نگاهداری:وضعیت خانواده در جهان از شاخص‌های اعتبارسنجی و قدرت جوامع است

بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای در پایان اجلاس خانواده، آینده، پیوندهای پایدار که صبح و بعدازظهر امروز(چهارشنبه ۲۸ آذرماه)، در مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما برگزار شد، ضمن تبریک ولادت حضرت فاطمه زهرا (ع) از زحمات و همکاری انجمن توانمندسازی خانواده، معاونت‌ زنان و خانواده ریاست جمهوری، فراکسیون زنان و خانواده مجلس به‌طور ویژه قدردانی کرد و گفت:  همکاری و مشارکت این عزیزان زمینه شکل‌گیری چنین اجلاس فاخری در حوزه خانواده شد که حضور روسای دو قوه مقننه و مجریه در آن، نشان از اهمیت موضوع خانواده و اجلاسی است که امروز برگزار شد.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در ادامه با بیان اینکه برخی از مفاهیم در تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف مشترک‌اند اما معنای عینی آن با توجه به تحولات جوامع مختلف، نظام هویت یابی، نظام ارزشی و هنجاری هر جامعه متفاوت است، گفت: خانواده یکی از این مفاهیم کلیدی است که به دلیل قدرت بالای اجتماعی این مفهوم علی رغم تغییر در کارکردها و حتی الگوها و ساختار آن همچنان این تمایل وجود دارد که از مفهوم خانواده به عنوان واحد اجتماعی پایه استفاده شود و حتی الگوهای جدیدی از هم زیستی با تفاوت های قابل ملاحظه نسبت به نهاد خانواده تمایل دارند ذیل مفهوم خانواده قرار بگیرد.

 نگاهداری ادامه داد: البته به دلیل تفاوت ماهوی امکان پذیر نیست و همانگونه که رهبر انقلاب در دیدار دیروز با بانوان بیان کردند لازمه زوجیت و مکمل بودن زن و مرد، تشکیل واحد سوم به نام خانواده است.

وی با بیان اینکه یکی از نکات بسیار مهم که در عنوان این اجلاس نیز با ظرافت به آن توجه شده است، حفظ و تقویت خانواده در تحولات آینده جهان از مسیر حفظ و تقویت پیوندهای پایدار انسانی و فرامادی در بطن خانواده است، افزود: این دقیقا آن الگویی از خانواده است که می تواند به عنوان واحد تمدنی بازشناسایی گردد؛ درواقع علی‌رغم پررنگ شدن فرد در کنار خانواده و حتی اولویت یافتن فرد نسبت به خانواده در برخی جوامع همچنان خانواده دارای اهمیت بالایی بوده و تلاش‌ها بر حفظ خانواده است. چرا که خانواده واحد اجتماعی بنیادین است و وضعیت آن در ابعاد مختلف یکی از شاخص‌های اعتبارسنجی و قدرت جوامع به شمار می‌رود. لذا بازیابی جایگاه خانواده در جهان از اولویتهای اساسی به شمار می‌رود.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: البته برای بازیابی جایگاه خانواده در جهان و همچنین عبرت از مسیر طی شده در جامعه جهانی باید سیر تحول و نقطه کانونی این تحول فهم شود. اینکه چرا و چگونه خانواده در دو گانه جامعه-خانواده کمرنگ شد و روبه اضمحلال رفت و فرد جایگزین خانواده شد؟ چرا دولت‌های سرمایه‌داری خانواده و قدرت آن را نقطه مقابل قدرت دولت فهم کردند و تلاش کردند از طریق نهادهای جایگزین دولتی کارکردهای خانواده را کمرنگ نمایند؟ و علی رغم همه این تحولات که منجر به کمرنگ شدن و کاهش جایگاه خانواده در اجتماع شده است چرا مفهوم خانواده همچنان کارکرد دارد؟ و در نهایت چرایی و چگونگی بازگشت به این مفهوم چیست؟ از سوالات مهمی هستند که باید مورد واکاوی قرار گیرند تا پرداختن به موضوع خانواده را مبتلا به سطحی نگری نکند.

نگاهداری در ادامه با اشاره به اینکه خانواده در جامعه ایران نیز دستخوش تحولات قابل توجهی شده، اضافه کرد: بررسی شاخص‌های کلیدی در این حوزه از قبیل تغییرات سن و نرخ ازدواج، الگوهای همسرگزینی، طلاق، فرزندآوری، تغییرات ساختار مدیریتی در خانواده ها، تغییر در کارکردهای خانواده نشان دهنده این تحولات است، البته باید به این نکته توجه داشت که تحول در یک واحد اجتماعی پویا امری طبیعی است. اما نقطه عزیمت این تحولات، جهت آن و در نهایت ماحصل آن دارای اهمیت بوده و تعیین کننده وضعیت آینده واحد اجتماعی خواهد بود.

