هشدار ظریف؛ تعارف یا اقدام راهبردی؟

مهدی محمدی، کارشناس مسائل بین الملل در بخش سرمقاله روزنامه وطن امروز نوشت: تهدید آقای ظریف به خروج از برجام در نشست شورای روابط خارجی آمریکا را اگر تعارفات نباشد، می‌توان «یک اقدام راهبردی» تلقی کرد. من فکر نمی‌کنم و نشانه‌ای هم نیست که در تئوری‌های سیاست خارجی آقای ظریف تغییری حاصل شده باشد ولی همین که او به این نتیجه رسیده که «تهدید به خروج از برجام» یک «گزینه روی میز» برای ایران است، اتفاق کوچکی نیست. هیچ بعید نیست چند روز دیگر بشنویم که این حرف برای «اثرگذاری بر مخاطب» آمریکایی بیان شده و حاصل یک بازنگری راهبردی نیست ولی من ترجیح می‌دهم ساده‌دلانه فکر کنم بالاخره نوری از حقیقت بر دل آقای ظریف تابیده است. همه داستان این است: دکتر ظریف و تیمش تا دیروز تصور می‌کردند «برد متقابل» عاملی است که پایبندی آمریکا به برجام را تضمین خواهد کرد اما من امیدوارم جمله دیروز ظریف علامتی از این باشد که تنها یک عامل هست که می‌تواند پایبندی طرفی مانند آمریکا به برجام را تا حدی- و نه کاملا- تضمین کند و آن «ترس از به هم خوردن توافق و از دست رفتن مواهب ناشی از آن» است. این یک اصل راهبردی است. آمریکا تا زمانی و تا جایی به برجام- و شاید هر توافق دیگری- پایبند خواهد بود که حس کند عدم پایبندی به برجام، ریسک خروج ایران از توافق را در پی دارد. 2 چیز در کارنامه برجام هست که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را انکار کند؛ نخست اینکه دستاوردها و مواهب این توافق برای آمریکا و حتی اسرائیل بسیار بیشتر از آن چیزی بوده که در علن به آن اعتراف کرده‌اند و دوم اینکه عدم پایبندی محرز آمریکا به برجام تاکنون از سوی دولت ایران با «پاسخ صفر» مواجه شده است. نقض برجام برای آمریکا منافع فراوانی داشته اما حاوی هیچ ریسکی نبوده و در نتیجه عملا، برجام به توافقی بدل شده که آمریکا آن را پاره کرده اما دولت آقای روحانی همچنان آن را تقدیس می‌کند. نشان دادن دورنمای از دست رفتن توافق و بازگشت به وضعیت ماقبل توافق، تنها عاملی است که می‌تواند محاسبات آمریکا را احتمالا تا حدی تغییر دهد. دولت باید مدت‌ها قبل از این- و به‌جای آنکه به جایگزین‌هایی مانند اروپا دل ببندد- «نقشه راه خروج از برجام» را تدوین و علنی می‌کرد. هنوز هم البته دیر نشده. محاسبات آمریکا تنها زمانی تغییر خواهد کرد که حس کند هزینه راهبردی نقض برجام، بیش از دستاوردهای آن است و «نقطه»‌ای وجود دارد که اصل توافق به خطر خواهد افتاد. هیچ‌کدام از این حرف‌ها به معنای آن نیست که دولت ایران باید با عجله از توافق خارج شود. مساله دقیقا این است که روی نقطه‌ای تمرکز کند که آمریکا آن را محاسبه نکرده یعنی «یک پاسخ هسته‌ای به نقض برجام از سوی آمریکا». سخن آقای ظریف در این‌باره البته هنوز معتبر نیست. او نیازمند آن است که راهبردی در پیش بگیرد که آمریکا این تهدید او را معتبر فرض کند. یکی از بهترین راه‌ها تکرار موضع و بیان جزئیات درباره این تصمیم است. من البته امید چندانی ندارم. اینکه یک قدم جلو آمده‌ایم به این معنا نیست که همین‌جا متوقف نخواهیم شد.