دوره گزارش‌های یک طرفه برجامی گذشته است!/ تحریم‌های بانکی از توهم لغو شدن تا واقعیت باقی‌ماندن

سرویس سیاسی فردا؛ محمد علی مسعودی: چهارشنبه گذشته متنی از آقای بعیدی نژاد عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته‌ای و سفیر کشورمان در انگلیس درباره دستاوردهای صدگانه برجام منتشر شد. (مشروح این خبر را از اینجا بخوانید)

به نظر می‌رسد هرچه به سالگرد برجام نزدیک‌تر شویم، این گونه گزارش‌دهی‌ها افزایش خواهد یافت. این کارها نیز یک هدف مشخص دارد: انتقال این پیام به مخاطب که برجام برای مردم دستاورد زیادی داشته است. البته این کار بسیار خوب است که مسئولین به مردم گزارش‌کار بدهند و تلقی خود از نتایج یک کار را به معرض نقد نخبگان قرار دهند.

وقتی متن آقای بعیدی نژاد را مشاهده کردم ناخودآگاه به یاد بیانیه‌ای افتادم که به امضای ۵ تن از نمایندگان محترم مجلس نهم و از اعضای کمیسیون برجام رسیده بود و در آن ۱۶۵ دستاورد برجام ذکر شده بود. شاید در سالگرد اجرای برجام مطالعه مجدد آن بیانیه نیز خالی از لطف نباشد.

حال که یک سال از زمان اجرایی شدن برجام گذشته است (منظور یکسال از شروع برداشته شدن تحریم‌ها است، از زمان اجرای تعهدات ایران یک سال و سه ماه گذشته است) می‌توان مواردی را که آقای بعیدی‌نژاد به عنوان دستاوردهای برجام بیان کرده، مورد نقد و بررسی قرارداد.

قبل از ورود به جزییات متن باید به یک نکته فرامتنی توجه کنیم. هدف اصلی ایران در مذاکرات هسته‌ای چه بود؟ قرار بود از قِبل توافق با قدرت‌های بزرگ و خصوصا آمریکا چه چیزی نصیب ایران شود؟ هدف مذاکرات روشن بود. قرار بود تمامی تحریم‌های اقتصادی، مالی و بانکی در هنگام امضای توافق لغو شود. این مساله هم مورد تاکید رهبر معظم انقلاب بود و هم رئیس محترم جمهور بر آن تاکید داشتند. در صحنه واقعی نیز قرار بود محدودیت‌های تحریمی برداشته شود و ایران مانند سال‌های قبل تحریم به تعاملات اقتصادی خود با کشورهای دیگر بپردازد. بدون محدودیت نفت بفروشد و درآمدهای ناشی از آن را به دست آورده و مصرف کند. بدون مشکل با بانک‌های خارجی همکاری کند و به منابع مالی خود دسترسی داشته باشد یا اگر سرمایه‌گذار خارجی تمایل به سرمایه‌گذاری در کشور داشت بدون مشکل و ترس از تحریم شدن به ایران آمده و سرمایه‌گذاری کند.

پس باید در ارزیابی موفقیت برجام به اهداف تعیین شده برای برجام توجه داشت و اگر آنها را کنار گذاشته و لیستی از به ظاهر دستاوردها منتشر کنیم، هنری محسوب نمی‌شود.

تحریم‌های بانکی از توهم لغو شدن تا واقعیت باقی‌ماندن

بخش مهمی از دستاوردهای ذکر شده توسط بعیدی‌نژاد به تحریم‌های بانکی ارتباط دارد. ایشان با تاکیدات چندباره صحبت از لغو تحریم‌های بانکی اتحادیه اروپا کرده‌اند. گویا فراموش کرده‌اند که اتحادیه اروپا هیچ‌کدام از تحریم‌های خود را لغو نکرده و تنها تعلیق کرده است و هر لحظه امکان بازگشت آنها به سرعت وجود دارد. متن برجام هیچ کجا صحبت از لغو تحریم‌های بانکی اتحادیه اروپا نکرده است. واقعیت همکاری‌های بانکی ایران با بانک‌های اروپایی نیز همین را نشان می‌دهد.

از آن مهم‌تر اینکه اتحادیه اروپا در زمینه تحریم‌ّها و خصوصا تحریم‌های بانکی تابعی از آمریکاست و آمریکا نیز هیچگونه تغییری در تحریم‌های بانکی خود علیه ایران ایجاد نکرده است. بیش از یک سال پیش آشکار شده که تحریم‌های بانکی لغو نشده است و این را می‌توان در عدم همکاری بانک‌های بزرگ با ایران مشاهده کرد. هرچند آقای بعیدی‌نژاد چندین بار نوشته اند که آمریکا تحریم‌های بانکی را متوقف کرده است اما اگر ایشان کمی برجام را دقیق‌تر مطالعه کنند و همچنین دستورالعمل وزارت خزانه‌داری آمریکا را نیز به دقت بررسی کنند و سوالات متدوال پرسیده شده را نیز یک بار مطالعه کنند، با توجه به تخصص ایشان متوجه خواهند شد که تحریم‌های بانکی آمریکا علیه ایران کماکان به قوت خود باقی است.

