تعلیم و تربیت در 180 روز تعطیل مدرسه

سرویس فرهنگی « فردا »: امروز را در تقویم، روز جهانی کودک نامید‌ه‌اند. زمان کودکی ما تنها کاری که برای این روز می‌کردند این بود که تلویزیون چند ساعت بیشتر برنامه کودک پخش می‌کرد. مثلا شبکه دو بخشی از برنامه‌های خود را به نمایش کارتون‌های محبوب آن زمان اختصاص می‌داد.

اما کودکان امروزی برای خودشان یک شبکه مستقل دارند که دیگر اختصاص یک روز از برنامه های تلویزیون به پخش برنامه های کودک معنایی ندارد. برای همین سازمان ها و نهادها می کوشند برنامه های مختلفی برای کودکان تدارک ببینند. یکی از این سازمان ها یا مؤسسات، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است. خیلی ها شاید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را از علامت پرنده آن بشناسند؛ کانونی که در برهه ای از تاریخ معاصر ایران، نقش بسزایی در معرفی هنرمندان برجسته کشور چه در پیش از انقلاب اسلامی، چه پس از آن داشت اما این روزها مثل گذشته حضور پررنگی در جریان سازی هنری ندارد.

برای اطلاع از برنامه های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در طول سال با علیرضا حاجیان زاده، مدیرعامل جدید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که کمتر از یک سال است به کانون آمده، گفت وگویی انجام دادیم. آنچه در پی می آید مشروح گفت وگوی ما با اوست.

شاید خیلی ها ندانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دقیقا چه نقشی در جامعه ما دارد و چه اهدافی را دنبال می کند. در واقع کانون در راستای چه اهدافی گام برمی دارد؟

اهدافی که در اساسنامه برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در نظر گرفته شده است، دو هدف اصلی به چشم می خورد. نخست این که از نظر فکری به ارتقای سطح فکری کودکان پرداخته شود و دیگر آن که شناسایی و شکوفایی استعدادهای کودکان و نوجوانان مد نظر قرار گیرد که معطوف به مهارت کودکان و نوجوانان است. به تعبیری کودکان و نوجوانانی که به عضویت کانون در می آیند و با کانون مرتبط می شوند باید انسان هایی دانا و توانا باشند. دانایی از تفکر حاصل می شود و توانایی از طریق مهارت آموزی در قالب فعالیت هایی فرهنگی و هنری. این هدف کلی ای است که ما دنبال می کنیم و البته محتوای عمومی این اهداف، تربیت دینی کودکان است؛ به صورتی که حاصل ارتقای فکری و مهارتی کودکان، ساختن اشخاصی مؤمن در جامعه است.

به نظر می رسد نهادی چون وزارت آموزش و پرورش نیز چنین اهدافی را دنبال می کند. چه تمهیداتی در اساسنامه کانون اندیشیده شده تا این سازمان با نهادهایی چون وزارت آموزش و پرورش موازی کاری نداشته باشد؟ هر چند کانون پرورش فکری کودکان زیر نظر وزارت آموزش و پرورش اداره می شود.

این مسأله را نمی توان موازی کاری خواند، بلکه باید کانون را مکمل فعالیت های وزارت آموزش و پرورش در نظر گرفت. آموزش و پرورش یک وظیفه عمومی در حوزه تعلیم و تربیت و همه دانش آموزان کشور دارد که امروز 12 میلیون و 500 هزار نفر را تحت پوشش قرار می دهد. با وجود این، کار آموزش و پرورش کاری رسمی است و آموزش رسمی کشور را به عهده دارد. کار کانون نیز به نوعی همان تعلیم و تربیت است، اما به شکل غیررسمی و اوقات فراغتی. به تعبیری فعالیت کودکان و نوجوانان در زمان های تحصیل در اختیار آموزش و پرورش است و فعالیت های تعلیم و تربیت به صورت رسمی و اجباری برای آنها برگزار می شود، ولی در زمان های تعطیل و اوقات فراغت آن دانش آموزانی که علاقه مندند، به کانون مراجعه می کنند. کار کانون یک کار کاملا داوطلبانه و اختیاری است و از آن 12 میلیون، زیر یک میلیون دانش آموز به کانون مراجعه می کنند؛ بنابراین برخی دانش آموزان با علاقه خود یا راهنمایی والدین به کانون می آیند تا در فضاهای کانون فعالیت کنند. البته اوقات فراغت هم در طول سال کم نیست. اگر 365 روز سال را در نظر بگیریم تقریبا 180 روز آن را بچه ها به مدرسه می روند. تعطیلات تابستان، تعطیلات عید، پنجشنبه و جمعه ها، اینها در این ایام می توانند اوقات فراغتشان را در کانون بگذرانند و حتی در آن 180 روز که به مدرسه می روند، می توانند دو ساعت بعدازظهر خود را در کانون بگذرانند. همان طور که اشاره کردم این فضایی است در کنار آموزش و پرورش و مکمل کار این نهاد است.

