دری که قربانی جاه‌طلبی فرزند شد

خبرگزاری تسنیم: قطر همچون دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، حکومت پادشاهی و خاندانی و ارثی دارد، خاندان موسوم به «آل ثانی» از اواسط قرن 19 میلادی بر این شبه جزیره حاکم هستند همان طور که عربستان، بحرین، امارات و کویت هم زیر سلطه‌ آل‌ها قرار دارد.

شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر جوان این کشور روز سه شنبه هفتم بهمن برابر با 27 ژانویه 2016، در یک اقدام غیرمنتظره، تغییرات اساسی در ساختار قدرت ایجاد و هفت وزیر از جمله وزیر خارجه را برکنار کرد و به جای وزیر خارجه برکنار شده،‌ فردی از اعضای خاندان آل ثانی را منصوب کرد که وفاداری بیشتری نسبت به وی داشته باشد.

برخی منابع اقدام شیخ تمیم بن حمد آل ثانی را در راستای تقویت و تحکیم پایه‌های قدرت و حذف گام به گام طرفداران وفادار پدرش شیخ حمد امیر سابق که قدرت را به تمیم واگذا کرد، دانسته‌اند، هر چند منابع دیگری این اقدام را با کاهش شدید قیمت نفت و به تبع آن کاهش درآمدهای نفتی امیرنشین قطر قلمداد کرده‌اند.

به این بهانه در نظر داریم در قالب چند گزارش به بررسی پیشینه و چگونگی به قدرت رسیدن خاندان آل ثانی و ساختار قدرت در کشور کوچک قطر بپردازیم که گزارش اول با عنوان «امارت کودتا»چگونگی سلطه «آل ثانی» بر قطر؛ پای انگلیسی‌ها در میان است، تقدیم شد و در دومین گزارش به بررسی و معرفی حاکمان قطر از شیخ قاسم بن محمد موسوم به موسس حکومت آل ثانی تا شیخ خلیفه آل ثانی می‌پردازیم.

موسس حکومت آل ثانی؛ شیخ قاسم بن محمد بن ثانی

شیخ قاسم بن محمد بن ثانی در سال 1825 میلادی به دنیا آمد و مسئولیت کامل قطر را در سال 1976 به عهده گرفت،‌ وی به عنوان موسس واقعی حکومت آل ثانی قلمداد می‌شود، وی از سیاستمداران ارشدی بود که به عنوان جانشین پدرش شیخ محمد حاکم قطر عمل می‌کرد که سبب کسب تجارب سیاسی بالایی شد، وی تلاش کرد تا قطر به یک کشور یکپارچه و مستقل تبدیل شود، انگلیس و ترکیه که برای نفوذ در منطقه عربی خلیج فارس تلاش می‌کردند، قطر را به رسمیت شناختند.

وی در ادامه گفت‌وگو با کشورهای همسایه را در پیش گرفت و علی‌الحریری از مردان وفادار خود را به همراه نامه‌های شخصی خود نزد ابن رشید حاکم حائل آن زمان و شیخ مبارک الصباح حاکم کویت فرستاد. شیخ قاسم بن محمد توانست قبایل قطری را زیر پرچم خود متحد کند، فعالیت‌های اقتصادی از جمله صیادی در دوران حکومت وی در قطر گسترش یافت به طوری که یک بندر تجاری برای صادرات کالاها و توزیع آن احداث شد،‌ در پی این اقدامات جمعیت قطر افزایش یافت و فعالیت‌های تجاری هم متنوع شد و روند آبادانی قطر گسترش یافت.

هنگامی که نیروهای امپراطوری عثمانی در سال 1871 میلادی وارد الاحساء(در شرق عربستان) شدند،‌ وی از عثمانی‌های مستقر در الاحساء‌ خواست از حکومت وی در برابر هرگونه تجاوز خارجی حمایت کنند، به همین سبب «مدحت پاشا» نماینده عثمانی‌ها به ابن ثانی خوشامد گفت و پس از جمع آوری نیروهای گسترده، او را فرماندار قطر کرد که این اقدامات عثمانی، انگلیسی را که تقریبا وارد درگیری با عثمانی شده بود، عصبانی کرد و از توسعه‌طلبی نیروهای شیخ قاسم به سمت جنوب در امتداد ساحل عمان جلوگیری کرد.

