«شعبان بی‌مخ» ، «پری بلنده» و سرنگونی دولت مصدق/ تانک‌ها در اختیار اوباش!

سرویس سیاسی فردا- کودتای 28 مرداد نخستین تجربه ایالات متحده در زمینه فعالیت‌های محرمانه در دوران صلح، برای براندازی یک دولت خارجی به شمار می‌آید و می‌توان آن را سرآغاز یک سلسله اقدامات دیگر نظیر کودتای 1954 گواتمالا و سرنگونی دولت سالوادور آلنده در شیلی در سال 1973 دانست.

گرچه ایالات متحده تا مدتها نقش خود را در این کودتا انکار می‌نمود اما سرانجام دو سال پیش به مناسبت شصتمین سالگرد کودتا، اسنادی را منتشر ساخت که به نقش سازمان سیا در این ماجرا اشاره می‌کرد. بر طبق این اسناد که توسط آرشیو امنیت ملی ایالات متحده منتشر شده است این کودتا در چهار مرحله طراحی شد. در این گزارش تلاش کرده‌ایم با در کنار هم قرار دادن تصاویر تاریخی، روایتی تصویری از این چهار مرحله را به نمایش بگذاریم.

مرحله اول : ساعت 6 تا 10:30 صبح

تظاهرات مزدوران

بر طبق نخستین نقشه‌ای که آرشیو امنیت ملی ایالات متحده منتشر ساخته است طیب و طاهر حاج رضایی به همراه 300 نفر در سر قبر آقا، حسین و نقی اسماعیل‌پور به همراه 300 الی 400 نفر در امین‌السلطان، دار و دسته محمود مسگر از میدان قزوین و دار و دسته بیوک صابر در جوادیه تجمع نمودند تا نخستین گام را در راه کودتا بردارند.

در نخستین ساعات صبح، اوباش با هدف حمله به ساختمان‌های دولتی میدان ارک، دفاتر احزاب و روزنامه‌ها واقع در میدان بهارستان و ساختمان‌های شهرداری، تلگرافخانه، شهربانی و دژبان واقع در میدان توپخانه از جنوب تهران راه شمال را در پیش گرفتند.

آنها به هر کس که همراهی‌شان نمی‌نمود و شعارشان را تکرار نمی‌کرد حمله می کردند و تا حد مرگ او را کتک می‌زدند.

«ملکه اعتضادی» از فاحشه های قلعه شهرنو، به همراه اراذل و اوباش

شعبان بی‌مخ، از داخل زندان، گروهی از فاحشه‌های مشهور قلعه شهرنو نظیر «پری بلنده»، «پری آژدان قزی» و «ملکه اعتضادی»را اجیر کرد و آن‌ها هم در همراهی با کودتاچیان و با سردادن شعارهای «زنده باد شاه» و «مرگ بر توده‌ای» و «مرگ بر مصدق» از جنوب شهر به خانه مصدق در انتهای خیابان فلسطین و سپس تا خیابان پاستور قشون‌کشی کردند.

شعبان بی مخ در حال شعار دادن علیه دولت مصدق در روز 28 مرداد سال 1332

شعبان بی مخ تا ظهر روز کودتا در زندان شهربانی بود و از طریق دوستانش قائله را هدایت می‌کرد. در هنگام ظهر، زاهدی او را از زندان آزاد نمود تا هدایت دسته اوباش به سمت خانه مصدق را بر عهده گیرد. او به همراه یک جیپ ارتشی و با پرچمی قرمز در دست ماموریت خودش را با 5 الی 6 هزار نفر از اراذل و اوباش در به ثمر رساندن کودتای 28 مرداد آغاز کرد.