کانون برای دستیابی به اهدافش چه فعالیت هایی را مورد توجه قرار داده است؟

کانون دو نوع فعالیت دارد. یکی تولیدات متمرکز ما به شکل حرفه ای برای کودکان یا درباره کودکان است. از جمله فعالیت های عمده متمرکزی که ما داریم تولید کتاب برای کودکان یا درباره آنهاست. بیشتر کتاب های ما برای کودکان در رده های سنی مختلف است. همچنین تولید فیلم های سینمایی و انیمیشن و فیلم کوتاه در دستور کار کانون قرار دارد. بتازگی در حال برنامه ریزی برای ساخت و تولید فیلم ها و سریال های تلویزیونی هستیم. از دیگر فعالیت ها در این زمینه می توان به تولید نمایش توسط گروه های نمایشی حرفه ای برای کودکان اشاره کرد. همچنین تولید اسباب بازی و سرگرمی از دیگر اقدامات کانون است و همین طور تولید موسیقی برای کودکان.

بخش دوم فعالیت های کانون در چه حوزه هایی صورت می گیرد؟

بخش دوم شامل فعالیت هایی می شود که در مراکز کانون برای کودکان در نظر گرفته شده و کودکان و نوجوانان به طور مستقیم در این برنامه ها شرکت می کنند. ما حدود 890 مرکز داریم که مراکز ثابت و سیار ما در سراسر کشور به شمار می روند. در این مراکز 42 فعالیت برای کودکان تعریف شده است. فعالیت محوری ما در این زمینه، کتابخانه و کتابخوانی با هدف ارتقای فکری بچه هاست؛ چراکه معتقدیم بچه هایی که به کانون مراجعه می کنند نباید تنها برنامه های زودگذر برای آنها داشت. حتما باید بچه هایی باشند که کار فکری انجام دهند و از نظر تحلیلی تقویت شوند و به شناخت بیشتری دست یابند. برای همین یکی از فعالیت های ما کتابخانه است که به کتابخانه های کانون معروفند. البته در کتابخانه های کانون 42 فعالیت را دنبال می کنیم که همه آنها به نحوی به کتاب و کتابخوانی مربوط می شود. این 42 فعالیت در پنج گروه تقسیم شده است؛ فعالیت های فرهنگی، هنری، ادبی، علمی و دینی و مذهبی. برای مثال، قصه گویی یکی از جذابترین فعالیت هایی است که ما در این مراکز داریم. مربیان ما برای بچه ها قصه می گویند و با ارجاع بچه ها به کتاب قصه، آنها را به خواندن کتاب علاقه مند می سازند. از سوی دیگر، در اینجا به صورت ابتدایی به بچه ها تولید فیلم و انیمیشن آموزش داده می شود. همچنین به نمایش های عروسکی و تئاتر، خوشنویسی، نقاشی، کاردستی، فعالیت های علمی مانند زیست شناسی، نجوم و...، فعالیت های قرآنی مختلف در قالب های شعر، قصه گویی و... پرداخته می شود. در این برنامه ها مربیان کانون به بچه ها آموزش می دهند که خود به تولید آثار هنری دست بزنند.

رویکرد ما این است که بچه ها مصرف کننده نباشند، بلکه مولد باشند و مهارت های آنها بالا برود و توانمند شوند و متناسب با ذائقه خودشان در هر یک از این حوزه ها که وارد می شوند، پس از سه چهار سال بتوانند خود به تولید اثری دست بزنند. برخی از اعضای کانون، حتی رشته تحصیلی و آینده شغلی خود را به مهارت هایی که در کانون آموخته اند، اختصاص داده اند.

