فواید و خواص معجزه‌‌آسای سیاه‌دانه

سیاه‌دانه از زمان قدیم برای درمان انواع بیماری‌ها استفاده می‌شده و خواص و فواید آن توسط دانشمندان نیز به اثبات رسیده است. در این مطلب به خواص سیاه‌دانه در درمان بیماری‌های مختلف و تضمین سلامتی پرداخته‌ایم.

گیاه "سیاه دانه" تاریخچه غنی طبی و مذهبی دارد. این گیاه بومی اروپای جنوبی، آفریقای شمالی و آسیا است؛ سیاه‌دانه با نام علمی nigella sativa گیاهی با گل‌های سفید یا آبی کم‌رنگ و دارای دانه‌های سیاه‌رنگ است.

تاریخچه مصرف سیاه‌دانه در جهان

‌دانه گیاه سیاه دانه توسط مصری‌های باستان و پزشکان یونانی برای درمان سردرد، احتقان بینی، آسم، آلرژی، تقویت سیستم ایمنی، درد دندان و کرم‌های روده‌ای و به عنوان ادرارآور، برای القاء قاعدگی و افزایش تولید شیر مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

دانه‌های سیاه‌دانه برای هزاران سال به عنوان ادویه و برای پیشگیری و درمان بیماری‌ها مورداستفاده قرار گرفته است. استفاده از سیاه‌دانه در احادیث مختلف توصیه شده و بقراط و جالینوس نیز به آن اشاره کرده‌اند.  

خرید 25 میلیون دلاری سیاهدانه در آمریکا!

در سال گذشته آمریکا 25 میلیون دلار از این گیاه را از کشورهای هند و سوریه خریداری کرده است و هر سال 10 تا 15 درصد تقاضای جهانی برای این محصول افزایش پیدا می‌کند! کشورهای هند، سوریه و مصر عمده صادرکنندگان این محصول هستند.

سطح زیر کشت سیاهدانه در ایران

طبق آمارهای وزارت جهاد کشاورزی در سال گذشته سطح زیر کشت این محصول در کشورمان به 2 هزار و 406 هکتار رسید؛  از این میزان سطح زیرکشت 30 هزار تن سیاه دانه تولید شده است.

ترکیبات سیاه‌دانه

دانه سیاه‌دانه حاوی چربی، ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین (شامل هشت اسید آمینه ضروری) و کربوهیدرات‌ها شامل مونوساکاریدها به شکل گلوکز، زیلوز، آرابینوز و رامنوز است. دانه گیاه منبع غنی اسیدهای چرب ضروری و غیر‌اشباع است. اصلی‌ترین اسید چرب غیراشباع سیاه‌دانه، اسید لینولئیک و سپس اسیداولینک است. ترکیبات دیگری مانند فسفولیپیدها، کاروتن، کلسیم، فولیک اسید، مس، آهن و پتاسیم نیز در دانه‌ها وجود دارد.

کالری روغن سیاه‌دانه

یک قاشق چایخوری روغن سیاه دانه حاوی 45 کیلوکالری انرژی و 5 گرم چربی است.

خواص سیاه‌دانه

اثرات ضداکسایشی، ضدالتهابی، تقویت‌کننده سیستم ایمنی و آنتی‌هیستامینی روغن و عصاره دانه گیاه سیاه‌دانه باعث شده است اثرات متعددی مانند کاهش قند، چربی و فشار خون بالا، دفع صفرا و اسید اوریک، محافظ بافت‌های کبد، کلیه و قلب و عروق و همچنین اثرات ضد میکروب و ضدانگل از این گیاه گزارش شود.

سیاه‌دانه رادیکال‌های آزاد را خنثی می‌کند

رایکال‌‌های آزاد مولکول‌هایی هستند که به سلول‌ها و ترکیبات شیمیایی‌ بافت‌ها حمله می‌کنند و موجب اثرات جانبی متعددی مانند بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان می‌شوند؛ در مطالعات متعدد ثابت شده که عصاره و روغن سیاه‌دانه اثرات ضداکسایشی دارد که باعث کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با فعالیت رادیکال‌های آزاد می‌شود.

اثرات ضددرد و ضدالتهاب سیاه‌دانه

نتایج یک مطالعه روی موش‌ها نشان داده که تجویز خوراکی روغن سیاه دانه اثرات ضددرد و ضدالتهاب دارد. این تحقیق نشان داد که اثرات ضدالتهاب روغن سیاه دانه در مصرف به صورت پماد، با انواع پمادهای موجود در بازار که برای درمان التهاب مصرف می‌شود اثرات یکسان دارد.

