بررسی کارایی دوز سوم واکسن کرونا

آیا تزریق "دوز سوم" واکسن کرونا می‌تواند برای بدن ما مضر باشد؟ بهترین زمان تزریق دوز سوم یا دوز باقی مانده واکسن را می‌دانید؟ چه کسانی شامل تزریق دوز سوم یا دوز بوستر واکسن کرونا هستند؟

این روزها با شروع واکسیناسیون کشوری از گوشه و کنار خبر از تزریق دوز سوم واکسن کرونا می‌رسد، خبرهایی که سبب شده است سوالاتی مانند آنچه در ابتدای متن ذکر شد در ذهن همه ما شکل بگیرد.

فردا نیوز در این مقاله قصد دارد تا شما را با "دوز سوم" واکسن کرونا آشنا سازد، کارایی آن را شرح دهد، انواع پلتفرم‌های واکسن برای تزریق دوز سوم واکسن کرونا را معرفی نماید و به سوالات مهم پیرامون دوز تقویتی یا دوز سوم واکسن پاسخ دهد.

"دوز بوستر" یا "دوز تقویتی" واکسن کرونا چیست؟

دوز بوستر یا دوز تقویتی واکسن کرونا، در واقع دوز سوم واکسن است که در افرادی که قبلاً دو دوز واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند، به بهبود ایمنی ناشی از دو دوز قبلی کمک می‌کند. در حقیقت دوز سوم واکسن کرونا کمک می‌کند تا در درازمدت محافظت و ایمنی در برابر بیماری شدید کووید-19 حفظ شود.

دوز تقویتی واکسن کرونا باعث تکثیر سلول‌های B می‌شود که آنتی بادی می‌سازند و سطح ایمنی را یک بار دیگر افزایش می‌دهد. اگرچه با گذشت زمان، تعداد آن‌ها دوباره کاهش می‌یابد، اما مجموعه سلول‌های ایمنی از قبل بیشتر خواهد شد. این یعنی ایمنی حاصل از دوز سوم واکسن کرونا منجر به واکنش سریع‌تر و قوی‌تر در دفعات بعدی مقابله با ویروس و دوام طولانی‌تر ایمنی بدن می‌شود.

ایمنی حاصل از واکسن‌های کرونا تا چه زمانی باقی می‌ماند؟

با گذشت چندین ماه از واکسیناسیون اولین گروه‌ها از افراد علیه بیماری کرونا، با جمع آوری اطلاعات و نتایج تحقیقات در کشورهای مختلف حالا برنامه تزریق دوز تقویتی واکسن کرونا در کشورها در حال اجراست.

واکسن‌ها در ماه‌های گذشته به طور معناداری باعث کاهش بیماری‌های شدید و بستری در بیمارستان شده‌اند و از افزایش موارد مرگ بر اثر کووید- 19 جلوگیری کرده‌اند. بیشتر موارد بستری و مرگ در میان افراد واکسینه‌نشده مشاهده می‌شود.

با این حال، اطلاعات و تحقیقات موجود کاهش ایمنی حاصل از  واکسن را با گذر زمان نشان می‌دهد. با افزایش پرسش‌ها در مورد میزان دوام ایمنی حاصل از واکسن، نیاز به واکسیناسیون با دوز سوم یا دوز تقویتی واکسن کرونا موضوع بحث میان دانشمندان و محققان جهان است.

چرا باید دوز سوم واکسن کرونا را تزریق کنیم؟

علاوه بر بعضی تحقیقات و آمارها که کاهش ایمنی ناشی از واکسن‌ها را با گذشت زمان و پس از چندین ماه نشان داده است، دو دغدغه جدی برای تزریق دوز سوم واکسن کرونا مطرح شده است:

• بروز انواع (واریانت‌های) جدید ویروس کرونا مانند "دلتا" که ممکن است اثربخشی واکسن‌ها در برابر آن‌ها کمتر شود و قدرت انتقال بیشتری داشته باشند.
• پاسخ کمتر دستگاه ایمنی به واکسن در جمعیت‌های خاص و آسیب‌پذیری مانند سالمندان، افراد مبتلا به نقص یا سرکوب ایمنی و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مزمن مانند سرطان و دیابت.

کارایی و اثر دوز سوم واکسن کرونا در مطالعات علمی

مطالعات علمی متعددی با روش‌های مختلف در حال بررسی میزان کارایی و ‌ایمنی‌زایی ناشی از تزریق دوز تقویتی یا دوز سوم واکسن کرونا در کشورهای مختلف است. در مجموع نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که تزریق دوز سوم نیز کارایی بالایی را نشان داده و باعث تقویت و دوام بیشتر پاسخ ایمنی در افراد دریافت‌کننده دوز سوم نسبت به افراد بدون تزریق دوز تقویتی شده است.