در دوران کودکی با این که مدرسه ما فاصله چندانی با مرکز اصلی کانون در خیابان حجاب نداشت، اما ما اطلاع چندانی از وجود چنین مرکزی و فعالیت های آن نداشتیم. در حال حاضر کودکان یا خانواده های آنها چگونه با فعالیت های کانون آشنا می شوند؟

واقعیت این است کانون کار تبلیغاتی انجام نمی دهد. معمولا والدینی که با فضای کانون آشنا هستند و در کودکی عضو کانون بودند و در آن فعالیت می کردند و به کانون علاقه مندند، فرزندان خود را برای عضویت به کانون می آورند. این یکی از روش های آشنایی کودکان با کانون است. روش دیگری که می توان به آن اشاره کرد به مدارس مربوط می شود. معمولا دانش آموزان به شکل گروهی و سازماندهی شده همراه مربیان خود از سوی مدارس در فضای کانون حاضر و با فعالیت ها آشنا می شوند. آن هم معمولا صبح ها که اعضای کانون خود در مدارس حضور دارند و مراکز کانون خلوت است. در این میان، دانش آموزانی که به فعالیت در کانون علاقه مند می شوند همراه والدینشان برای ثبت نام و عضویت به مراکز کانون مراجعه می کنند. گاهی هم اطلاع رسانی در این زمینه از سوی خود بچه ها صورت می گیرد، برای مثال دانش آموزی که عضو کانون است در مدرسه به دوستان خود از فعالیت های کانون می گوید. به هر ترتیب، کانون به صورت عمومی کار تبلیغاتی نمی کند، چرا که معتقدیم بچه ها باید با علاقه خودشان به کانون بپیوندند، نه در یک فضای تبلیغاتی یا به اجبار والدین.

با وجود این، در حال حاضر بچه ها و والدینشان از طریق اینترنت می توانند با کانون و فعالیت های آن آشنا شوند؛ چیزی که زمان ما وجود نداشت.

بله.

عضویت در کانون به چه شکلی است؟ آیا ظرفیت کانون برای ثبت نام کودکان و نوجوانان محدود است؟

محدودیت عضویت به دلیل امکانات ماست اما از نظر قانونی محدودیتی نداریم. در حال حاضر، با امکاناتی که در مراکز کانون داریم ظرفیت ما با 420 هزار عضو تقریبا تکمیل است. به همین دلیل است که ما تبلیغ نمی کنیم، چون مکان های ما بیشتر از این ظرفیت ندارد. معتقدیم در صورت اختصاص امکانات و حمایت های مالی برای توسعه مراکز کانون ما می توانیم حداقل 10 درصد از دانش آموزان کشور، یعنی حدود یک میلیون و 250 هزار نفر را تحت پوشش کانون قرار دهیم. البته این امر مستلزم تامین بودجه برای توسعه مراکز کانون و جذب مربیان جدید است و زمانی می تواند صورت بگیرد که پشتیبانی بهتری از کانون انجام شود.

کانون پرورش فکری کودکان چه پیش از انقلاب اسلامی، چه پس از آن به عنوان مکانی شناخته می شود که برخی هنرمندان برجسته ایرانی از آنجا برخاسته اند. پیش از انقلاب، فیلمسازانی با کانون همکاری می کردند که امروزه از بزرگان سینمای ایران به شمار می آیند. در دهه 60 نیز کانون در رشد نمایش عروسکی و تئاتر کودکان نقش بسزایی داشت. همچنین تصویرگران سرشناسی از کانون برخاستند. با وجود این، به نظر می رسد نقش کانون در جریان سازی هنری از دهه 70 به بعد کمرنگ شده است. آیا کانون برنامه ای در این خصوص ندارد؟