مرحله دوم : ساعت 10 صبح الی 3 بعد از ظهر

واردکردن نیروهای پلیس، نظامیان و مامورین مخفی به صحنه

در دومین مرحله از عملیات، اوباش تخریب شهر را آغاز کردند و نظامیان شورشی به بهانه سرکوب اوباش، تانک‌ها و تجهیزات نظامی را از پادگان‌ها خارج ساختند تا هم امکان لازم برای سرکوب کودتا را از مصدق و هوادارانش بگیرند و هم زمینه را فراهم سازند تا اوباش بتوانند تانک‌ها را تصاحب نمایند. از جمله بازوهای اجرای کودتا و کانون‌های مهم مخالفت و توطئه علیه دولت مصدق، نظامیان بودند که در کانون افسران بازنشسته به رهبری فضل‌الله زاهدی هدایت می‌شدند .

تانک های ارتش در حال عبور از یکی از خیابان‌های مرکزی شهر

نیروهای نظامی در خیابان شاهرضا(جمهوری اسلامی)

نیروهای نظامی در یکی از خیابان‎های تهران

اوباش پس از رسیدن به میدان بهارستان به دفتر حزب ایران و نیز احزاب نیروی سوم و پان ایرانیست حمله کردند.

آتش زدن کیوسک روزنامه فروشی به دست هواداران شاه

در گام بعدی ، اوباش دفاتر روزنامه شورش متعلق به کریم‌پور شیرازی و باختر امروز متعلق به دکتر حسین فاطمی و نیز کیوسک‌های روزنامه فروشی را در آتش سوزاندند.

مرحله سوم : 5 صبح تا 2:30 بعد از ظهر

استقرار تانک‌ها و به دام افتادن آنها

در این مرحله، تانک‌ها در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند تا اوباش طرفدار شاه بتوانند آنها را تصاحب نمایند. محمد علی اربابی، افسر نگهبان پادگان سلطنت‌آباد در خاطرات خود می‌نویسد: «... صبح روز 28 مرداد در مراسم صبحگاهی شنیدم که چهار تانک M24 را ستوان ایروانی و چند افسر برده‌اند. برای من کاملا روشن بود که برای برقراری نظم و سرکوب کسانی که به نفع شاه شعار می‌دهند اعزام شدند چون مأموریت داشتند به سوی خانه مصدق بروند. با ما از طریق بی‌سیم ارتباط داشتند و مسیر حرکت خود را مرتب گزارش می‌دادند.تا آنجا ارتباط داشتند که در پمپ بنزین ژاله بنزین‌گیری کردند. در آنجا از اسماعیل حجت و ستوان ایرانی شنیدیم که تظاهرکنندگان سوار تانک‌ها شدند و دیگر از کنترل آنها خارج شد. این ساعت 11 بود. ارتباط ما دیگر قطع شد»

جالب است بدانید که تانک‌ها مسیر متفاوت و دوری را برای رسیدن به خانه مصدق انتخاب کردند و در حالی که چندین پمپ بنزین در مسیر خانه مصدق قرار داشت به میدان ژاله رفتند، جایی که به محل سکونت اراذل و اوباش نردیکتر بود و مکان مناسبی برای شروع کودتا به شمار می‌آمد. آیا باورکردنی است که چهار دستگاه تانک آماده رزم با کلیه تجهیزات و خدمه در حضور فرمانده‌شان بدون درگیری و حتی شلیک یک گلوله به تصرف عده‌ای غیرنظامی در‌آیند؟

به موجب بررسی‌های انجام شده، تا قبل از ساعت یازده صبح، کودتاچیان مجموعا 16 تانک از تانک‌های گردان زرهی M24 را از حوزه قدرت دولتیان خارج ساخته و در اختیار خود گرفته بودند. از این تعداد چهار دستگاه توسط ستوان یکم ایروانی، 8 دستگاه توسط سرگرد امیرخلیلی و چهار دستگاه توسط ستوان دوم قربان‌نژاد از پادگان‎های قصر، سلطنت‌آباد و عشرت‌آباد خارج شدند و در اختیار اوباش طرفدار شاه قرار گرفتند. تا پایان روز این تعداد به 24 فروند رسید.