تلاش‌های عثمانی‌ها به افزایش قدرت‌شان در قطر از طریق تعیین مسئولان عثمانی از جمله مسئولان اداری در الزباره، دوحه، الوکره و خورالعید و ایجاد گمرک در دوحه و همچنین تقویت نیروهای عثمانی در دوحه منجر شد که تمام این اقدامات به شعله‌ور شدن آتش جنگ با شیخ قاسم در مارس 1893 میلادی در الوجبه در 15 کیلومتری غرب دوحه انجامید که شیخ قاسم و نیروهایش توانستند عثمانی‌ها را در نبرد الوجبه شکست دهند.

عبدالله بن قاسم بن محمد آل ثانی، سومین حاکم قطر

وی سال 1880 میلادی به دنیا آمد و در سال 1957 میلادی از دنیا رفت، وی سومین حاکم قطر از خاندان آل ثانی بود، وی در سال 1913 میلادی به قدرت رسید و انگلیس و حکومت عثمانی امارت وی را به رسمیت شناختند، عثمانی‌ها، در سال 1915 میلادی دوحه را ترک کردند.

مهمترین فعالیت‌های عبدالله بن قاسم

-در سال 1913 میلادی حاکم قطر شد.

-توافق‌نامه آشتی امارات را با انگلیس در سال 1916 میلادی امضا کرد.

-فرزندش، شیخ حمد بن عبدالله آل ثانی را به عنوان ولیعهد خود در سال 1935 میلادی منصوب کرد.

-امتیاز استخراج نفت قطر را به شرکت نفتی انگلیس در سال 1935 میلادی واگذار کرد.

-شیخ علی بن عبدالله آل ثانی فرزند دیگرش را به عنوان ولیعهد در سال 1948 میلادی منصوب کرد.

فرزندان : شیخ علی بن عبدالله آل ثانی(چهارمین امیر قطر)، شیخ حمد بن عبدالله آل ثانی، شیخ حسن بن عبدالله آل ثانی

شیخ علی بن عبدالله آل ثانی، چهارمین حاکم قطر و طولانی‌ترین دوران حکومت

وی در سال 1894 میلادی به دنیا آمد و 31 آگوست 1974 درگذشت. وی چهارمین حاکم قطراز خاندان آل ثانی در دوره پیش از آنچه استقلال خوانده می‌شود، بود. وی فرمان رایگان بودن آموزش، بهداشت، برق و آب برای تمام مردم قطر را صادر کرده بود.

شیخ علی بن عبدالله در 20 آگوست 1948 میلادی حاکم قطر شد که حکومت وی در پی کناره‌گیری پدرش، شیخ عبدالله به نفع وی پس از 37 سال حکومت بود، شیخ عبدالله طولانی‌ترین دوران حکومت را در میان حاکمان آل ثانی به خود اختصاص داده بود.

اولین محموله نفتی در سال 1949 میلادی در دوران حکومت شیخ علی بن عبدالله از قطر صادر شد.

رایگان بودن آموزش، بهداشت، برق و آب در قطر

فرزندانش : شیخ قاسم، شیخ أحمد، شیخ محمد، شیخ عبد الرحمن، شیخ فهد، شیخ خلیفة، شیخ غانم، شیخ حمد، شیخ عبد الله، شیخ خالد و شیخ ولید، وی همچنین سه دختر داشت.

شیخ علی بن عبدالله، 31 آگوست 1974 در بیروت درگذشت و جسدش با هواپیما به دوحه منتقل و در آنجا دفن شد.

شیخ احمد بن علی آل ثانی، پنجمین حاکم قطر

وی اولین امیر قطر پس از کسب استقلال از قیمومیت انگلیس بود، در سال 1920 متولد شد و 25 نوامبر 1977 میلادی از دنیا رفت در دوران حکومت وی،‌ پول واحدی برای قطر و دبی صادر شد که در ادامه شیخ‌نشین دبی به امارات متحده عربی پیوست و قطر استقلال خود را از قیمومیت انگلیس اعلام کرد تا مرحله جدید قطر از سال 1971 میلادی آغاز شود.