وی افزود: در واقع باید به این موضوع توجه داشت که خانواده برای رسیدن به چه هدفی و از چه مسیری دستخوش تغییر شده است و آیا همه این تغییرات در بستر تمدنی ایران اسلامی قابل تبیین است؟ لذا برای فهم این موضوع باید شاخص های خانواده تمدنی را تعریف و برنامه عملیاتی رسیدن به این خانواده را نیز تعیین کرد.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین با بیان اینکه سیاست‌های کلی خانواده ابلاغی مقام معظم رهبری سه الگوی مواجهه با خانواده را تعریف کرده است، تصریح کرد: درواقع در این سیاست‌ها چارچوب های خانواده تمدنی و همچنین الزامات رسیدن به آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. الگوی اول در این سیاست که مطلوب جامعه تمدنی،« خانواده محوری جامعه و تقویت کارکردهای اصلی آن بر پایه الگوی اسلامی خانواده» بیان شده که در آن دو گانه خانواده-جامعه احیا می شود و فردیت کمرنگ می شود. در این الگو خانواده به عنوان یک نهاد قدرتمند و کنشگر اجتماعی در حل مسائل جامعه محوریت میابد و دولت در این الگو مکلف به بسترسازی و تعریف امکان ها و ساز و کارهای حقوقی این مهم است.

نگاهداری ادامه داد: الگوی دیگر توجه به خانواده به‌عنوان یک موضوع فرابخشی در تمامی قواعد و قوانین و ساز و کارهای اجرایی بخشی است. در واقع در این الگو بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی باید اهداف و برنامه های عملیاتی خود را در راستای شکل گیری خانواده تمدنی بازآرایی کنند.

وی افزود: در رویکرد سوم، نیازها و مناسبات داخلی خانواده از قبیل ازدواج آسان و به هنگام، استحکام خانواده، نفی تجرد، تقویت شاخص های رضایت، احترام، مودت، افزایش کمیت و کیفیت فراغت خانوادگی و .... مورد توجه قرار گرفته است. در این بخش انواع حمایت ها و مضاف بر آن رویکردها و جهت گیری های حمایتی تبیین شده اند.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی  گفت: البته نقش‌های خانودگی از قبیل مادری و پدری، کارکردهای خانواده از قبیل کارکردهای عاطفی، اقتصادی، حمایتی و ... ، پیوستگی نسلی و نهادهای یاریگر خانواده از قبیل مسجد، مشاوره و ... نیز مورد توجه قرار گرفته است. به عبارتی تبیین شبکه ای و نظام مفهومی سیاست های مذکور و نگاشت نهادی آن، نه تنها چگونگی مواجهه حکمران با خانواده را مشخص می کند بلکه نقطه عزیمت، جهت و ماحصل تحولات خانواده را نیز بیان می کند.

نگاهداری افزود: در قانون برنامه هفتم پیشرفت گام‌هایی در این راستا برداشته شده که امیدواریم با اهتمام ویژه دولت در سطح اجرا اهداف مورد نظر محقق شود. از آن جمله می توان به بند ب ماده 80 قانون و تکلیف معاونت امور زنان و خانواده رییس جمهور مبنی بر «تعیین شاخصهای سنجش وضعیت زنان و خانواده، تهیه اطلس حوزه زنان و خانواده و آینده‌پژوهی مسائل این حوزه در سال اول برنامه و اجرای پیمایش‌‌های ملی مبتنی بر شاخص‌های احصا‌ شده در حوزه زنان، خانواده و جمعیت» اشاره کرد.

وی با تاکید بر اینکه موضوع دیگری که باید در تعریف و تبیین الگوی ایرانی- اسلامی خانواده مورد توجه قرار بگیرد، بررسی روندهای تغییر و تحول در جهان و اثرات آن بر خانواده است، افزود:  در واقع در کنار الگوی تعریف شده، وضعیت‌های محتمل نیز باید شناسایی گردد و برای مواجهه با سناریوهای محتمل برنامه ریزی دقیقی انجام شود.

نگاهداری تصریح کرد: البته در مرکز پژوهش‌های مجلس در هر سه سطح، یعنی وضعیت خانواده در نسبت با الگوهای موجود در سیاست‌های کلی خانواده، کلان روندهای تاثیرگذار بر خانواده و نهادهای کمک‌رسان به خانواده و به طور مشخص مشاوره، گزارش‌های کارشناسی قابل توجهی تدوین شده و آمادگی همکاری در سطوح مختلف سیاست گذاری، تقنینی و تدوین راهبردهای اجرایی وجود دارد.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: نکته بسیار مهم دیگر این است که علی رغم اینکه این همایش با محوریت خانواده تشکیل شده است اما با توجه به اهمیت نقش زن در خانواده به عنوان فردی با عاملیت پررنگ در تربیت نیروی انسانی و در ابعاد گسترده تر تربیت جامعه، باید شبکه مسائل آن مورد بررسی قرار گرفته و الگوی سوم زن نیز در نسبت با الگوی مطلوب خانواده تعریف گردد.

نگاهداری افزود: در واقع خانواده محوری نیاز به بازتعریف نقش های آن دارد و الگوی سوم زن مسلمان که نه در نظام گفتمانی الگوی غربی و نه در نظام گفتمانی الگوی شرقی قرار میگیرد و تعارض های نقشی زنان در آن به حداقل می رسد، مادری در اولویت است و رشد و شکوفایی زنان نیز در کنار آن تحقق پیدا می کند نیز نیاز به بازتعریف الگوی خانواده دارد./خانه ملت