هواداران شاه سوار بر تانک ارتش در خیابان های تهران

هواداران شاه سوار بر تانک ارتش در خیابان های تهران

مرحله چهارم : ساعت 2 تا 7 بعد از ظهر

رسیدن به اهداف

در این مرحله مخالفان مصدق به سوی اهداف نهایی، یعنی اداره بی‎سیم و خانه مصدق به راه افتادند. به دنبال تسخیر اداره بی‌سیم و سخنرانی زاهدی از رادیو، اوباش خانه مصدق را گلوله‌باران کردند و در نهایت اقدام به تخریب و غارت آن نمودند.

حدود ساعت یک بعدازظهر، اوباش، در پناه تانک‌ها و نیروهای انتظامی، ابتکار عمل را به دست گرفتند و پس از اشغال تلگراف‌خانه و فرستنده رادیو تهران، آماده حمله به خانه نخست‌وزیر شدند.

زاهدی در حالیکه روی یک تانک ایستاده است به ساختمان رادیو می‌رود تا برای مردم سخنرانی کند. سرانجام ساعت سه و نيم بعد از ظهر روز بيست و هشت مرداد سرلشكر فضل‌‌الله زاهدی، سقوط دولت مصدق و انتصاب خود را به نخست‌وزيری از راديو تهران اعلام كرد.

پس از تسخیر رادیو، اوباش به رهبری شعبان‌ بی‌مخ حدود ساعت 3 بعد از ظهر به خانه مصدق می‎رسند و تیراندازی به خانه مصدق آغاز می‌شود. موسی مهران محافظ دکتر مصدق در رابطه با گلوله‌باران منزل دکتر مصدق می‌گوید: تمام دیوارهای خانه دکتر مصدق گلوله خورده بود و می‌خورد و صدای مهیبی می‌داد تا یکی از گلوله‌ها وارد اتاق می‌شود، آقای دکتر صدیقی گفت: آقا اجازه بدهید از اتاق خارج شویم اما دکتر مصدق گفت فقط تختم را جا به جا کنید.

مصدق که روی تخت دراز کشیده و در انتظار مرگ بود به کمک مهندس حسیبی با نردبانی که او یافته بود به خانه همسایه رفته و از آنجا خارج شدند.

ارتش با گلوله تانک و مسلسل به خانه مصدق حمله می‌کند.

لحظه ورود سربازان به خانه مصدق

وقتی که اوباش و افراد گارد شاهنشاهی به خانه ی دکتر مصدق نفوذ کردند، با کمال تعجب دیدند که نخست وزیر فرار کرده، سپس با بی پروایی و خیال آسوده شروع به غارت و تاراج خانه ی او کرده و تمام اثاثیه و لوازم خانه را با خود بردند.

خانه مصدق ، یک روز پس از کودتا

استقرار صفی از تانک های ارتش پیش از ورود شاه به ایران - ۱ شهریور ۱۳۳۲

شاه کودتا را یک انقلاب راستین و پر افتخار خواند و در حالی که فضل الله زاهدی در مقام نخست وزیری کودتا منصوب شده بود، شاه آماده بازگشت به ایران بود. بدین ترتیب در صبح روز یکشنبه ۱ شهریور ۱۳۳۲ شاه و ثریا با هواپیمایی هلندی وارد تهران شدند .

مصدق در حال انتقال به دادگاه - 17 آبانماه 1332

شاه بر خلاف قانون که محاکمه نخست وزیر را تنها توسط دیوان عالی کشور مجاز می‌شمرد، محمد مصدق را در دادگاه نظامی محاکمه و به سه سال حبس مجرد (انفرادی) محکوم کرد. در جریان برگزاری دادگاه تظاهرات مردمی در شهرهای مختلف کشور در دفاع از وی سرکوب شد. وی پس از پایان زندان به روستای احمدآباد تبعید شد.