امکان استفاده از برجام به عنوان الگوی فعالیت هسته ای در خاورمیانه

مهر: تصویب کلیات الزامات اجرای برجام در مجلس شورای اسلامی ایران از یک سو و شکست جمهوریخواهان آمریکا در زمین گیر کردن این توافق هسته ای از سوی دیگر مسیر را برای اجرای آن هموار کرده است. اجرای این توافق بدون شک شرایط جدیدی را در خاورمیانه بخصوص کشورهایی که قصد انجام فعالیت هسته ای دارند بوجود می آورد.

بطور کلی می توان گفت فعالیت صلح آمیز هسته ای ایران و نحوه تعامل آن با جهان به عنوان مدلی برای استفاده سایر کشورهای خاورمیانه مطرح است در همین رابطه با «داریل کیمبال» به گفتگو نشستیم تا درباره این روند تحلیل کارشناسان آمریکایی را جویا شویم.

کیمبال از سال ۲۰۰۱ تا کنون مدیر اجرایی انجمن تحقیقاتی کنترل سلاح آمریکاست و در سال ۲۰۰۴ میلادی توسط نشنال ژورنال به عنوان یکی از ۱۰ چهره تاثیرگذاری که نظریات آنها به شکل گیری سیاست های آتی در مورد آینده تسلیحات هسته ای کمک می کند معرفی شده است. متن کامل این گفتگو به شرح زیر است:

* همانطور که مطلع هستید کلیات الزامات برجام در پارلمان ایران تصویب شده و با توجه به آنکه این توافق از سد جمهوریخواهان آمریکا در کنگره نیز عبور کرده، اجرای آن چه شرایطی را برای آینده فعالیت های هسته ای در خاورمیانه بوجود می آورد؟

توافق هسته ای تاریخی که در تاریخ ۱۴ جولای میان ایران و کشورهای ۱+۵ حاصل شد به سمت جلو درحرکت است و اکنون موضوع اجرای این توافق و بکارگیری آن مهم است. کشورهای پیشرو در خاورمیانه و خارج از آن باید سدهای بیشتری را برای جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته ای در خاورمیانه و سایر نقاط جهان ایجاد کنند.

از این توافق که با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک یاد می شود برنامه هسته ای ایران را برای مدت ۱۵ سال تحت یک رژیم نظارتی شفاف ساز قرار می دهد و علاوه بر آن این امکان را فراهم می سازد تا رقابت هسته ای در منطقه خاورمیانه نیز تحت نظر قرار بگیرد.

* برخی مخالفان توافق هسته ای معتقدند که برجام امکان آغاز رقابت هسته ای در خاورمیانه را پدید می آورد آیا شرایطی وجود دارد که بتوان از صلح آمیز بودن فعالیت هسته ای کشورهای مختلف اطمینان حاصل کرد؟

برجام شامل راهکارهای شاخص اما از لحاظ زمانی محدود است که بر اساس «ان پی تی» و استانداردهای آژانس بین المللی انرژی اتمی اجرا می شوند. اگر این موارد توسط آمریکا و دیگر کشورهای پیشرو بخوبی شرح و توضیح داده شوند می توان آنها را علاوه بر خاورمیانه در سایر نقاط جهان نیز به اجرا گذاشت.

یکی از این راهکارها «افزایش کاربرد پروتکل های الحاقی» است، پذیرفتن و اجرای پروتکل الحاقی در سراسر منطقه به نحوی که همانند توافق با ایران امکان نظارات آژانس را برتمام منطقه امکان پذیر کند می تواند به جلوگیری از فعالیت هسته ای نظامی غیرقانونی در هر نقطه ای از جهان منجر شود. مصر، عربستان سعودی و سوریه کشورهایی هستند که پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی را نپذیرفته اند.

یکی از فوایدی که این موضع دارد آن است که ۴۸ کشور حاضر در گروه تامین کنندگان هسته ای را ملزم می کند تا زمانیکه کشوری پروتکل الحاقی را نپذیرفته از همکاری هسته ای با آن خودداری کنند.

«ممنوعیت تولید پلوتونیوم و اروانیوم غنی شده در سطح بالا» از دیگر راهکارهای قابل استفاده است. در برجام ایران موافقت کرده تا برای مدت ۱۵ سال از غنی سازی اورانیوم ۲۳۵ به میزان بیش از ۳.۶۷ درصد خودداری کند. تهران همچنین اعلام کرده که اگر سایر کشورهای خاورمیانه نیز از این قاعدده پیروی کنند امکان تمدید این دوره وجود دارد. هدف آمریکا و دیگر کشورها در این خصوص می تواند آن باشد که در کل منطقه خاورمیانه هیچ کشوری اورانیوم ۲۳۵ را بیش از ۵ درصد غنی نکند.

کشورهای غربی برای آنکه کشورهای خاورمیانه را ترغیب به قبول چنین امری کنند می توانند حمایت های فنی در اختیار این کشورها قرار دهند تا سوخت راکتورها را که شامل اورانیوم با غنای بالا است را به سوختی با اورانیوم غنای پائین تبدیل کنند.

در این میان با توجه به آنکه ایران قبول کرده پلوتونیوم را از سوخت راکتورهای خود جدا نسازد می توان برای کل خاورمیانه این قاعده را قرار داد که کشوری اجازه بازفرآوری سوخت راکتورها را ندارد. برهمین اساس اگر کشور دیگری در خاورمیانه و یا سایر نقاط جهان خواستار انجام فعالیت غنی سازی باشد می تواند این کار را به همان شکلی که ایران با آژانس توافق کرده انجام دهد.

«استفاده از مشوق بهره مند شدن دائمی از تامین سوخت» نیز راهکار دیگر قابل تعمیم است. برای آنکه ایران را از افزایش ظرفیت غنی سازی خود منصرف کنیم می توان قانونی را قرار داد که هر کشوری که اقدام به فروش و یا کمک به ایران برای نصب سانتریفیوژهای پیشرفته تر بکند باید بصورت دائمی سوخت آن را نیز تامین کرده و تضمین های لازم را نیز برای بازپس گیری سوخت مصرف شده را نیز بدهد. روسیه در حال حاضر چنین قراردادی با ایران دارد از همین رو آمریکا باید به شدت به دنبال دادن این مشوق به کشورهای خواهان انجام فعالیت هسته ای باشد که بصورت دائمی سوخت مورد نیاز آنها را تامین کرده و سوخت مصرف شده را نیز از آنها پس می گیرد.

البته غرب برای آنکه از ماهیت صلح آمیز فعالیت هسته ای کشورهای خاورمیانه مطمئن شود می تواند از سایر موارد موجود در توافق هسته ای ایران همچون ممنوعیت انجام آزمایشاتی که به نوعی می توانند ماهیت نظامی داشته باشند استفاده کرده و کشورهای خاورمیانه ملزم به قبول معاهداتی همچون ان پی تی و یا سی تی بی تی (پیمان جامع منع آزمایش های هسته ای) کند.