قطار دلارزدایی به حرکت درآمده است

گروه سیاست سایت فردا/ ترجمه از آیسا اسدی: سلطه دلار آمریکا در چندین جبهه به طور همزمان به چالش کشیده شده است؛ از کشورهایی که تجارت با ارزهای محلی را انتخاب می‌کنند تا بریکس که واحد پول خود را توسعه می‌دهد و مبادله با طلا نیز مورد توجه قرار گرفته است. چین و روسیه به ویژه تلاش‌های خود را برای کنار گذاشتن دلار آمریکا افزایش داده‌اند. روسیه مدتی است که از دلار آمریکا دور شده است، اما پس از اعمال تحریم‌های غرب پس از حمله به اوکراین، این تلاش‌ها سرعت گرفت.

تاخت و تاز یوان در بازار مبادلات جهانی

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه می‌گوید از استفاده یوان چین برای تسویه حساب‌های تجاری بین روسیه، آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین حمایت می‌کند. بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده توسط بلومبرگ، یوان در حال حاضر پرمعامله‌ترین ارز در روسیه است. این تنها در ماه فوریه و پس از اینکه یوان برای اولین بار از دلار در حجم معاملات ماهانه پیشی گرفت، اتفاق افتاد.

هفته گذشته، چین و برزیل به توافقی مبنی بر تسویه معاملات با ارزهای یکدیگر دست یافتند. در طول 15 سال گذشته، چین به عنوان شریک تجاری اصلی برزیل، کشوری غنی از منابع مختلف، جایگزین ایالات متحده شده است و به این ترتیب ممکن است این تغییر اجتناب ناپذیر باشد. اما در شرایط اخیر، به نظر می‌رسد که این توافق یکی دیگر از ضربه‌های جدید به نقش مرکزی دلار در تجارت جهانی باشد.

الکساندر باباکوف، معاون رئیس دومای دولتی روسیه تایید کرد که بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) در حال کار روی ایجاد واحد پول مشترک خود هستند. باباکوف پیشنهاد کرد که ارز جدید می‌تواند توسط سبدی از کالاها، از جمله طلا و دیگر عناصر کمیاب پشتیبانی شود.

در تحولات اخیر عربستان سعودی پیوستن به سازمان همکاری شانگهای به رهبری چین (SCO) را به عنوان شریک گفتگو تایید کرده است. سازمان همکاری شانگهای یک اتحاد سیاسی، امنیتی و تجاری است که در سال 2001 برای مقابله با نفوذ غرب ایجاد شد. اعضای آن شامل چین، روسیه، هند، پاکستان و چهار کشور آسیای مرکزی است.

اهمیت دلار در تجارت جهانی

دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره جهان، اساسا ارز پیش فرض در تجارت بین‌المللی است و یک واحد جهانی محسوب می‌شود. به همین دلیل هر بانک مرکزی، خزانه‌داری و یا هر شرکت بزرگ دیگری در جهان، بخش عمده‌ای از دارایی‌های ارز خارجی خود را به دلار آمریکا نگه می‌دارد. از آنجایی که دارندگان دلار به دنبال بازدهی از این موجودی هستند، فراگیر بودن دلار بخش قابل توجهی از تقاضا برای اوراق قرضه دولتی ایالات متحده در بازارهای مالی جهان را به همراه دارد.

بحث در مورد ارز ذخیره‌ای خنثی‌تر از نظر سیاسی، دهه‌ها ادامه داشته است؛ تغییر تسویه حساب از دلار به یوان-رئال در تجارت چین و برزیل تنها آخرین مورد در این روند رو به رشد است. با این حال اختلالات اقتصادی عمیقی که ایران و اخیرا روسیه پس از بیرون گذاشته شدن از سیستم‌های تجاری مبتنی بر دلار مانند سوئیفت تجربه کردند، بسیاری از کشورها را بر آن داشت تا برنامه‌های احتمالی قریب‌الوقوع را در نظر بگیرند. به عنوان مثال هند و مالزی به تازگی شروع به استفاده از روپیه هند برای تسویه برخی معاملات کرده‌اند و هشدارهای دائمی درباره دور شدن عربستان سعودی و سایر صادرکنندگان انرژی از دلار وجود دارد. با توجه به این نکته، چین نیز اخیرا یک تجارت آزمایشی برای گاز طبیعی با فرانسه به صورت یوان انجام داد.

این صرفا استفاده از دلار در جنگ اقتصادی نیست، بلکه رژیم‌های سیاست پولی پرخطایی است که به طور فزاینده منافع مختلف را از دلار دور می‌کند. واکنش سیاست پولی به بحران مالی 2008 شاهد افزایش غیرقابل پیش‌بینی ارزش دلار بود و واکنش به شیوع کووید حتی از آن هم هولناک‌تر بود. در ابتدا واکنش گسترده به این بیماری همه‌گیر در سال 2020 با یک موضع بدبینانه، شیوع تورم را نادیده گرفت. اما در نهایت با تغییر در سیاست‌هایی که موسسات مالی ناپایدار را بی‌ثبات کرد، تورم به بالاترین حد خود در چهار دهه گذشته رسید.

