کمک دموکراسی به دموکراسی

روزنامه ایران: کودتای اخیر و رویدادهای پس از آن بیش از همه موجب ادامه و حتی تسریع سیاست‌های اتخاذ شده از سوی دولت ترکیه در یک ماه اخیر در بخش روابط خارجی این کشور می‌شود و سیاست کاهش دشمنان و افزایش دوستان با قوت و قدرت بیشتری پیگیری خواهد شد.

نوع کودتا و نتایج آن می‌تواند این گمانه را تقویت کند که احتمالاً کودتاچیان قصد داشتند برنامه خود علیه دولت را در زمانی دیگر صورت دهند اما برخی دلایل داخلی و خارجی موجب شد، این روند زودتر از موعد صورت بگیرد.

یکی از این عوامل، زمزمه‌های هفته گذشته درباره دستگیری‌های گسترده در میان مقام‌های بلندپایه ارتش بود. بنابراین می‌توان گفت کودتاچیان در تلاشی پیشگیرانه قصد جلوگیری از این اقدام دولت را داشتند. شدت گرفتن سرعت تنش‌زدایی در سیاست خارجی دولت ترکیه را نیز می‌توان از دیگر عوامل اجرای زودهنگام این کودتا عنوان کرد. بویژه که ادامه روند آشتی ترکیه با دشمنان سال‌های اخیر آن، موجب هماهنگی بیشتر این کشور با دیگر کشورهای منطقه می‌شد و نتایج آن بهبود دوباره وضعیت اقتصادی و امنیتی ترکیه می‌بود.

این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که محبوبیت دولت و حزب عدالت و توسعه، با توجه به تغییر مسیر خیزش‌های دنیای عرب به سمت خشونت و جنگ‌های داخلی، می‌تواند افزایش یابد. البته این موضوع بدین معنا نیست که در صورت پیروزی احتمالی کودتاچیان، آنان نیز تمام این رویکردها را حفظ می‌کردند در واقع باید گفت که اثرات مثبت رویکرد جدید دولت عدالت و توسعه باعث تثبیت بیشتر اردوغان و افزایش پایگاه مردمی او می‌شد و با بهبود شرایط اقتصادی و امنیتی در ترکیه کار برای مخالفان او برای تغییر شرایط دشوارتر از همیشه می‌شد.

نگرانی از این روند در کنار تغییرات گسترده در مسائل بین‌المللی موجب شد، کودتایی زودتر از موعد و بدون هیچ‌گونه حمایت داخلی و خارجی در ترکیه صورت بگیرد. اما اینکه آیا فتح‌الله گولن در پنسیلوانیا مرد پشت این کودتا بوده یا جریانی دیگر از ارتش علیه اردوغان طغیان کرده سؤال مهمی است که در حال حاضر دولت تنها یک جواب برای آن مطرح می‌کند.

اردوغان و هم‌حزبی‌هایش بدون استثنا گولنیست‌ها را عامل کودتا معرفی می‌کنند و برای این ادعا هنوز سند مشخصی ارائه نکرده‌اند. هر چند شواهد اولیه حاکی از نقش‌آفرینی این گروه است. چرا که گولنیست‌ها از سال 2013 تا همین اواخر بیشترین ضربه‌ها و ضررها را به دولت اردوغان وارد کرده‌اند. اما در مقابل، حمایت گسترده جامعه مدنی بخصوص مردم، رسانه‌ها و حتی رقیبان سیاسی اردوغان در اپوزیسیون ترکیه در مقابل عدم حمایت ارکان ارتش، مردم و حتی نیروهای خارجی از کودتا، عامل تغییر اوضاع در نخستین ساعات پس از کودتا را عیان می‌کند. در این شرایط اگر تصور کنیم این کودتا مانند نمونه‌های پیشینش در خلأ رسانه‌ها صورت می‌گرفت، مسلماً نتیجه چیزی جز پیروزی سریع اردوغان بر کودتاگران بود.

لذا این کودتای غیرفراگیر مانند نوزادی ناقص‌الخلقه متولد و خیلی زود و بدون دستیابی به نتیجه‌ای خاص سرکوب شد. در این شرایط ناآرام و پرتنش فعلی باز هم نزدیک‌ترین احتمال این است که اردوغان و دولت و حزب عدالت و توسعه روند تنش‌زدایی و اعتماد‌سازی متقابل را که برای ترکیه امنیتی بیش از گذشته به ارمغان آورده دنبال می‌کند و طبیعتاً سیاست خارجی ترکیه در قبال ایران نیز پس از کودتا به نفع زیرساخت‌های دو کشور با انگیزه بیشتری ادامه خواهد یافت. در چنین شرایطی می‌توان این‌گونه داوری کرد که پس از رویداد نیمه‌شب جمعه اردوغان دست‌کم از تندروی‌های خود خواهد کاست و فرآیندهای دموکراتیک را تسریع خواهد کرد. پس از آن تسویه‌ها در ارتش و دیگر پست‌های مهم صورت می‌گیرد، ساختار ارتش را منسجم‌تر و با خود هماهنگ‌تر و افراد قابل اعتمادی را جایگزین کودتاچی‌ها خواهد کرد.

نقش‌آفرینی رسانه‌ها و نیروی ویژه پلیس برای به بن‌بست کشاندن کودتا مشخص بود و در مجموع در جمله‌ای کوتاه می‌توان شکست کودتا در ترکیه را «کمک دموکراسی به دموکراسی» نامید؛ یعنی دموکراسی با پشتوانه احزاب، رسانه‌ها و پایگاه‌های مردمی توانست به پیروزی برسد. این موضوع موجب شد مردم نقش‌پذیری بیشتری پیدا کنند. از این پس مسئولیت اردوغان هم بیشتر از همیشه خواهد شد.