تأثیر سیاه‌دانه بر سرطان

روغن سیاه دانه اثرات مشخصی علیه سلول‌های سرطانی دارد. عصاره سیاه دانه باعث غیرفعال شدن رشد سلول‌های سرطانی پستان می‌شود. یک مطالعه روی موش‌ها نشان داد که مصرف عصاره آبی سیاه دانه منجر به مهار رشد سلول‌ها سرطانی کبد می‌شود. یک مطالعه انجام شده دیگر نیز روی 45 موش نشان داد که روغن سیاه دانه اثرات واضخ در مهار رشد و توسعه سلول‌های بدخیم روده دارد و بنابراین مصرف این دانه می‌تواند بر پیشگیری از سرطان روده نیز تأثیرات مفیدی داشته باشد.

اثر ضدسرطانی مصرف سیاه دانه احتمالاً به دلیل توانایی آن در مهار تولید رادیکال‌های آزاد است؛‌ رادیکال‌های آزاد مولکول‌هایی هستند که منجر به آسیب به بافت‌ها و افزایش خطر ابتلا به سرطان می‌شوند.

خواص سیاه دانه برای درمان آسم

یک مطالعه که روی تعدادی از افراد مبتلا به آسم انجام شد نشان داد که روغن سیاه دانه به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی باعث رفع علائم آسم می‌شود. همچنین عصاره سیاه دانه اثر آنتی‌هیستامینی دارد؛ ‌هیستامین ماده‌ای است که از بافت‌های بدن آزاد شده و باعث بروز آسم و آلرژی می‌شود.

تأثیر سیاه دانه بر عملکرد کبد و صفرا

اثرات ضداکسایشی سیاه دانه باعث جلوگیری از مسمومیت‌های کبدی می‌شود. مصرف سیاه‌دانه باعث پیشگیری از سیروز و کاهش اثرات سوء عفونت‌های کبدی می‌شود. سیاهدانه همچنین برای درمان سنگ صفرا مفید است.

اثرات سیاه دانه بر قلب و عروق

یک مطالعه نشان داده که مصرف روزانه سیاه دانه باعث بهبود عملکرد بطن‌های قلب و کاهش فشار خون می‌شود همچنین مصرف روزانه سیاه دانه باعث بهبود قدرت انقباض قلب و کاهش تپش قلب می‌شود.  مصرف سیاهدانه با کاهش میزان کلسترول خون، از رسوب کلسترول بد در رگ­های خونی جلوگیری و به این ترتیب از بروز بیماری­های قلبی-عروقی پیشگیری می­کند.

تغذیه سالم , بهداشت و درمان ,

خواص سیاه دانه برای کنترل فشار خون بالا

مصرف سیاه دانه باعث کاهش چشمگیر فشار خون می‌شود و بنابراین به افراد دارای فشار خون توصیه می‌شود که از سیاه‌دانه در غذاهای روزانه خود حتماً‌ استفاده کنند. تحقیقات نشان داده­ که مصرف 100 تا 200 میلی‌گرم از عصاره سیاهدانه دو بار در روز به­مدت 8 هفته می‌تواند به ­طور چشمگیری موجب کاهش فشار خون و کلسترول بد خون شود.

درمان بیماری‌های پوستی با روغن سیاه‌دانه

سیاه‌دانه باعث بهبود مشکلات پوستی نظیر اگزما، پسوریازیس می‌شود؛ روغن سیاه دانه همچنین برای رفع آکنه مفید است؛ اثرات مفید سیاه دانه بر جوش‌ها و مشکلات پوستی به دلیل خواص ضدمیکروبی و ضد التهابی مرتبط با روغن سیاه دانه است. بر اساس یک مقاله، دو ماه پس از اینکه افراد روغن سیاه دانه را روی ناحیه پوستی دارای آکنه استفاده کردند، ضایعات آکنه به میزان قابل توجهی کاهش یافت.

برخی تحقیقات نشان می دهد که روغن سیاه دانه می‌تواند برای درمان ویتیلیگو یا پیسی مفید باشد، پیسی اختلالی است که باعث از بین رفتن رنگدانه در پوست و بروز لکه‌های پوستی می‌شود .

خواص سیاه‌دانه برای پیشگیری از آلزایمر!

سیاه‌دانه می‌تواند به کاهش التهاب عصبی یا التهاب بافت مغز کمک کند؛ این گیاه در پیشگیری از بیماری‌هایی مانند آلزایمر و پارکینسون بسیار مفید است.