در سیاست جدیدی که داریم قرار است در عرصه های مختلف فرهنگی و هنری با توسعه بیشتر در عرصه های هنری، زمینه تقویت بچه ها را فراهم کنیم. نگاه ما نگاهی بلندمدت است و معتقدیم باید کادرسازی کنیم و حضور اعضا نباید صرفا برای پر کردن اوقات فراغت باشد. هر چند کانون دستگاهی برای پر کردن اوقات فراغت به شمار می آید، ولی در نظر داریم از همین فضای اوقات فراغت برای یک کار بلند مدت استفاده کنیم. به همین دلیل خود را به عنوان مکمل در کنار آموزش و پرورش می بینیم. همان طور که آموزش و پرورش اهداف بلندمدت برای تربیت کودکان و نوجوانان کشور دارد، ما هم باید بتوانیم اهداف بلندمدت برای توانمند ساختن کودکان و نوجوانان در حوزه های فرهنگی و هنری و ادبی داشته باشیم. به همین دلیل، قصد داریم شرایطی فراهم کنیم تا مانند گذشته هنرمندان و افراد برجسته ای در کانون تربیت شوند.

یعنی در آینده می توان انتظار داشت نسلی از هنرمندان برجسته این مرز و بوم در کانون تربیت شده یا کارشان را از کانون پرورش فکری کودکان آغاز کرده باشند؟

ما این جهتگیری را داریم و امیدواریم در آینده شاهد چنین امری باشیم.

در حال حاضر آیا کانون با هنرمندان برجسته کشور یا هنرمندان بزرگی که زمانی با کانون همکاری می کردند در ارتباط است؟

ماه مبارک رمضان نشستی با بسیاری از هنرمندانی که ارتباطشان با کانون قطع شده بود برگزار کردیم و مراسم افطار را در خدمت این عزیزان بودیم تا این هنرمندان مجدد با کانون در ارتباط باشند. آنها بسیار متعجب بودند که کانون چنین فضایی ایجاد کرده است. به هر حال، تمام توجه ما این است که ظرفیت های گذشته کانون را شناسایی و از آنها در جهت اهداف انقلاب اسلامی استفاده کنیم.

چندی پیش جشنواره نمایش های عروسکی در تهران برگزار شد. همچنین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان در حال برگزاری است. آیا کانون با این دو جشنواره همکاری داشت؟

ما با چنین جشنواره هایی همکاری داریم، البته همکاری ما به این شکل است که بسیاری از عواملی که آنجا حضور دارند در کانون فعالیت دارند. ما در حوزه تئاتر تشکلی با نام اسیتیج داریم که صرفا تئاتر کانون نیست، بلکه تئاتر کودک در ایران یا حتی دنیاست. نمایندگی اسیتیج بین المللی در ایران حضوردارد و نسبت به نمایش های کودک که در ایران برگزار می شود، نقش حمایتی ایفا می کند.

با توجه به همه گیری تلفن های هوشمند و تبلت ها در جامعه و استفاده کودکان از این ابزارها، آیا کانون برای طراحی نرم افزارها و بازی های آموزشی و سرگرم کننده برای کودکان اقدامی کرده است؟

ما در این زمینه دو رویکرد داریم. نخست استفاده بهینه از این فضاهاست. به همین دلیل تاکنون 12 بازی رایانه ای تولید کرده ایم. برای مثال، اخیرا بازی «عمو نوروز» را راهی بازار کرده ایم. در نظر داریم تولیدات جدیدی را در قالب کتاب الکترونیک ارائه کنیم. هر چند تاکنون تولیداتی در حوزه برنامه های تلفن های هوشمند نداشته ایم، اما در تلاشیم برنامه هایی تحت سیستم عامل اندروید برای کودکان تولید کنیم. رویکرد دیگر ما این است استفاده از ابزارهایی نظیر تلفن های هوشمند و تبلت ها را به دلیل آسیب های جانبی ای که برای کودکان دارد، چندان ترویج نکنیم. به باور ما، بچه ها باید در فضاهایی طبیعی و ارتباطات اجتماعی و فعالیت های دست ورزی و مطالعاتی حضور یابند. بر اساس این رویکرد، سعی می کنیم فعالیت های جذاب جایگزینی برای بچه ها تدارک ببینیم تا تمام وقتشان در فضای مجازی نگذرد. باید به فعالیت هایی پرداخت که سبب تقویت روابط اجتماعی بچه ها می شود.

