توافق برای تداوم گفت‌وگو گام اول ایران و اروپا

مدت‌ها پس از رابطه پرفراز و فرود ایران و اروپا برای حل و فصل موضوعات اختلافی در زمین مذاکرات  هسته‌ای که از مناقشات برآمده از جنگ اوکراین هم تأثیر گرفت و این روند را در سراشیبی قرار داد، هیأت‌های دیپلماتیک ایران و سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس در ژنو گرد هم آمدند، درحالی که ایران سعی کرده بود اروپایی‌ها را متوجه این واقعیت کند که عدم حل مسائل چگونه این رابطه را مستعد بحران‌های جدی‌تر می‌سازد. سیدعباس عراقچی وزیر خارجه دو روز پیش از آنکه هیأت مذاکره کننده ایران به ریاست مجید تخت روانچی را راهی ژنو کند، ترجیح داد با موضع متفاوتی که درباره دکترین هسته‌ای ایران گرفت، شروع متفاوتی برای نشست ژنو رقم بزند. او هشدار داد اگر غرب به تهدید درباره بازگرداندن همه تحریم‌های سازمان ملل ادامه دهد، احتمالاً رویکرد هسته‌ای در داخل ایران به سمت ساخت سلاح هسته‌ای تغییر خواهد کرد. اشاره عراقچی ناظر بر زمزمه‌های جدی اروپایی‌ها درباره سازکار موسوم به «اسنپ بک» بود که در هفته‌های اخیر، سایه آن بر سر مناسبات ایران و غرب سنگینی می‌‌کرد. اینچنین بود که عراقچی با گفتن اینکه «تغییر احتمالی در مسیر صلح‌آمیز صنعت هسته‌ای ایران تابعی از حسن نیت متقابل غرب خواهد بود» سعی کرد ضرورت اجتناب این کشورها از لجاجت و مواجهه سیاسی با ایران در روند مذاکرات آتی را نشان دهد؛ این‌که این رابطه به رغم همکاری سازنده تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متأثر از قطعنامه شورای حکام در مخاطره تبدیل شدن به یک رابطه فرسایشی قرار دارد؛ اینکه مواضع صریح ایران مبنی بر عدم سمت و سوی همکاری نظامی‌اش با روسیه در جنگ اوکراین همچنان از سوی اروپایی‌ها نادیده گرفته می‌‌شود، ایجاب می‌‌کند برای جلوگیری از تعمیق بحران به مذاکرات دور جدید نگاه غیر سیاسی شود. نگاهی که به شرط عبور از گزاره‌های ثابت همچون تهدید با حربه تحریم یک معادله برد- برد قابل دفاع خواهد بود و در میان گذاشتن ابعاد مختلف موضوعات مورد مناقشه به جای تبدیل مسأله به ابزار فشار می‌‌تواند این رابطه را با یک اصلاح بنیادین به سمت و سوی کاهش تنش و ترمیم و تقویت رابطه ایران و غرب به پیش براند.

رضایت متقابل از گفت‌وگوهای صریح

با چنین مقدمه‌ای بود که «انریکه مورا» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که پنجشنبه گذشته و یک روز پیش از مذاکرات جمعی ایران و تروئیکای اروپایی، رایزنی‌های مفصل و دوجانبه‌ای را با تخت روانچی از سر گذرانده بود، به محورهای مورد تبادل نظر اشاره کرد و با ابراز رضایت از این مذاکرات گفت که دو طرف پیرامون مباحث ادعایی همکاری نظامی تهران و مسکو درجنگ اوکراین و یافتن راهکار دیپلماتیک برای پرونده هسته‌ای و تنش‌های منطقه گفت‌وگو کرده‌اند. به نظر می‌رسید فضای مثبت بر گفت‌وگوهای دوجانبه پنجشنبه به نشست جمعه میان هیأت‌های ایران و تروئیکای اروپایی تسری پیدا کرد تا کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزارت خارجه و عضو هیأت ایرانی در پایان آن از تصمیم جمعی به تداوم این گفت‌وگوها بگوید. او در پیامی در شبکه اجتماعی «ایکس» با اشاره به اینکه در گفت‌وگوی هیأت ایرانی با مدیران سیاسی فرانسه، آلمان و انگلیس، آخرین تحولات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، بویژه مباحث هسته‌ای و رفع تحریم، مورد بحث و ارزیابی قرار گرفت، تصریح کرد: «ما قاطعانه به پیگیری منافع مردم خود متعهد هستیم و ترجیح ما مسیر گفت‌وگو و تعامل است.» همزمان با رد و بدل این نشانه‌ها یک مقام اروپایی در گفت‌وگو با رویترز هدف نشست ژنو را یافتن زمینه مشترک میان دو طرف خواند و تصریح کرد: «اگر پیشرفت کنیم، واشنگتن می‌تواند در مرحله بعدی به آن بپیوندد.» یک مقام دیگر اروپایی هم افزود: «هدف اصلی این است که توافق بر سر یک جدول زمانی تقویمی و چهارچوبی برای آغاز مذاکرات حسن‌نیت صورت گیرد تا تعهد روشنی از سوی ایرانی‌ها برای آغاز گفت‌وگو درباره چیزی مشخص قبل از آمدن ترامپ وجود داشته باشد.»