سیاه‌دانه برای پیشگیری از تشنج مفید است

سیاه‌دانه می‌تواند باعث کاهش خطر بروز تشنج و آسیب به مغز شود. سیاه‌دانه همچنین در بهبود حافظه و مشکلات یادگیری مؤثر است.

درمان زخم‌ها با روغن سیاه دانه

روغن سیاه دانه حاوی ترکیبی به نام "تیموکینون" است که به دلیل توانایی آن در تحریک رشد بافت و بهبود زخم مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعات روی حیوانات نشان داده که تیموکینون به دلیل اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و ضد باکتریایی خود ممکن است به درمان سوختگی‌ها، خراشیدگی‌ها و زخم‌های دیابتی کمک کند.

خواص روغن سیاه‌دانه برای موها

روغن سیاه دانه به دلیل خواص ضد میکروبی و آنتی‌اکسیدانی، اغلب به محصولات مراقبت از مو، از جمله ماسک‌ها و شامپوهای مو اضافه می‌شودیک مطالعه در سال 2014 نشان داد که مخلوط کردن روغن نارگیل با روغن سیاه دانه، زمانی که افراد آن را سه بار در روز روی پوست سر خود قرار بدهند باعث افزایش رشد مو می‌شود.

سیاه دانه برای درمان چاقی

روغن سیاه دانه باعث کاهش وزن و کاهش چربی بدن می‌شود. یک مطالعه به بررسی اثرات روغن سیاه دانه بر روی 84 زن مبتلا به چاقی پرداخت. نتیجه نشان داد افرادی که روزانه سه گرم روغن سیاه دانه را به مدت 8 هفته مصرف کردند و از یک رژیم غذایی کم کالری پیروی کردند، نسبت به کسانی که به تنهایی از رژیم غذایی کم کالری پیروی کردند، کاهش بیشتری در وزن بدن و چربی شکم داشتند.

خواص سیاه‌دانه برای دیابتی‌ها

تحقیقات نشان داده که سیاه‌دانه می‌تواند به عنوان یک ماده ایمن در کاهش قند خون بیماران دیابتی نقش مفیدی ایفا کند. سیاه‌دانه با ممانعت از انتقال روده‌ای گلوکز باعث کاهش سطح قند خون می‌شود؛ همچنین با افزایش میزان حساسیت به انسولین،‌ بازسازی سلول‌های پانکراس و کاهش وزن بدن نقش مؤثری در کاهش قند خون دارد.

خواص سیاه‌دانه برای بیماری‌های معده

سیاه‌دانه بر پیشگیری از ایجاد زخم‌های معده‌ تأثیر دارد. این دانه روغنی، میزان ترشحات اسیدی معده را کاهش می‌دهد و ضد درد و التهاب معده است.

تأثیر سیاه‌دانه بر خون و کلیه

مواد موجود در سیاه‌دانه خواص ضد لخته خون دارند همچنین مصرف سیاه‌دانه سطح "اوره" و "کراتینین" خون را کاهش می‌دهد که به عملکرد کلیه کمک می‌کند. مصرف ترکیب سیاه دانه و عسل به دفع سنگ کلیه نیز کمک می‌کند.

اثرات ضدانگلی و ضدمیکروبی سیاه‌دانه

در مطالعات مختلف تأثیر روغن سیاه‌دانه بر مهار عفونت‌های انگلی و میکروبی گزارش شده است. روغن سیاه‌دانه علیه برخی انگل‌ها مانند "نماتود" و "سستود" مؤثر است؛ سیاه‌دانه می‌تواند به عنوان یک ماده ضدویروس و ضدقارچ نیز عمل کند.

خواص سیاه‌دانه برای زنان

زنان برای کاهش علائم پیش از قاعدگی می‌توانند در رژیم غذایی روزانه خود از سیاه‌دانه استفاده کنند. سیاه‌دانه باعث کاهش دردهای قاعدگی و افزایش میزان شیردهی می‌شود.

خواص سیاه‌دانه برای مردان

تحقیقات و مطالعات در مردان مبتلا به مشکلات اسپرم غیرطبیعی و ناباروری مشخص کرده است که روغن سیاه دانه ممکن است حرکت اسپرم را بهبود بخشد و تعداد اسپرم و حجم منی را افزایش دهد.

یافته‌های جدیدتر در مطالعات سال 2018 روی موش‌های نر تأیید می‌کند که عنصر کلیدی "تیموکینون" می‌تواند به افزایش کیفیت، تحرک، زنده ماندن و تعداد سلول‌های موجود در اسپرم کمک کند.

