انتشار موسیقی فیلم «مادر» پس از22سال

تهران امروز: ارسلان کامکار در مصاحبه‌هایی که به مناسب فیلم مادر انجام داده تایید کرده، اینکه علی حاتمی حتی یک بار هم در کار او دخالت نکرده و دست او را برای ساخت موسیقی باز گذاشته است. نسخه‌ای که ارسلان کامکار موسیقی فیلم را بر اساس آن ساخته بود، نسخه خام فیلم بود. ارسلان کامکار در خاطراتش از ساخت موسیقی فیلم تعریف کرده که نسخه‌ای که براساس آن فیلم را ساخته بوده، نسخه‌ صامت فیلم بوده که حتی تدوین آن هم به صورت کامل انجام داده نشده بود. ارسلان کامکار اصلا میانه‌ خوبی با ساختن موسیقی فیلم ندارد. دلیلش هم خیلی واضح است؛ آبش با کارگردان‌ها در یک جوب نمی‌رود. دلش نمی‌خواهد کسی او را در ساختن موسیقی فیلم در چهارچوب قرار بدهد. دوست دارد آزادانه هرکاری که دوست دارد انجام دهد و در نهایت خروجی كار هم دلنشین‌تر باشد. شاید خیلی حوصله خواندن فیلمنامه و نشستن پای صحبت‌ها کارگردان برای اینکه کجای فیلم را چه کار کند و چه‌جوری انتظار کارگردان را برآورده کند ندارد. اما این چیزی از قابلیت او در ساختن موسیقی فیلم کم نمی‌کند. درست است که کم سراغ این ژانر از موسیقی می‌رود، اما همان اندک کارهایی که ساخته به خوبی نشان می‌دهد که او چه خلاقیت فوق‌العاده‌ای در ساختن موسیقی فیلم دارد. برای اینکه قدرت او را در آهنگسازی فیلم بهتر به یاد بیاورید، شاید لازم باشد فیلم «آوازهای سرزمین مادری‌ام» دومین فیلم بلند بهمن قبادی را یک بار دیگر نگاه کنید و به تاثیرگذاری خارق‌العاده موسیقی در آن بیشتر دقت کنید. البته «آوازهای سرزمین مادری‌ام» را هم ارسلان کامکار به خاطر خاص بودنش پذیرفت. به خاطر اینکه واقعا قرار بود آوازهای سرزمین مادری‌اش یعنی موسیقی کردی را بسازد و شاید این تنها دلیلی بود که کامکار در آن فیلم حاضر به همکاری شد. اما ماجرای همکاری کامکار با علی حاتمی داستان متفاوتی دارد. شاید یکی از ویژگی‌های مهم علی حاتمی در فیلمسازی را بتوان توجه ویژه‌ او به موسیقی فیلم به شمار آورد. موسیقی فیلم‌های علی حاتمی همیشه از ماندگارها بودند. چه دلشدگان که حسین علیزاده آهنگسازی آن را برعهده داشت و محمدرضا شجریان برای اولین و آخرین بار قطعات باکلام یک فیلم را در آن خواند، چه کمال الملک که فرهاد فخرالدینی یکی از بهترین موسیقی فیلم‌هایش را در آن ارائه داد، چه حاجی واشنگتن که همچنان یکی از دلایل شهرت محمدرضا لطفی آهنگساز آن به حساب می‌آید و چه حتی حسن کچل که اولین فیلم بلند حاتمی و یک فیلم موزیکال بود و حاتمی در آن تمام اشعار را خودش سروده بود. اگر توضیحات بالا در مورد ارسلان کامکار و علی حاتمی را به خوبی مطالعه کرده باشید، متوجه خواهید شد که همکاری این دونفر در یک فیلم چقدر می‌تواند ویژه باشد. شاید مهم‌ترین دلیلی که ارسلان کامکار پذیرفت تا موسیقی این فیلم را بسازد، توجه زیاد علی حاتمی به موسیقی فیلم بوده است. این را خود ارسلان کامکار در مصاحبه‌هایی که به مناسبت فیلم مادر انجام داده تایید کرده. اینکه علی حاتمی حتی یک بار هم در کار او دخالت نکرده و دست او را برای ساخت موسیقی باز گذاشته است. نسخه‌ای که ارسلان کامکار