همچنین نوع یا شدت عوارض جانبی با دوز سوم واکسن کرونا متفاوت یا بیشتر از واکسیناسیون قبلی نبوده است. می‌توان انتظار داشت که اثرگذاری دوز سوم واکسن کرونا با انواع دیگر واکسن‌ها نیز نتیجه مشابهی داشته باشد. 

به عنوان نمونه از مطالعات بر روی دوز تقویتی یا دوز سوم واکسن کرونا، فایزر با توجه به نتایج کارآزمایی بالینی فاز 3 خود برای بررسی اثر دز تقویتی یا دوز سوم اعلام کرد که کارایی واکسن در دوز سوم 95.6 درصد بوده است.

یک مطالعه بر روی واکسن فایزر، درباره تزریق دوز سوم واکسن کرونا نشان داد که تزریق دوز تقویتی در گروه سنی بالای ۶۰ سال عفونت کووید-۱۹ را  حدود 11 برابر کمتر کرده و نوع شدید بیماری کرونا را بیش از 19 برابر کاهش داده است.

در تحقیق دیگری در انگلستان و باز هم بر روی واکسن فایزر، دوز تقویتی واکسن توانست بین ۸۱ تا ۸۵ درصد در افراد با سابقه واکسیناسیون با دو دوز قبلی کارایی واکسن را زیادتر کند. همین مطالعه نشان داد، در مقایسه با افرادی که واکسن دریافت نکرده بودند، کارایی واکسن با دوز تقویتی به بیش از 90 درصد رسید و باعث افزایش دوباره اثرگذاری واکسن‌ها شد که با بروز نوع دلتا کاهش یافته بود.

انواع پلتفرم‌های واکسن برای دوز سوم واکسن کرونا

مهم‌ترین پلتفرم‌هایی که برای واکسن کرونا توسعه یافته است، شامل mRNA، وکتور ویروسی، ویروس غیرفعال‌شده و پروتئین نوترکیب، مانند واکسن اسپایکوژن است.

از  آن جا که ویروس کرونا به کمک اسپایک با اتصال به گیرنده ACE2 وارد سلول‌های بدن شده و باعث بیماری کووید-19 می‌شود. هدف بیشتر واکسن‌ها ایجاد پاسخ ایمنی بدن علیه پروتئین اسپایک ویروس است.

واکسن‌های با پلتفرم پروتئین نوترکیب، مانند واکسن استرالیایی-ایرانی اسپایکوژن از ایمنی بالایی برخوردارند که سابقه طولانی استفاده از آن در ساخت انواع واکسن‌ها مانند واکسن آنفلوانزا، هپاتیت، HPV و داروهایی چون انسولین آن را به خوبی نشان می‌دهد.

درباره واکسن‌های پروتئین نوترکیب نگرانی کمتری درباره عوارض جانبی وجود دارد، زیرا با واکسن‌های پروتئین نوترکیب، تنها عوارض خفیف و کم‌خطر رخ می‌دهد. همچنین، عوارض خاص و نادری که پس از تزریق واکسن‌های کرونا با تکنولوژی جدید مشاهده شده، با واکسن‌های ساخته شده با پلتفرم پروتئین نوترکیب (مانند واکسن اسپایکوژن) دیده نشده است.  

نکته قابل‌توجه دیگر این که واکسن استرالیایی-ایرانی اسپایکوژن دارای همه قسمت‌های پروتئین اسپایک ویروس است و پس از تزریق واکسن اسپایکوژن می‌توان پاسخ ایمنی بدن در برابر تمامی قسمت‌های اسپایک را انتظار داشت.

با واکسن اسپایکوژن بیشتر آشنا شوید

واکسن ایرانی-استرالیایی اسپایکوژن یک واکسن Subunit است؛ به این معنی که برای تهیه واکسن، تنها از بخشی از ساختمان ویروس به‌جای خود ویروس کرونا (به‌صورت کشته‌شده یا ضعیف‌شده) استفاده شده است که باعث میزان بالایی از تحریک سیستم ایمنی می‌شود.