مصرف سیاه‌دانه در بارداری مجاز است؟

سیاه دانه می تواند باعث تأثیر بر انقباض رحم شود بنابراین مصرف مقادیر بیش از حد سیاه‌دانه یا مصرف روزانه آن در غذاها در دوران بارداری احتمالاً ناامن است؛ بانوان باردار به‌ویژه در ماه‌های ابتدایی و پایانی باردانی از مصرف آن پرهیز کنند چرا که می‌تواند باعث سقط جنین یا زایمان زود‌رس شود.

تغذیه سالم , بهداشت و درمان ,

نسخه‌های خانگی برای درمان بیماری‌ها با سیاه‌دانه

در افراد مبتلا به آسم، مجاری هوا ملتهب و متورم می‌شوند و علائمی نظیر تنگی نفس، خس خس و سرفه بروز می­کند. سیاهدانه با کاهش التهاب می‌تواند در درمان آسم مفید باشد. برای این منظور می‌توان یک قاشق چای‌خوری سیاهدانه و یک قاشق چایخوری عسل را مخلوط و مصرف کرد.

عسل و سیاهدانه برای گلودرد

برای درمان گلودرد می‌توان یک قاشق چایخوری عسل و آبلیمو را با یک قاشق سیاهدانه مخلوط و روزی دو بار مصرف کرد.

ماست و سیاهدانه برای اسهال

برای درمان اسهال می توان یک فنجان ماست را با یک قاشق چای‌خوری روغن سیاهدانه ترکیب و روزی 2 بار مصرف کرد.

غرغره جوشانده سیاهدانه برای دندان

این گیاه برای کاهش نفخ شکم و دفع گاز‌های معده موثر است؛ غرغره کردن جوشانده سیاه دانه در سرکه باعث تسکین درد دندان و محکم شدن دندان‌ها می‌شود. همچنین باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شده، برای درمان تب‌های سودایی و بلغمی مفید است و برای درمان سرماخوردگی‌های پی در پی نیز تاثیر بسزایی دارد.

عسل و سیاهدانه برای سرگیجه

یک قاشق مرباخوری عسل را با چند قطره روغن سیاه‌دانه مخلوط کرده و هر صبح به صورت ناشتا، مصرف کنید. این کار را تا 11 روز ادامه دهید؛ این ترکیب برای سرگیجه مفید است.

روغن سیاهدانه برای درد مفصل

یک فنجان روغن سیاه‌دانه را گرم کنید. سپس قبل از خواب آن را در محل درد بمالید و خوب ماساژ دهید. بعد محل مورد نظر را با یک تکه پارچه پشمی باندپیچی کرده و استراحت کنید.

عسل و سیاهدانه برای دل‌درد

به مقدار مساوی زیره و نعنا و انیسون را بجوشانید و هفت قطره روغن سیاه‌دانه به آن اضافه کنید. سپس با عسل خالص آن را شیرین کرده و در موقع دل پیچه و دل درد آن را بنوشید.

سیاهدانه برای رفع تب

اگر مقداری سیاه‌دانه را بکوبید و با کمی سکنجبین مصرف کنید، تب را برطرف می‌کند.

عسل و سیاهدانه برای کلیه

یک لیوان کوچک سیاه دانه را در یک لیتر آب جوشانده و با عسل شیرین کنید. به مدت یک هفته صبح ناشتا آن را میل کنید. این ترکیب به بهبود عملکرد کلیه شما کمک می‌کند.

عسل و سیاهدانه برای پوست

یکی از فواید سیاه دانه و عسل ایجاد درخشندگی برای پوست است؛ می‌توانید با ترکیب این دو ماده، ماسک تهیه کرده و روی صورت خود بمالید؛ پس از 20 دقیقه آن را بشویید. در طول زمان و با استفاده مداوم می‌توانید پوستی درخشنده و شفاف داشته باشید.

عسل و سیاهدانه برای لاغری

نتایج مطالعات جدید نشان می‌دهد که مصرف عسل به طور کلی و به ویژه یک قاشق چای‌خوری قبل از خواب موجب چربی‌سوزی و کاهش وزن می‌شود. هر شب قبل از خواب یک قاشق عسل را به همراه مقداری سیاهدانه مصرف کنید؛ این ترکیب می‌تواند در کنار پیروی از یک رژیم غذایی سالم موجب کاهش وزن شما شود.

میزان مجاز مصرف سیاه‌دانه

روزانه دو قاشق چایخوری از سیاه‌دانه را می‌توانید همراه با صبحانه (روی پنیر و نان) و سایر غذاها یا به همراه سالاد مصرف کنید.