آقای بعیدی نژاد خوب است کمی درباره وضعیت همکاری بانک‌های اروپایی با بانک‌های ایرانی توضیح دهد. ایشان که در انگلستان حضور دارند و سفیر کشورمان هستند به خوبی از وضعیت همکاری بانک‌های اروپایی با ایران آگاهند. باید به خوبی اطلاع داشته باشند که بانک‌های اروپایی به دلیل ترس از جریمه شدن از سوی آمریکا که ناشی از باقی ماندن تحریم‌های بانکی است، هیچ انگیزه‌ای برای همکاری با ایران نداشته و بسیار محتاطانه فضا را رصد می‌کنند.

احتمالا ایشان خبر جریمه شدن بانک ایتالیایی اینتسا سانپائولو را شنیده‌اند و اثر این جریمه را در کاهش انگیزه‌های بانک‌ها و افزایش ریسک همکاری با ایران درک می‌کنند.

نکته جالب این است که حتی آقای رئیس جمهور نیز پذیرفته‌اند که در تحریم‌های بانکی تغییر زیادی رخ نداده است اما بعیدی‌نژاد با قاطعیتی مثال‌زدنی هنوز بر لغو تحریم‌های بانکی تاکید می‌کنند. بهتر است ایشان به جای بررسی ساده متن برجام کمی به واقعیت اقتصادی ایران توجه کند.

خوب است عضو سابق تیم مذاکره کننده نگاهی به گزارش مجلس شورای اسلامی از وضعیت اجرای برجام بیندازد. در این گزارش تصریح شده است: «بخش قابل توجهی از وجوه مسدود شدة ایران در خارج از کشور، رفع تحریم شده است، امّا نقل و انتقال و تبدیلات ارزی این وجوه هم‌چنان با مشکلات و محدودیت‌‌های ناشی از تحریم‌های گذشته روبه‌روست» به عبارت دیگر ظاهرا وجوه رفع تحریم شده اما نمیشود آنها را جابه جا کرد و عملا تحریم مانده است. آقای بعیدی نژاد به خوبی اهمیت روابط بانکی را در تعاملات اقتصادی درک می‌کنند. اگر روابط بانکی گام به گام تعاملات اقتصادی پیش نیاید، محدودیت‌های فراوانی بر آن تعاملات ایجاد می‌شود و مانع توسعه آن است.

مساله مهم دیگر پول نفت است. نفت مهم‌ترین محصول صادراتی ایران است که بخش زیادی از درآمدهای ارزی دولت را شامل می‌شود. سوال مهمی که باید به آن پاسخ داده شود این است که در دوران پسابرجام پول نفت چه وضعیتی دارد؟ درست است که در نتیجه برجام فروش نفت خام ایران بیشتر شده و به میزان قبل از تحریم‌ها برگشته است. ایران از فروش نفت خود به دنبال درآمد است و می‌خواهد درآمدهای نفتی خود را در اهدافی که لازم می‌داند مصرف کند. اما آیا یک سال پس از اجرایی شدن برجام این پول به دست دولت ایران می‌رسد؟

آیا بانک مرکزی ایران می‌تواند بدون محدودیت این پول‌ها را در نظام بانکی جابه‌جا کند. آیا بانک مرکزی می‌تواند با تکیه بر این وجوه بازار ارز را مدیریت کند؟ آیا بانک مرکزی می‌تواند با تکیه بر این منابع به آرزوی دیرین خود یعنی تک نرخی کردن ارز برسد؟ تا به حال که پاسخ این سوال‌ها منفی بوده است و گذر زمان نیز کمکی به بهبود وضعیت نمی‌کند چرا که تحریم‌های ثانویه بانکی آمریکا علیه ایران هیچ تغییری نکرده است. قرارهم نبوده که تغییری کند. متن برجام اینگونه نوشته شده است. متن برجام ساختار تحریم‌های بانکی را علیه ایران حفظ کرده است. آقای بعیدی‌نژاد به عنوان سرتیم کارشناسی مذاکرات زمانی که بخش‌ تحریم‌های بانکی آمریکا در حال بحث بود باید به این نکات توجه می‌کردند. زمانی که آمریکا تنها به خارج کردن افراد و نهادها از لیست تحریم‌ها متعهد شد و حدود ۲۰۰ نفر و نهاد را در لیست تحریم‌های خود نگه داشت، زمانی که خودتحریمی را شرط استفاده از دوران پسابرجام گذاشت باید دقت بیشتری می‌کردند.

به نظر می‌رسد زمان ارائه گزارش‌های یک طرفه پایان یافته است و خوب است اعضای تیم مذاکره کننده در محافل تخصصی و مقابل چشم رسانه‌ها با منتقدان گفتگو کنند. این شرط لازم برای درک واقعیت برجام و دستاوردهای آن است.