ذشت.

از جمله شهرهایـى که وى به ایـن هدف به آن‌ها سفر کرد، مـى‌تـوان حیـدرآبـاد، دکـن، علیگـره، لکنهو، کـانپـور، جلالـى (در هنـد)، رامپـور، فـوعه، معره، قـاهـره (در مصـر)، حلب، نبل و دمشق (در سوریه) را برشمرد، عشق به خـانـدان عتـرت چنـان سـراسـر وجـودش را فـرا گرفته بـود که ساعت‌ها مطالعه در مخزن کتـاب‌هاى خطـى و دست‌یافتن به گوهرهاى گرانبهاى نبـوى را بر خویشتـن خویـش هموار ساخته و هرگز احساس خستگى نمى‌کرد.

با این اوصاف، به دنبال یک عمر فعالیت علمی و فرهنگی با برکت کم کم قوای بدنی علاّمه بزرگوار امینی رو به ضعف نهاد. در سال‌های پایان زندگی دچار کسالت و ناراحتی جسمی شدند و در نهایت به دنبال شدّت یافتن کسالت در روز ۲۸ ربیع‌الثانی ۱۳۹۰ (برابر با ۱۲ تیرماه ۱۳۴۹) به هنگام اذان ظهر دعوت حقّ را لبیک گفتند.

ادامه‌دار بودن بی‌مهری مسوولان به خانه احیاگر ولایت

در ۱۴ کیلومتری جنوب غربی شهر سراب روستایی وجود دارد که نشان افتخار جهان تشیع و بزرگمرد عرصه دین و دانش علامه امینی را بر سینه دارد.

در روستای «سردها» در ۱۳۲۰ هجری قمری مردی چشم به جهان گشود که منشا خدمات جاویدان به مکتب اهل بیت عصمت و طهارت شد.

وی تحصیلات مقدماتی را در تبریز گذراند و در جوانی به نجف رفت و پس از گذراندن مرحله‌ای از تحصیل دوباره به تبریز بازگشت.

بعد از مدتی تدریس و تحقیق در تبریز دوباره به نجف رفت و برای همیشه در آنجا ماند. وی در سال ۱۳۳۵ قمری تألیف کتاب «شهداء الفضیله» را آغاز کرد. موضوع این کتاب درباره عالمانی بود که در راه حق به شهادت رسیده‌اند. در این کتاب زندگی بیش از ۱۰۰ عالم شیعه از قرن ۴ تا ۱۴ ذکر شده است.

اما "الغدیر" نام اثری است که علامه امینی در ۲۰ جلد به زبان عربی نگاشت. موضوع عمده کتاب اثبات واقعه غدیرخم به روایت اهل تسنن است و از این روست که علامه امینی را با این اثر، به عنوان احیاکننده ولایت می‌خوانند.

وی در این کتاب به ۱۱۰ تن از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین پیامبر که حدیث غدیر را روایت کرده‌اند اشاره می‌کند، در ادامه ۳۶۰ تن از راویان حدیث غدیر از قرن دوم تا چهاردهم را برمی‌شمارد، در پایان هم اشعار شاعران مختلف را درباره این موضوع ذکر می‌کند.

نویسنده برای تدوین این کتاب به کتابخانه‌های کشور‌های مختلف از جمله عراق، هندوستان، پاکستان، مغرب، مصر و کشور‌های دیگر دنیا مسافرت کرد. نویسنده درباره کتاب چنین گفته که "من برای نوشتن الغدیر، ۱۰ هزار کتاب را از بای بسم‌الله تا تای تمت خوانده‌ام و به ۱۰۰ هزار کتاب مراجعه مکرر داشتم. "

علامه امینی در تاریخ ۲۸ ربیع‌الثانی ۱۳۹۰ هجری قمری مصادف با ۱۲ تیر ۱۳۴۹ شمسی در تهران وفات و در نجف به خاک سپرده شد.

همه ساله کنگره‌ها و همایش‌های مختلف در تکریم علامه امینی برگزار می‌شود و این ابرمرد سپهر علم و دانش شهرتی جهانی داشته و مورد احترام همه عالمان و دانشمندان اسلامی است.