به نظر می رسد وظیفه کانون تلاش برای جلب توجه مردم و مسئولان به مسائل مبتلا به کودکان در جامعه است. در نشستی که با حضور خبرنگاران برگزار شد، مسائل و مطالباتی که آنها مطرح می کردند، نظیر بحث کودکان کار یا کودکان خیابانی بیشتر معطوف است به نهادهایی چون بهزیستی، تأمین اجتماعی، قوه قضاییه و.... آیا می توان از کانون انتظار داشت در این مسائل وارد شود؟

کانون دو وظیفه برای خود متصور است؛ یکی وظایفی ذاتی که خود آنها را انجام می دهد که ممکن است نهادهای دیگر یا بخش خصوصی نیز به آن بپردازند؛ مانند تولید کتاب، تولید فیلم و تولیدات فرهنگی و هنری برای کودکان یا درباره کودکان. در کنار این مهم، کانون وظیفه خود می داند در مورد همه مسائل کودکان بیندیشد و تلاش کند تا انسجامی میان دستگاه های دیگر در این زمینه ایجاد کند. با وجود این، در زمینه توجه به بخش های کودکان و نوجوانان دیگر دستگاه ها که جزو وظایف کانون است و در اساسنامه کانون هم ذکر شده، شاید بتوان گفت کار شایان ذکری صورت نگرفته است. اما سیاست جدید در مدیریت جدید کانون این است که در این حوزه هم وارد شویم و بتوانیم همه ظرفیت های موجود دستگاه های مختلفی را که در زمینه کودکان و نوجوانان مشغول به کارند، فعال کنیم. اصلا داعیه این را نداریم که همه کارها باید توسط کانون انجام شود چراکه کانون در یک فضای خاصی مشغول به کار است، اما این که آن دستگاه ها به وظایف خود در زمینه کودکان و نوجوانان بپردازند، به یک انسجام و هماهنگی نیاز دارد که فعالیت در این زمینه به عهده کانون است و در اساسنامه آن نیز ذکر شده است. در این راستا ما مشغول فراهم کردن ساز و کار و تدوین آیین نامه ها و اسنادی هستیم تا در مراجع قانونی به تصویب برسد و کانون بتواند این هماهنگی را ایجاد و مدیریت کند.

تشکیل شورای سیاستگذاری هفته ملی کودک نیز در این راستاست؟

بله، شورای سیاستگذاری هفته ملی کودک را تشکیل دادیم تا هم برنامه های هفته ملی کودک با مشارکت همه دستگاه ها سامان یابد و هم زمینه ای شود برای فعالیتی که درباره آن صحبت کردیم. ما در نظر داریم بین همه دستگاه ها ارتباط برقرار شود تا مسائل مربوط به کودکان با هماهنگی و انسجام و همدلی دنبال شود.

اقدامات کانون در جامعه ما تا چه اندازه تاثیرگذار بوده است؟ آیا تا به حال، بازخورد فعالیت های کانون بررسی شده است؟

این که درباره اثرگذاری فعالیت های کانون بررسی آماری و کمی صورت گرفته باشد، خیر اما از نظر کیفی اثرگذاری فعالیت های کانون کاملا مشهود است و از چند منظر می توان آن را بررسی کرد. نخست این که بچه هایی که عضو کانون می شوند، عضویتشان ادامه پیدا می کند. به طور قطع بچه ها و خانواده هایشان از کانون اثر گرفته اند. ما اعضایی داریم که برای ده سال مستمر عضو کانون بودند و زمانی که هفده ساله می شوند و باید رسما از عضویت کانون خارج شوند ناراحتند و درخواست ادامه همکاری با کانون را دارند. از سوی دیگر، برخی بزرگان فرهنگ و هنر کشور اذعان می کنند زمانی عضو کانون بوده اند و جرقه اولیه تعیین مسیر زندگی شان را از کانون دارند. این امر نشان دهنده اثر کانون است. بتازگی در مذاکراتمان با مسئولان سایر دستگاه ها مشاهده می کنیم که آنها می گویند زمانی عضو کانون بوده اند.