به‌همراه واکسن، افزودنی استانداردی به نام ادجوانت استفاده می‌شود که ایمنی پرقدرت‌تر و با دوام‌تر در مقابل ویروس را ایجاد می‌کند. ادجوانت‌ها در بیشتر واکسن‌ها از نوع نمک‌های آلومینیومی هستند، اما در واکسن اسپایکوژن از ادجوانت‌های غیرآلومینیومی استفاده شده است؛ چرا که هم ایمنی مطلوبی ایجاد می‌کنند و هم عوارض کمتری نسبت به ادجوانت‌های آلومینیومی دارند.

برای آشنایی بیشتر با واکسن ایرانی-استرالیایی اسپایکوژن، می‌توانید مقاله "اسپایکوژن چیست؟" را مطالعه فرمایید.

اگر تزریق دوز اول و دوم واکسن کرونا، واکسنی غیر از اسپایکوژن باشد، آیا برای تزریق دوز بوستر می‌توان به سراغ اسپایکوژن رفت؟

اطلاعات موجود از واکسن‌ها و مطالعات قبلی نشان می‌دهد که استفاده از واکسن بوستر با پلتفرم‌های متفاوت از پلتفرم واکسیناسیون اولیه باعث میزان تولید آنتی‌بادی بیشتر نسبت به بقیه افراد و ایجاد ایمنی پایدارتر و موثرتری در برابر ابتلا به کووید- ۱۹ می‌شود

جالب است بدانید که نگرانی‌هایی درباره استفاده از واکسن با پلتفرم وکتور ویروسی به عنوان دوز بوستر یا دوز سوم، در افرادی که قبلاً دو دوز از این نوع واکسن تزریق کرده اند، وجود دارد.

این احتمال وجود دارد که تزریق مجدد واکسن با وکتور ویروسی در دوز بوستر یا دوز تقویتی (به خاطر ایجاد ایمنی در بدن نسبت به وکتور ویروسی) باعث کاهش اثربخشی دوز بوستر شود.

همچنین تفاوت در پلتفرم واکسن دوز بوستر یا دوز سوم با واکسن تزریق شده اولیه ممکن است به ایمنی بهتر در برابر جهش‌های (واریانت‌ها) جدید ویروس کرونا کمک کند.

افرادی که دوز سوم واکسن کرونا را باید تزریق کنند

مطالعات نشان داده است که در افراد دچار ضعف یا نقص سیستم ایمنی و دریافت‌کنندگان درمان‌های سرکوب‌کننده ایمنی، میزان ایجاد ایمنی به واکسن‌های کرونا پایین‌تر بوده است.

از سویی دیگر، خطر بیماری شدید کرونا با افزایش سن و برای بزرگسالان با بیماری‌های زمینه‌ای و مزمن افزایش می‌یابد. این مساله احساس نیاز به تزریق دوز تقویتی واکسن کرونا را بیشتر کرده است و این گروه‌ها در اولویت تزریق دوز سوم واکسن کرونا در بیشتر کشورها هستند.

در آمریکا افراد مسن 65 سال به بالا و بزرگسالان 50-64 سال با بیماریهای زمینه‌ای با تضعیف یا سرکوب سیستم ایمنی، باید دوز تقویتی واکسن کرونا را تزریق کنند.

وزارت بهداشت ایران، گروه‌های دارای شرایط تزریق دوز سوم واکسن کرونا را سالمندان بالای 60 سال، افراد با سرکوب سیستم ایمنی و کارکنان بخش بهداشت و درمان اعلام کرده است.

شرایط تزریق دوز سوم واکسن کرونا در ایران

در کشور عزیزمان ایران، تاکنون وزارت بهداشت تزریق دوز سوم واکسن کرونا برای این گروه‌های خاص توصیه کرده است:

• سالمندان بالای 60 سال، 4 ماه پس از تزریق قبلی واکسن آن‌ها (واکسن‌های ویروس غیرفعال‌شده مانند سینوفارم یا برکت)
• افراد دچار نقص یا سرکوب ایمنی، 6 ماه پس از واکسیناسیون قبلی
• اعضای کادر درمان، 6 ماه پس از واکسیناسیون اولیه

واکسن اسپایکوژن، واکسن نوترکیب برای تزریق دوز سوم

واکسن اسپایکوژن، توسط شرکت سیناژن که یکی از  شرکت‌های دارویی تخصصی در منطقه با تجارب طولانی و چندین ساله در تولید انواع پروتئین‌های نوترکیب برای درمان بیماری‌های مختلف مانند ام‌اس، آرتریت، انواع سرطان، پسوریازیس، دیابت و ... است.