شیخ علی به نفع شیخ احمد آل ثانی در 24 اکتبر 1960 از قدرت کناره‌گیری کرد، در همان تاریخ بود که شیخ خلیفه بن حمد آل ثانی به عنوان ولیعهد منصوب شد.

به گزارش تسنیم، قطر در دوران حکومت شیخ احمد شاهد رشد اقتصادی گسترده‌ای مانند کشف اولین میدان نفتی دریایی جهان(العد الشرقی) و همچنین کشف میدان نفتی موسوم به میدان حزم و نیز احداث اولین ایستگاه تجمیع نفت در جزیره حالول و آغاز عملیات کشف نفت در میدان ابوالحنین و تولید در سال 1977 میلادی در دوران حکومت شیخ خلیفه بود.

فعالیت‌های رسمی شیخ علی بن عبدالله ‌آل ثانی

وی در 24 اکتبر 1960 حاکم قطر شد. قانون اساسی موقت و تشکیل اولین کابینه در سال 1970 و اعلام استقلال از قیمومیت انگلیس در سوم سپتامبر 1971 میلادی از جمله تحولات دوران حکومت شیخ علی بن عبدالله آل ثانی است.

شیخ خلیفه بن حمد آل ثانی، ششمین امیر، حکومت با کودتا

وی در سال 1932 میلادی به دنیا آمد. وی ششمین امیر قطر و فرزند شیخ حمد بن عبدالله آل ثانی بود. در دوران حکومت شیخ احمد بن علی آل ثانی در 22 فوریه 1972 به عنوان ولیعهد وی منصوب شد و علیه پسر عمویش کودتا کرد.

وی پیش از ولایت‌عهدی، فرمانده نیروهای امنیتی و مسئول دادگاه‌های مدنی کشور قطر بود تا این‌که در 24 اکتبر 1960 به عنوان معاون حاکم قطر و در ادامه به عنوان وزیر دارایی منصوب شد، اولین وزارت در دولت قطر بر اساس احکام نظام سیاسی موقت در 29 می 1970 میلادی شکل گرفت که شیخ خلیفه پست نخست وزیری در کنار پست وزارت نفت را با حفظ مناصب معاون حاکم کشور و وزارت دارایی به دست گرفت.

سوم سپتامبر 1971 میلادی بود که خلیفه سخنرانی استقلال قطر از استعمار انگلیس را بیان کرد و معاهده سال 1916 میلادی را ملغی اعلام کرد.

اختلاف با پسر عمویش بر سر ولایت‌عهدی

شیخ خلیفه خود را ولیعهد قانونی پس از درگذشت پدربزرگ، عبدالله می‌دانست که ولایت‌عهدی را پیش از مرگش به فرزند حمد در سال 1947 میلادی واگذار کرد،‌آنگاه شیخ عبدالله بن قاسم در سال 1949 میلادی از قدرت به نفع پسر دومش به این شرط کناره‌گیری کرد که خلیفه بن حمد برادرزاده‌اش ولیعهد شود.

شیخ علی همچنان حکومت می‌کرد تا این‌که به نفع پسرش، احمد در سال 1960 میلادی کناره‌گیری کرد و خلیفه ، پسرعمویش را به عنوان ولیعهد وی منصوب کرد، اما شیخ خلیفه با واگذاری قدرت از سوی عمویش علی‌ بن عبدالله به پسرش(پسر علی بن عبدالله) مخالفت کرد و تسلیم آن نشد و خود را برای امارت قطر شایسته‌تر از پسر عمویش می‌دانست. در 22 فوریه 1972 میلادی، شیخ خلیفه بن حمد توانست پسر عمویش را خلع کرده و بر قدرت چنگ اندازد و عنوان حاکم و یا امیر قطر را به خود اختصاص دهد.

اقدامات شیخ خلیفه

بلافاصله پس از به قدرت رسیدن، دولت را توسعه داد و وزیر خارجه و مشاوری برای خود در امور روزانه کشور منصوب کرد. در 31 می 1977، فرزندش، حمد بن خلیفه را به عنوان ولیعهد برگزید و وزارت دفاع را ایجاد و پسرش را با حفظ سمت به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح قطر به عنوان وزیر دفاع هم منصوب کرد.