موسیقی فیلم را بر اساس آن ساخته بود، نسخه خام فیلم بود. ارسلان کامکار در خاطراتش از ساخت موسیقی فیلم تعریف کرده که نسخه‌ای که براساس آن فیلم را ساخته بوده، نسخه صامت فیلم بوده که حتی تدوین آن هم به صورت کامل انجام داده نشده بود. فقط بر اساس گفته‌های دستیار کارگردان که دیالوگ‌ها را حدودی برای کامکار تعریف می‌کرده موسیقی فیلم را ساخته است. اینکه آهنگساز به تنهایی این تشخیص را داشته باشد که چه نوع موسیقی به درد فیلم درام علی حاتمی می‌خورد، تشخیص سختی است. علی حاتمی در فیلم‌هایش نوعی نگاه و شیدایی ویژه‌ای نسبت به گذشته، نوستالژی‌ها، داستان‌های اساطیری، آدمها و اشياي قديمي و عتيقه دارد. این نگاه را در فیلم مادر هم می‌شود دید. نگاه علی حاتمی در فیلم مادر یک نگاه سنتی است و فضایی را که برای مخاطبش ترسیم می‌کند فضای خانواده‌های قدیمی است که توجه ویژه‌ای به جایگاه مادر داشته‌اند. برای چنین فضایی، که حال و هوایی درام هم در خود دارد، بدون شک موسیقی سنتی بهترین انتخاب خواهد بود. حتی موسیقی ایرانی هم که با ارکستر سمفونیک اجرا شده باشد هم نه. دقیقا موسیقی دستگاهی ایرانی که با یک ترکیب سازهای سنتی ایرانی اجرا شده باشد. احتمالا ارسلان کامکار هم با دیدن سکانس‌هایی از فیلم خیلی زود به این نتیجه رسیده و برای اجرای موسیقی‌اش از گروه خانوادگی‌شان یعنی گروه کامکارها کمک گرفته است. مادر، تنها فیلمی است که خانواده کامکارها درکنار یکدیگر ساخت موسیقی آن را برعهده داشتند. شاید این را هم بشود یکی دیگر از ویژگی‌های موسیقی این فیلم برشمرد. تاثیرگذاری موسیقی فیلم را در سکانس‌هایی که مادر یا پسر عربش در آن حضور داشتند بیشتر می‌شد احساس کرد. به نظر می‌آید ارسلان کامکار برای این دو شخصیت موسیقی ویژه‌ای را در نظر گرفته بوده. مخصوصا برای پسر عرب که از ساز بربط یا عود استفاده کرده است. ملودی‌های فیلم بیشتر روی سکانس‌هایی که مادر (رقیه چهرآزاد) وارد صحنه می‌شود یا از صحنه خارج می‌شود اوج می‌گیرد. برای این سکانس‌ها کامکار از آواز بیات ترک استفاده کرده است که حال و هوایی غمگین و صمیمانه دارد. به ویژه صحنه مرگ مادر که فرزندان همه در کنار تخت او جمع شده‌اند و اکبر عبدی که نقش غلامرضا را بازی می‌کند، دیالوگ معروف فیلم را می‌گوید:«مادر مرد، از بس که جان نداشت» موسیقی درام فیلم به اوج خودش می‌رسد و به تیتراژ آخر وصل می‌شود. یا برای صحنه‌های آب‌پاشی از سنتور استفاده کرده است و شیوه‌ی مخصوصی که به آن سنتور ریز می‌گویند. یا مثلا برای مثلا برای صبحگاهی سراغ نی و چهارگاه رفته است تا آن حس صبح و حماسه را داشته باشد. در صحنه‌های عزا هم از موسیقی‌های غمگین استفاده کرده. در مجموع در موسیقی مادر ماهور، اصفهان، چهارگاه، دشتی، بیات ترک به کار رفته است. در تیتراژ آخر کامکار یک گریز هوشمندانه‌ای هم زده است به موسیقی فولکلورشان یعنی موسیقی کردی. موسیقی تیتراژ آخر لالایی فولکلور مادرانه‌ای است که ارسلان کاملار آن را دوباره تنظیم کرده است. آواز این بخش را هم بیژن کامکار، یکی دیگر از اعضای خانواده‌ی کامکارها که اکثرا خوانندگی گروه کامکارها را برعهده دارد، خوانده است.