چرخش سانتریفیوژهای بیشتر

همزمان با آغاز گفت‌وگوی ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی تأیید کرد که ایران تصمیم خود برای اقدام تلافی جویانه به قطعنامه اخیر شورای حکام را با نصب هزاران سانتریفیوژ جدید به اجرا گذاشته است. پیش‌تر بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی به «ایران» گفته بود که اقدامات واکنشی ایران در هر دو سایت «فردو» و «نطنز» به جریان خواهد افتاد و گازدهی به 23 زنجیره سانتریفیوژهای پیشرفته IR4،IR2m  و IR6 را شامل خواهد شد. به گفته او، این اقدام می‌تواند ظرفیت غنی‌سازی و تحقیق و توسعه صنعتی را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد. این تصمیمی بود که با آنچه عراقچی در انتقاد از بدعهدی غرب نسبت به حسن نیت برجامی ایران مطرح کرد، بی ارتباط نبود. چه امروز سطح بحران میان تهران و پایتخت‌های غربی تا اندازه‌ای بالا رفته که بسیاری هیچ گاه به اندازه امروز شکل‌گیری چنین فضای مبتنی بر تنشی را احساس نکرده‌‌ و نسبت به ضرورت فعال کردن کانال‌های دیپلماسی جهت تعیین تکلیف پرونده هسته‌ای و همچنین سامان دادن به سناریوهای امنیتی تازه شکل گرفته احساس تکلیف نکرده بودند؛ پیشامدهایی که در مناسبات سه سال اخیر ایران و غرب در پی تحولات مهمی همچون جنگ خونین «اوکراین»، جنگ «غزه» و ملاحظات ادعایی غرب در زمین حقوق بشر بتدریج شکل گرفته و بر محاسبات جاری غرب نسبت به ایران سایه افکنده است. اینها رویدادهایی است که درعین اینکه تهدیداتی جدی را برای ایران پیش کشیده اما از منظر قراردادن آن در جایگاه یک بازیگر مهم در مجموعه نگرانی‌های امنیتی اروپا امکان‌هایی را هم برای بده بستان در زمین بازی‌های سیاسی بویژه مذاکرات هسته‌ای فراهم کرده است.

با این پیشینه به نظر می‌رسد برلین، پاریس و لندن سعی دارند به تفاهمات اولیه‌ای که با هیأت ایرانی در نشست اخیر مجمع عمومی سازمان ملل دست یافتند، مبنای حل و فصل اختلافات در ژنو قرار داده و آن را به مقدمه‌ای برای بستن پرونده هسته‌ای و رفع تحریم‌ها تبدیل نمایند. تردیدی وجود ندارد پررنگ کردن گزاره‌های ادعایی غرب همچون فعال کردن سازکار «اسنپ بک» کار را برای هدایت مذکرات جاری به سمت و سوی نتیجه دشوار خواهد کرد و امکان مبنا قرار گرفتن سند برجام برای چانه‌زنی‌های جدید را از میان خواهد برد. بویژه آنکه از زمان آغاز به کار دولت جدید در امریکا در ژانویه ۲۰۲۵ تا انقضای قطعنامه ۲۲۳۱  و منضم به برجام در اکتبر ۲۰۲۵ تنها کمتر از 10 ماه برای رسیدن به یک توافق جدید فرصت باقی است. این درحالی است که با آشکار شدن خواسته همه طرف‌ها مبنی بر به‌روز کردن متن برجام، دستیابی به تفاهم جدیدی که در آن همچنان بندهای غروب به نفع ایران منقضی ‌شود، حائز اهمیت است.

روزنامه ایران