روابط بین الملل

در آغاز دوران حکومت خود، با برخی کشورها در سطح سفیر برای اولین بار روابط دیپلماتیک برقرارکرد. در دوران حکومت وی بود که قطر در تشکیل شورای همکاری خلیج فارس در سال 1981 میلادی در کنار رژیم آل سعود مشارکت داشت. ارتش قطر در جنگ آزادی کویت مشارکت داشت.

از طریق افزایش امضای توافق‌نامه‌های اقتصادی با شرکت‌های نفتی غربی از جمله آمریکا و فرانسوی، تولید نفت قطر را افزایش داد. همچنین اولین محموله گاز طبیعی قطر در سال 1991 میلادی صادر شد.قطر در کنار جمهوری اسلامی ایران و روسیه از بزرگترین کشورهای دارنده ذخایر عظیم گازی جهان به شمار می‌رود.

کودتای فرزند علیه پدر؛ عزل شیخ خلیفه از قدرت

در 27 ژوئن 1995 میلادی طی کودتای سفیدی که فرزند و ولیعهدش، شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی(امیر سابق) تدارک دید، از قدرت عزل شد و 36 نفر از طرفدارانش دستگیر شدند، سپس چند ماه پس از برکناری، به تلاش برای کودتا به منظور بازپس‌گیری قدرت متهم شد، اما این تلاش وی هم به شکست انجامید و سازمان‌دهندگان کودتا از جمله یک وزیر سابق دستگیر شدند، وی در سال 2003 از بیروت به دوحه بازگردانده شد.

تبعیدگاه؛ روابط خانوادگی با آل سعود

وی پس از این اقدام(تلاش برای کودتا)، دوران تبعید خود را در عربستان سعودی، امارات متحده عربی و چند پایتخت اروپایی به مدت 9 سال پشت سر گذاشت.

نکته جالب این‌که، وی با وجود برکناری از قدرت، تلاش‌هایی برای آشتی در داخل خاندان آل خلیفه انجام داد. شکایت‌هایی علیه وی و برخی مسئولان دوران حکومتش مبنی بر سرقت میلیارد‌ها دلار مطرح شده بود، ولی پسرش،‌شیخ حمد بن خلیفه(امیر سابق قطر) سفرهای متعدد و منظمی را به نفع پدرش در برخی پایتخت‌های اروپایی انجام داد و از شکایت‌هایی که علیه پدرش مطرح شده بود، جلوگیری کرد. یکی از آثار این آشتی، بازگشت شیخ محمد بن حمد آل ثانی پسر عموی شیخ حمد بود که از همراهان امیر معزول در تبعیدگاهش بود. بازگشت وی در سال 2001 اتفاق افتاد.

شیخ خلیفه در روز پنجشنبه 14 اکتبر 2004 برای مشارکت در تشییع جسد یکی از همسرانش به نام شیخه موزه بن علی بن سعود بن عبدالعزیز(روابط خانوادگی و نزدیک آل ثانی و آل سعود) به دوحه بازگشت. همسرش فرزند کوچکترین پسرش،‌شیخ جاسم بن خلیفه بود. شیخ حمد امیر سابق از پدرش که روزگاری علیه وی کودتا کرد، استقبال کرد که رسانه‌های قطری در آن زمان به وی لقب امیر پدر داده بودند، با این حال از آن زمان تا کنون هیچ خبری از وی منتشر نشده با وجودی که در دوحه اقامت داشته است، البته خبرهایی به بیرون درز کرده مبنی بر این‌که وی تحت بازداشت خانگی قرار دارد و اطلاعات دیگری از بستری شدن وی در یکی از مراکز پزشکی مجهز دوحه حکایت می‌کند، شیخ خلیفه از بیماری‌های شدید به سبب کهولت سن رنج می‌برد.

شیخ خلیفه همسران متعددی داشت و پنج پسر به نام‌های شیخ حمد(امیر سابق که علیه وی کودتا کرد)، شیخ عبدالعزیز وزیر دارایی و نفت اسبق، شیخ عبدالله نخست وزیر و مشاور ویژه وی، شیخ محمد مشاور امیر و شیخ جاسم داشت.