اما متاسفانه وی در زادگاه خود غریب مانده و خانه پدری این مرد بزرگ همچنان در غبار فراموشی و غفلت مسوولان و مردم فرو رفته است و بازسازی یک خانه کوچک چندین سال است در دولت روحانی ادامه دارد و می‌توان اذعان کرد که بی‌تدبیری دولت تدبیر و امید در خصوص خانه احیاگر ولایت همچنان ادامه دارد.

در حالی که در سال ۱۳۹۰ با فشار افکار عمومی و پیگیری‌های مستمر امام جمعه وقت، مقدمات مرمت و بهسازی این خانه فراهم شد و حتی در سفر چهارم استانی دولت قبلی، احیای این خانه احیاگر ولایت مورد تصویب قرار گرفت و مقرر شد تا با مرمت و بازسازی این خانه این مکان فرهنگی به خانه ولایت نام نهاده شود و با ایجاد موزه و قرار دادن برخی کتب و دست‌نوشته‌های علامه به مرکزی برای بازدید پژوهشگران و گردشگران مذهبی تبدیل شود، اما با گذر زمان هنوز بازسازی آن به اتمان نرسیده است.

احمد امینی فرزند چهارم علامه امینی که سال‌ها پیش جهت دیدن اقربای پدری خود به «سردها» آمده بود، در جمع خبرنگاران با اشاره به جایگاه رفیع الغدیر در بین دانشمندان اسلامی تصریح کرد: حلقه وصل با علامه امینی کتاب الغدیر و کتابخانه مجهز ایشان در نجف است.

وی از محققان و روحانیان خواست تا حداقل یک صفحه از کتاب الغدیر را در جلسات خود برای مردم بخوانند و معنا کنند.

در پایان باید گفت، بی‌مهری‌های متولیان و مسوولان فرهنگی شهر تنها به استاد شهریار ختم نمی‌شود، بی‌مهری‌هایی که در حق عرفا، ادبا و بسیاری از شاعران صورت می‌گیرد شایسته نام تبریز نیست.

ما نام سه علامه را بر دوش می‌کشیم، علامه‌هایی که همیشه آبروی تبریز بوده و نام شهر را شهره آفاق می‌کنند؛ علامه امینی که حریم ولایت را پشتیبان است، علامه طباطبایی مفسر قرآن کریم و علامه جعفری که فلسفه را امانت‌دار است.

وقتی با خود اندیشیده و پرونده مدیریت فرهنگی مسوولان شهر را مرور می‌کنیم، می‌بینیم در حق این بزرگواران نیز عمل قابل قبولی انجام نشده است.

در طول سال نه بزرگداشتی در مقام سه علامه تبریزی صورت می‌گیرد و نه در روز‌های تولد یا وفات این سه بزرگوار بنر و تابلو نوشته‌ای که نشان از نکوداشت این بزرگواران باشد، در شهر نصب و اطلاع‌رسانی می‌شود.

وقتی صحبت از امور فرهنگی در این شهر به میان می‌آید، بدون شک شناخت و معرفی چهره‌های ماندگار علمی، دینی، تربیتی و اخلاقی یکی از وظایف محوله نهاد‌های فرهنگی این شهر است و آن‌ها که داعیه‌دار سر و ساماندهی به امور فرهنگی بوده و مدعی هستند که بار فرهنگی شهر را بر دوش می‌کشند، معلوم نیست در شهر علامه‌ها خود را با کدام موضوع سرگرم کرده‌اند، امروز در سالروز عید غدیر حتی بنری از علامه امینی احیاکننده ولایت در شهر تبریز دیده نمی‌شود.

مسوولان فرهنگی این کلان‌شهر در بسیاری از موارد گوی سبقت را از یکدیگر می‌ربایند و به بهانه‌های مختلف شهر به بنرآبادی تبدیل می‌شود که آن سرش ناپیداست.

کافی است تغییر و تحولاتی در شورای شهر صورت گیرد، آن موقع است که عالیجنابان در مدح و ستایش همدیگر قلمفرسایی کرده و شهر را با بنر‌هایی که زیبایی بصری شهروندان را از بین برده و نازیبا می‌کند، کاغذ دیواری می‌کنند، در ادامه مسوولان سایر ادارات و مخصوصا نهاد‌های فرهنگی نیز در مقام مدح و ثنا برآمده و پیام‌های تبریکی است که نثار افراد می‌کنند.