همچنین قطره 20 میلی لیتری از روغن سیاه دانه توسط داروخانه‌ها و عطاری‌ها جهت درمان درد مفاصل و تقویت قوای جنسی به صورت موضعی و برای مشکلات گوارشی به صورت خوراکی عرضه می‌شود و میزان مصرف خوراکی آن 8 الی 12 قطره سه بار در روز است. همچنین پودر سیاه دانه مخلوط با عسل توسط عطاری‌ها جهت مشکلات گوارش عرضه می‌شود که دوز مصرفی آن به میزان 10 الی 15 گرم در روز است.

سیاه‌دانه در طب سنتی

از منظر طب سنتی، طبع سیاه‌دانه بسیار گرم و خشک است. سیاه‌دانه را می‌توان به‌عنوان مصلح همراه خوراکی‌هایی مانند دوغ، قره‌قروت، ماست، سرکه و انواع ترشی‌هایی که با سرکه تهیه می‌شوند به کار برد.

از نظر طبیبان سنتی، مصرف زیاد آن برای زنان باردار ممنوع است؛ مصرف زیاد سیاه‌دانه برای کلیه‌ها مفید نیست و باید با عسل مخلوط شود، همچنین افراد گرم‌مزاج باید کمتر از سیاه‌دانه استفاده کنند.

در منابع طب سنتی آمده که سیاه‌دانه بادشکن است و برای تب‌های دوره‌ای و بلغم خوب است و هر سدّه و بادی را برگشاید، و چون کوبیده شود و با عسل معجون شود و با آب گرم نوشیده شود، خون حیض را بگشاید و چون کوبیده شود و در پارچه کتانی یا پوست بسته شود، بوئیدنش برای زکام سرد خوب است، نوشیدن یک مثقالش با آب، برای تنگی نفس خوب است، بستنش به طور ضماد بر سر، برای سردرد سرد، نافع است و چون با سرکه پخته شود و در دهن بگردانند درد دندان کرم‌زده را سود دهد.

توصیه به مصرف سیاه‌دانه در روایات

پیامبر بزرگوار اسلام(ص) درباره سیاه‌دانه فرموده‌اند: «الحبّة السّوداء شفاء لکلّ داء»؛ سیاه‌دانه دارویی مؤثر در برابر هر بیماری است.

امام صادق(ع) فرمود: سیاه‌دانه بهبوددهنده همه بیماری‌هاست و رسول خدا آن را دوست داشت و اگر زمانی گفتم که (داروی) مورد علاقه پیامبر(ص) را برایم بیاورید، سیاه‌دانه بیاورید.

امام رضا (ع) فرمود:‌ بوئیدن گل نرگس را در زمستان فراموش نکنید؛ چراکه زکام را برطرف می‌کند، همچنان‌که بوئیدن سیاه‌دانه نیز زکام را بهبود می‌بخشد. (الرسالة الذهبیة، ص 38)

در حدیث اربعمائه (حدیثی که چهارصد مطلب از حضرت امیر ع دارد در آخر کتاب خصال) آمده است: مَا مِنْ‌ دَاءٍ إِلَّا وَ فِی الْحَبَّةِ السَّوْدَاءِ مِنْهُ شِفَاءٌ:‌ هیچ بیماری نیست مگر اینکه در سیاهدانه درمان آن بیماری است.

در روایت دیگری از پیامبر آمده است:‌ إِنَ‌ خَیْرَ الدَّوَاءِ الْحِجَامَةُ وَ الْفِصَادٌ وَ الْحَبَّةُ السَّوْدَاءُ یَعْنِی الشُّونِیز: همانا بهترین دارو حجامت و فصد و سیاهدانه یعنی شونیز است. (دعائم الاسلام، ج2، ص 144)

از امام رضا (ع) نیز نقل شده است:‌ أَنَّ حَبَّةَ السَّوْدَاءِ مُبَارَکَةٌ تُخْرِجُ الدَّاءَ الدَّفِینَ مِنَ الْبَدَن‌: سیاهدانه مبارک است و مریضی نهفته را از بدن خارج می‌کند. (فقه الرضا، ص346)

منابع‌:‌

بررسی اثرات داروشناسی و سم‌شناسی سیاهدانه، مرکز تحقیقات علوم دارویی دانشگاه علوم پزشکی مشهد.

The effect of nigella sativa on biomarkers of inflammation and oxidative stress؛ pubmed

Effects of Nigella sativa oil with a low-calorie diet on cardiometabolic risk factors in obese women

تسنیم