در بخش بین الملل، فعالیت های کانون در چه راستایی است؟

ما اعتقاد داریم غیر از مخاطبان داخلی که کودکان علاقه مند ایرانی به شمار می آیند، مخاطبان عام ما همه کودکان دنیا هستند. به همین دلیل برنامه های ویژه ای برای کودکان دنیا داریم. بخشی از برنامه ما در قالب ترجمه کتاب های کانون صورت می گیرد. در نمایشگاه های بین المللی با ناشران مختلف دنیا تعامل برقرار می کنیم که حتی آنها برای عرضه کتاب در کشور خود کپی رایت کتاب های کانون را خریداری می کنند. در جشنواره های مختلف بین المللی فیلم حضور داریم و فیلم های کودک خود را به دنیا عرضه می کنیم. توافق نامه ای با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی امضا کرده ایم تا در هفته های دوستی و هفته های فرهنگی ایران در کشورهای مختلف شرکت کنیم. گروهی از مربیان ما در آن کشورها حضور می یابند و کارگاه های آموزشی برگزار می کنند. در بعضی کشورها مدل کار کانون را عرضه می کنیم و آن کشور مرکزی شبیه کانون را راه اندازی می کند. ما به مربیان آنها آموزش می دهیم.

می توانید به این کشورها اشاره کنید؟

مثلا ما در لبنان با حزب الله لبنان این کار را شروع کرده ایم. برای مثال ما در ایران کتابخانه سیار داریم و در آنجا نیز کتابخانه سیار را از ما الگو گرفته اند و حتی آرم کانون را روی اتوبوس سیارشان زده اند تا اعلام کنند این کار از طرف ایران هدایت شده است. مربیان آنها در ایران حضور پیدا کرده اند و آموزش دیده اند، متقابلا استادانی را به آنجا اعزام کرده ایم تا به مربیان آنها آموزش بدهند. برای دانش آموزان آنها اردوهایی برگزار می شود. آنها می آیند و از نزدیک با کار کانون آشنا می شوند. چنین کاری در عراق دنبال می شود و تشکل هایی در آنجا از فعالیت های کانون الگو گرفته اند. در مالزی نیز با یکی از تشکل های مشابه کانون ارتباط برقرار کردیم و برای همکاری های بیشتر در حال مذاکره هستیم. از دیگر اقدامات بین المللی کانون می توان به شرکت در فراخوان های بین المللی و نیز مسابقات نقاشی کودک اشاره کرد. در زمینه تصویرگری نقاشان ما در جشنواره ها و نمایشگاه های بین المللی حضور دارند و آثار خود را در کنار نویسندگان به نمایش می گذارند. از سوی دیگر، کانون نسبت به مسائل روز که کودکان به نوعی در آن درگیرند، واکنش نشان می دهد. برای مثال، در جریان حمله رژیم صیهونیستی به غزه، کانون از اولین موسساتی بود که به کشتار وحشیانه کودکان واکنش نشان داد. ما نامه ای به دبیر کل سازمان ملل نوشتیم و به نماینده سازمان ملل تحویل دادیم و تجمعی را در مقابل دفتر سازمان ملل برگزار کردیم.

آیا در ارتباط با کشورهای فارسی زبان نظیر افغانستان و تاجیکستان نیز کانون اقدامی انجام داده است؟ به نظر می رسد این کشورها ظرفیت زیادی برای سرمایه گذاری دارند.

اگر این تقاضا از طرف آن کشورها وجود داشته باشد حتما کانون حمایت می کند اما این که کانون خود رأسا وارد کشوری شود و کاری را راه اندازی کند، خیر.

یعنی منتظر دعوت آن کشورها می مانید؟

قاعدتا کار را آنها باید پیگیری کنند چون کانون دفتر نمایندگی در آن کشورها ندارد.

با وزارت امور خارجه هماهنگی ای در این زمینه صورت نگرفته است؟

با این وزاراتخانه در ارتباطیم، ولی راسا برای وارد شدن به کشوری اقدام نمی کنیم. البته ما بخشی را در وزارت آموزش و پرورش با عنوان مدارس ایرانی در خارج از کشور داریم. بسیاری از ایرانی های خارج از کشور در این مدارس در حال تحصیل هستند. در حال مذاکره ایم تا دفتری در این مدارس برپا کنیم و ارتباط بیشتری با دانش آموزان خارج از کشور و کودکان و نوجوانان دیگر کشورها داشته باشیم.

منبع: جام جم آنلاین