دور شدن از دلار به دلیل مسائل مرسوم تاریخی، تکنولوژیکی و مالی، موانع قابل توجهی برای خروج و همچنین غلبه بر اثرات شبکه‌ای به همراه دارد. دلار آمریکا واحد پول تیمور شرقی، اکوادور، السالوادور، ایالات فدرال میکرونزی، جزایر مارشال، پالائو، پاناما و زیمبابوه است. علاوه بر این اجرای (نسبتا شفاف) سیاست پولی در ایالات متحده باعث شده است که کمتر از 22 بانک مرکزی خارجی و هیئت ارزی ارزهای خود را به آن متصل کنند.

جایگزین‌های دلار

برخی از گزینه‌هایی که به عنوان جایگزین‌های جذاب دلار مورد بحث قرار می‌گیرند، ارزهای دیجیتال، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی یا سبدی از کالاهایی هستند که نماینده مزیت رقابتی یک کشور یا منطقه خاص هستند. سناریوی دوم که در آن (مثلا) برخی از کشورهای آفریقایی با ارزهایی با پشتوانه عناوین فلزات خاکی کمیاب، برخی از کشورهای آمریکای جنوبی با ارزهایی با پشتوانه ذخایر مس و غیره معامله می‌کنند، می‌تواند جالب باشد اما با موانع قابل توجهی روبرو است. با این وجود کنفرانسی در دهلی نو هفته گذشته با تمرکز بر افزایش همکاری بین برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی دقیقا چنین طرحی را مورد بررسی قرار داد.

طلا در مرکز توجه

اورت میلمن، کارشناس فلزات گرانبها معتقد است این روند دلارزدایی می‌تواند مستقیما بر بازار طلا تاثیر بگذارد؛ اما بیشتر از جنبه واکنش‌های احساسی مردم. همچون سایر کارشناسان به نظر میلمن در مورد این ایده که دلار به زودی سقوط می‌کند بسیار زیاده‌روی می‌شود. اما روند دلارزدایی و اخبار پیرامونی آن می‌تواند بر ادراک و احساسات آنی مردم تاثیر بگذارد و آنها را به سمت بازار طلا سوق دهد. اگر در درک عمومی از آنچه که در مورد دلار و اقتصاد ایالات متحده اتفاق می‌افتد نوسانی وجود داشته باشد، احساسات خیلی سریع تغییر خواهد کرد و طلا معمولا اولین دارایی است که به آن واکنش نشان می‌دهد.

چهارشنبه گذشته بازار طلا به طور ثابت بالای 2000 دلار در هر اونس معامله شد و معاملات آتی طلای ژوئن Comex در 2039.20 دلار باقی ماندند. بر اساس گزارش شورای جهانی طلا (WGC) پس از خرید رکورد طلا در سال 2022، بانک‌های مرکزی دست از تلاش برنداشتند، به طوری که سال 2023 شاهد قوی‌ترین شروع سال در بیش از یک دهه گذشته بود. WGC سه شنبه گذشته اعلام کرد ذخایر جهانی طلا در ماه فوریه 52 تن افزایش داشت و برای یازدهمین ماه متوالی افزایش پیدا کرد. در ماه ژانویه بانک‌های مرکزی 74 تن طلا خریداری کردند.

تاثیر جایگزینی دلار بر آمریکا

با توجه به نقشی که فراگیر شدن دلار در اشتهای بین‌المللی برای خزانه‌داری ایالات متحده ایفا می‌کند، یک اثر جانبی تلاش درازمدت برای ایجاد ارزهای ذخیره جایگزین، ممکن است کاهش علاقه به بدهی قابل مبادله ایالات متحده باشد. در بازه‌های زمانی کوتاه‌تر، این امر احتمالا منجر به بازدهی بالاتر و سطوح بالاتر خدمات بدهی اوراق بهادار صادر شده توسط خزانه‌داری ایالات متحده می‌شود.

در بازه‌های زمانی طولانی، این تغییر می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های دولت ایالات متحده شود. اگر این سناریو اجرا شود، اثر بلندمدت استفاده از دسترسی به دلار به عنوان ابزاری برای سیاست خارجی آمریکا می‌تواند میانگین تورم بالاتر و یا مالیات‌های بیشتر بر شهروندان آمریکایی باشد.

دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا روز سه‌شنبه گذشته هنگام صحبت با حامیان خود درباره روند دلارزدایی جهانی اظهار نظر کرد و گفت: «دلار آمریکا در حال سقوط است و دیگر استاندارد جهانی نخواهد بود، که صادقانه بگویم، این بزرگترین شکست ما در 200 سال گذشته خواهد بود.»

در آخر

دلار به اشکال مختلف، احتمالا برای مدت طولانی در بازار خواهد بود؛ شاید خیلی طولانی‌تر از آنچه تصور می‌شود. اما با تسلیح کردن سلطه دلار و اجازه دادن به دستورات در حال گسترش برای منحرف کردن سیاست پولی ایالات متحده، ممکن است سرنوشت دلار به عنوان زبان تجارت جهانی در درازمدت از هم اکنون مهر و موم شود. تا زمانی که اراده سیاسی برای تطبیق سیاست‌های مالی و پولی ایالات متحده به سیاست‌های منطبق با قانون اساسی پول سالم، موضوعی غیرقابل بحث باقی بماند، دلارزدایی ادامه خواهد یافت؛ و دیر یا زود در نهایت دلار جایگاه خود را در خارج از کشور از دست خواهد داد.