اما همان مسوولان فرهنگی فرقی نمی‌کند، اداره کل فرهنگ و ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تبریز، مجموعه دانشگاه‌ها و بسیاری از مراکز دیگر هرکدام که باشند، ادعای انجام کار‌های فرهنگی را با خود یدک می‌کشند، اما دیروز و امروز در سکوت خبری بوده و حتی فرصت اینکه جهت اطلاع عموم افراد یک بنر یادبود عیدغدیر احیاکننده ولایت را در سطح شهر نصب کنند را نداشتند.

تکریم و نکوداشت از مشاهیر و علمای آذربایجان؛ شاید وقتی دیگر

به هر حال آنچه در این خصوص مهم است، این است که حق مسلم نسل امروز، فردا و فردا‌های این سرزمین است تا با سبک زندگی، سیره و آثار مفاخر، مشاهیر، بزرگان و دانشمندان در قید حیات و از دنیا رفته منطقه خویش آشنا شوند.

از این رو، به خاطر مسوولیت، رسالت و وظایف حرفه‌ای و اخلاقی خویش در تحلیل و گزارش‌های بعدی به سبک، سیره و آثار سایر مفاخر، مشاهیر، بزرگان و دانشمندان منطقه آذربایجان و در رأس آن‌ها شهر تبریز خواهیم پرداخت چرا که تکریم و نکوداشت علما، مفاخر، بزرگان و شخصیت‌های علمی، ادبی و دینی در هر ملت و سرزمینی وظیفه تمام اقشار مختلف جامعه است.

از سوی دیگر، درباره این علمای بزرگ درس اخلاق، مفسر، فلیسوف، متکلم، فقیه، عارف و اسلام‌شناس بزرگ هر چه بگوییم، کم گفته‌ایم به طوری‌که اگر دفتر خاطرات تک تک این علما را باز کنیم، لحظه به لحظه زندگی آنان برای نسل امروز و فردای من و شما، درس زندگی، سعادت و نیک‌بختی و به خصوص راه کمال برای رسیدن به حقیقت است.

در حقیقت، این علما سرمایه‌های بزرگ جهان اسلام و به ویژه کشورمان بودند و اگر امروز شهر تبریز در بسیاری از عرصه‌ها به عنوان شهر اولین‌ها در ایران مطرح است، بیشتر به خاطر وجود همین شخصیت‌های بزرگ بوده است.

از این رو، در حال حاضر که کشورمان و به ویژه نسل جوان، آماج هجمه‌های گسترده فرهنگی غرب و نرم دشمنان قرار گرفته، زنده نگهداشتن یاد و نام این علما، گام نهادن در مسیر حرکت و راه آنهاست و با برگزاری گرامیداشت سالگرد رحلت، مراسم و یادواره‌های مختلف و از جمله برپایی هر چه با شکوه‌تر مراسم، سالگرد رحلت، قدمی هر چند کوچک برای معرفی و شناساندن راه و آرمان‌های این علما برای آشنایی نسل برداشت.

این در حالی است که هیچ‌گونه ویژه برنامه‌ای در نکوداشت یاد و خاطره علامه امینی، صاحب کتاب ارزشمند «الغدیر» که همواره مورد تحسین علمای جهان تشیع قرار گرفته، صورت نگرفت.

همچنین موسسه سه علامه تبریز نیز که با نام سه علامه بزرگوار امینی، طباطبایی و جعفری زینت یافته است، در دو روز گذشته هیچ‌گونه برنامه و یا ویژه نامه‌ای در جهت تبیین آرا و نظرات آن این علامه انجام نداشته است.

مردم انتظار دارند، مسوولان امر به ویژه فرهنگی و گردشگری استان، استاندار، سازمان تبلیغات و مسوولان فرهنگی استان بی‌مهری به بزرگان این مرز و بوم را هر چه زودتر تمام کنند و شأن این بزرگان را حفظ کنند نه این اینکه با برنامه‌های تکراری و عملکردی یاد این بزرگان را گرامی بدارند.