سانسور و توقیف چگونه وارد مطبوعات شد؟

روزنامه ایران:‌ «کسی که بر خلاف پادشاه یا خانواده سلطنت حرف بزند یا اینکه در ضد پادشاه یا خانواده او خیال بدرفتاری و تحریک بد در نظر داشته باشد بعد از تحقیق و ثبوت از یک سال الی پنج سال به درجه تقصیرات مقصر با زنجیر محبوس خواهد شد.»

‌ «کسی که جسارت نموده در ضد پادشاه اعلانات و نوشتجات در کوچه‌ها بچسباند هر کس بوده باشد و همچنین کسی که مخالف مردم حرکتی کرده و اذیت برساند بر حسب تقصیر او از یک ماه الی پنج سال حبس خواهد شد.»

اینها بخش‌هایی از اعلان نامه مفصلی است که دراواسط دوران حکومت ناصرالدین شاه با عنوان «کتابچه قانون» بین مردم پخش شد و نخستین قانون مدون پلیسی - انتظامی در دوره قاجاریه لقب گرفت. هرچند در سال 1275 هجری شمسی که این قانون به مردم کوچه و بازار ابلاغ شد بجزکاغذ اخبار و وقایع‌الاتفاقیه که هردو دولتی بودند روزنامه دیگری هنوز در ایران منتشر نشده بود اما ماده اول و بیستم این قانون 30 ماده‌ای - که ذکر آن رفت- بیش از همه نشریه‌ها و روزنامه‌ها را هدف گرفته بود و به همین دلیل به عنوان نخستین قانون سانسور لقب گرفت.

کتابچه قانون نام دیگری هم داشت و آن «کتابچه کنت» بود. کنت دومونت فرت نخستین رئیس پلیس ایران بود. در سال ۱۸۷۸ میلادی و در دومین سفر اروپایی ناصرالدین شاه او از امپراتور اتریش درخواست مستشار نظامی نمود. امپراتور چهار نفر مستشار نظامی را به ایران فرستاد که یکی از آنان کنت دومونت فرت بود. کنت موفق شد یک سال بعد نظامنامه نظمیه ایران را که به کتابچه کنت معروف شد به تصویب شاه برساند.

بر اساس شرح حالی که روزنامه شرف در سال 1303 نوشته است، کنت تا واقعه رژِی همچنان رئیس نظمیه بود. با ایجاد سرو صدای رژی و پیروزی علمای دینی در این واقعه، ناصرالدین، کنت را از ریاست پلیس برکنار ساخت و چون از خدمات کنت رضایت داشت او را «ژنرال آجودان» خود نمود و سمت ریاست تشریفات هیأت مستقبلین وزیران مختار و سفرای کبار خارجی را که به ایران وارد می‌شدند به او داد. کنت تا زمان عزل محمد علی شاه این سمت را داشت. پس از خلع محمد علی شاه کنت از کار برکنار شد و اما تا پایان عمر حقوق و مستمری او را دولت ایران می‌پرداخت تا اینکه در سال 1916 میلادی درگذشت و در دولاب - که چند تن از بستگانش نیز در آنجا مدفون بودند - به خاک سپرده شد. سه سال پیش از آنکه نخستین قانون سانسورمطبوعات توسط مستشار اتریشی دربار قجری نوشته و اعلان عمومی شود، نخستین توقیف مطبوعات رخ داده بود. در تاریخ 17 بهمن 1254 خورشیدی(5 فوریه 1875 میلادی) روزنامه وطن با انتشار تنها یک شماره و در همان ابتدای تولد خود، از ادامه حیات بازماند.این روزنامه قرار بود به 2 زبان منتشر شود و نام لاتین آن نیز La Patrie بود که به معنای «وطن» است. از این روزنامه و مدیران آن اطلاعاتی در دست نیست. تنها اطلاعاتی که می‌توان با جست‌وجو در لابه‌لای صفحات تاریخ به دست آورد مربوط به سفرنامه‌ها می‌شود. به عنوان نمونه Cala Sirna یکی از سفرنامه‌هایی است که می‌توان اطلاعاتی اندک درباره روزنامه وطن از آن بیرون آورد. افتتاح کانال سوئز در سال 1869 میلادی سبب سهولت و گسترده شدن ارتباط غرب و ایران شد که این رخداد افزایش مبادلات تجاری و بازرگانی را نیز در پی داشت. گسترده شدن ارتباطات اروپا و ایران، سبب افزایش آگاهی‌ها و بیداری ایرانیان شد.روزنامه وطن 6 سال پس از آغاز این تحولات در سال 1875 میلادی متولد شد.

تا پیش از این اما مطبوعات ایرانی بیشتر «وقایع نامه دولتی» بودند. می‌توان گفت صابون توقیف و سانسوراز زمانی به تن مطبوعات ایران مالیده شد که نشریات غیردولتی انتشار خود را آغاز کردند. نشریاتی که در نیمه دوم سلطنت 50 ساله ناصرالدین شاه و پس از ورود نخستین گروه‌هایی از ایرانیان تحصیلکرده خارج کشور به ایران، به نقد جامعه و حکومت و قیاس آن با ممالک پیشرفته آن روزگار می‌پرداختند.