درباره تکنولوژی مورداستفاده در ساخت واکسن ایرانی-استرالیایی اسپایکوژن باید گفت که از ویروس زنده یا ویروس کشته‌شده در تولید آن استفاده نشده است، بلکه از پروتئین با خلوص بالا ساخته شده است. این احتمال بروز ریسک خطراتی مانند بیماری‌زایی واکسن و پارتیکل‌های ویروسی را در واکسن اسپایکوژن از بین می‌برد.

واکسن سیناژن حاوی قسمتی از ویروس کرونا به نام پروتئین اسپایک است که سبب ایجاد ایمنی در برابر ویروس کرونا می‌شود. در ساخت این واکسن استرالیایی-ایرانی، از ساختار کامل پروتئین اسپایک استفاده شده که در نتیجه پاسخ ایمنی در بدن در برابر تمامی قسمت‌های اسپایک ویروس کرونا تحریک می‌شود.

بر اساس اطلاعات موجود از واکسن‌ها و مطالعات، استفاده از واکسن با تکنولوژی متفاوت از تکنولوژی واکسن اولیه، باعث تولید ایمنی پایدارتر و موثرتری علیه ویروس کرونا می‌شود. نهادهای بهداشت و سلامت مانندWHO  و FDA نیز تزریق واکسن کرونا با تکنولوژی متفاوت از واکسن تزریق شده در دوزهای قبلی را تایید کرده‌اند.

پلتفرم واکسن اسپایکوژن متفاوت از تکنولوژی واکسن‌های موجود در واکسیناسیون کشوری تاکنون است که این موضوع در کنار ایمنی بالای این پلتفرم، واکسن اسپایکوژن را به گزینه مناسبی برای تزریق دوز سوم تبدیل می‌کند.

اگر به اطلاعات بیشتری جهت تصمیم‌گیری در انتخاب واکسن اسپایکوژن به عنوان دوز سوم (بوستر) واکسن کرونا نیاز دارید، کافیست از وب سایت رسمی این واکسن ایرانی-استرالیایی، مقاله "اسپایکوژن، انتخابی مناسب برای دوز بوستر" را مطالعه فرمایید.

وضعیت تزریق دوز سوم واکسن کرونا در زنان باردار و شیرده

به علت موارد تزریق کمتر در جامعه زنان باردار و شیرده، اطلاعات زیادی درباره تاثیر واکسن روی آ‌ن‌ها در دست نیست و اطلاعات موجود محدود است.

اطلاعات فعلی و یافته‌های موجود از مطالعات واکسن‌های دیگر نشان می‌دهد که واکسن کرونا در زنان باردار تاکنون بدون خطر و ایمن بوده است و بر مواردی مانند ریسک سقط تاثیر نداشته است.

شایان ذکر است که مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ آمریکا (CDC) استفاده از این واکسن کرونا را برای خانم‌های باردار توصیه می‌کند.

از سوی دیگر، مطالعات با جمعیت بزرگ نشان داده‌اند که کووید-۱۹ در بارداری می‌تواند ریسک بیماری شدید، بستری ICU و مرگ را در افراد باردار  افزایش دهد و ممکن است ریسک تولد نوزاد نارس را بیشتر کند.

آیا تزریق دوز سوم واکسن کرونا خطرناک است؟

بعضی از افراد تصور دارند که پس از تزریق دو دوز از واکسن کرونا، تزریق دوز سوم می‌تواند برای بدن آن‌ها مضراتی به همراه داشته باشد و در آینده با مشکلات جدی مواجه خواهند شد. این تصور هیچ گونه پایه و اساس علمی ندارد و تصوری غلط به حساب می‌آید، چرا که تزریق دوز باقی مانده یا دوز سوم واکسن اکنون برای افزایش ایمنی حاصل از دو دوز قبلی واکسن در گروه‌های خاصی از افراد توصیه می‌شود.

همان‌طور که بارها اشاره شد، با گذشت زمان میزان اثربخشی واکسن برای محافظت در برابر ویروس کاهش می‌یابد، بنابراین تزریق دوز سوم واکسن برای افزایش اثربخشی واکسن و حفظ ایمنی بلندمدت بدن در برابر ویروس کرونا توصیه می‌شود.

آیا دوز سوم واکسن سینوفارم در قیاس با دوز سوم واکسن اسپایکوژن قوی‌تر است؟

هنوز اطلاعات کافی برای مقایسه میان ایمنی ناشی از واکسن‌های مختلف به عنوان بوستر وجود ندارد و این موضوع نیاز به انجام مطالعات بیشتری دارد.