توافق در وین؛ خیلی دور خیلی نزدیک

گروه سیاسی فردا: از روزی که مذاکرات وین به طور موقت متوقف شد تا به امروز امیرعبداللهیان وزیر خارجه دولت سیدابراهیم رئیسی تقریبا هر روز یک جمله را بیان می کند و آن اینکه «در آستانه توافق هستیم و تنها یک دو موضوع باقی مانده است که امریکا باید درباره آن تصمیم بگیرد». دو تحلیل درباره اصرار امیرعبداللهیان بر اتخاذ مواضع تکراری راجع به احیای برجام توسط کارشناسان و صاحب نظران حوزه سیاست خارجی مطرح می شود.

نگاه منتقدان وزارت خارجه

منتقدان وزارت خارجه بر این باور هستند که موضعگیری های مسئولان وزارت خارجه بیشتر ناشی از عدم اختیار آنها در موضوع مذاکرات احیای برجام است و آنها سعی می کنند وضع موجود را در قالب یکسری موضعگیری ها تبیین کنند. نمونه بارز این رویکرد را در توقفی که به دلیل تضمین خواستن روس ها در روند مذاکرات ایجاد شد، می توان مشاهده کرد. امیرعبداللهیان در نقش تطهیرکننده روس ها ظاهر شد. او به مسکو سفر کرد و گفت «روسها مانع حصول توافق نیستند»، در حالیکه بورل مسئول سیاست خارجی اروپا و برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی اعلام کردند «روسها احیای برجام را به شرایط کنونی خودشان مرتبط ساختند».

برجسته ترین نقد منتقدان به دستگاه سیاست خارجی کشور آن است که نتوانست اتفاقات اوکراین را برای ایران تبدیل به فرصت کند، در حالیکه قیمت نفت رو به افزایش و بازار تشنه ورود منابع جدید بود، تعلل در به نتیجه رساندن مذاکرات وین فرصت بزرگ برای بازگشت ایران به بازار نفت جهانی از دست رفت. در حالی که همه از وضعیت جنگ اوکراین منفعت بردند، ایران از این اتفاق ضرر کرد.

به نظر می رسد تک موضوع اختلافی باقی مانده مسئله باقی ماندن سپاه در لیست تحریم های آمریکاست. منتقدان وزارت خارجه این موضوع را قابل حل می دانند به شرطی که وزارت خارجه از انفعال خارج شود و راهکارهای کارشناسی خود را روی میز قرار دهد تا به جای ایفای نقش توجیه گر وقایع و اتفاقات، نقشی تأثیرگذار در پروسه تصمیم سازی و تصمیم گیری ایفا کند. یکی از راهکارهایی که این گروه از کارشناسان ارائه می دهند آن است که کشورهای ثالث کنار گذاشته شوند و در مذاکرات دوجانبه با آمریکا این پیشنهاد محل بحث قرار گیرد که در قبال خروج نیروهای سنتکام از لیست تحریمی و تروریستی ایران، آمریکا نیز سپاه را از لیست تحریمی خود خارج کند.

در مجموع منتقدان، وزارت خارجه را قدری بی اختیار در بحث مذاکرات می دانند که نمی تواند مذاکرات را پیش ببرد بنابراین می گویند بهتر است دوباره دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی مسئولیت مذاکرات را برعهده بگیرد.حشمت الله فلاحت پیشه معتقد است «با وجودی که امروز وزارت خارجه مسئول مذاکرات است ولی متأسفانه هیچ گاه وزارت خارجه ایران تا این اندازه بی اختیار نبوده است، حتی زمینه سازی کارشناسی نیز در وزارت خارجه شکل نمی گیرد که چه موضوعی در راستای منافع ملی است. آنچه امروز از وزارت خارجه شاهد هستیم ایفای نقش توجیهی برای مسائل است، به همین دلیل معتقدم چه بهتر که اساسا مسئولیت مذاکرات با وزارت خارجه نباشد تا شورای عالی امنیت ملی بتواند تصمیم خودش را همزمان با اجرا پیش ببرد».

نگاه مدافعان وزارت خارجه

در مقابل دیدگاه منتقدان، کارشناسانی هستند که از رویکرد وزارت خارجه دفاع می کنند و می گویند وزارت خارجه مجری تصمیمات است و در حدود اختیاراتی که دارد توانست کار را در دو کارگروه مباحث هسته ای و کارگروه لغو تحریم ها تمام کند و حالا مذاکرات در انتظار تصمیمات سیاسی است که باید در تهران و واشنگتن اتخاذ شوند. مصداق بارز دیگر از عملکرد مناسب وزارت خارجه در مذاکرات نیز آنجا بروز و ظهور پیدا می کند که وقتی برخی حامیان دولت خواستار تغییر برخی مفاد برجام بودند، امیرعبداللهیان با رویکردی واقع بینانه سطح توقع را بر احیای برجام گذاشت و گفت «اگر بر احیای برجامی که محمدجواد ظریف آن را امضا کرد به توافق برسیم برای ما کفایت می کند»، در واقع این پیام را به حامیان دولت داد که فردا توقع نداشته باشند مثلا تیم مذاکره کننده بتواند مکانیزم ماشه را بردارد یا تعداد سانتریفیوژها را بالا ببرد.

احمد بخشایش اردستانی در گفتگو با خبرنگار فردا گفت «تا جایی که اطلاع دارم تقریبا مذاکرات به نتیجه رسیده است ولی ایران و آمریکا برای هم ناز می کنند چون می خواهند میزان مقاومت همدیگر را بسنجند.با توجه به اینکه آمریکایی ها از برجام خارج شدند ایران می خواهد منت سر آنها بگذارد که اگر می خواهند دوباره به برجام برگردد باید حاشیه ها را واشنگتن جمع کند، مثلا نباید تحریم های گذشته را در قالب های جدید بیاورد اما آمریکایی ها دارند قلدری می کنند، به عنوان مثال وسط مذاکرات 2 کشتی ایرانی را گرفتند تا پالس حمایتی به سعودی ها و اسرائیل نشان دهد یا در موضوع موشکی دو نفر را تحریم کنند.»

نگاهی به هر دو دیدگاه منتقدان و مدافعان وزارت خارجه نشان می دهد که راهکارهایی برای تنها پرانتز بازمانده در متن مذاکرات وجود داد و می توان به توافق در وین امیدوار بود. شاهد این مسئله هم آن است که روز گذشته جمله امیرعبداللهیان درباره نزدیک بودن توافق به نظر قدری با مواضع مشابه او متفاوت بود، به طوری که سخنگوی وزارت خارجه نیز صبح امروز توافق را بسیار در دسترس خواند و گفت «مورا با پیام و پاسخ های تهران، ایران را ترک کرد و ما همچنان منتظر پاسخ طرف مقابل هستیم و پاسخ جدیدی دریافت نشده است.» حال باید دید نماینده اروپا وقتی پیام تهران را به واشنگتن می رساند، آیا می تواند آخرین پرانتز بازمانده در متن توافق را نیز ببندد یا همچنان باید منتظر نتیجه رایزنی های بعدی بود.