آیا به روزهای بد گذشته باز خواهیم گشت؟ / ماجرای خلیج خوک‌ها و شباهت آن با چالش تازه روسیه و آمریکا

سرویس سیاسی «فردا»- علیرضا کیانفر: آرایش نیروهای نظامی، تمرکز ماهواره‌های جاسوسی ، جابه جایی بمب‌افکن‎‌های با قابلیت حمل سلاح‌های هسته‌ای و جت‌های رهگیر، سرشاخ شدن‌های نظامی و تهدید به تحریم و قطع گاز و لحن دیپلماتیک مقامات مسکو، واشنگتن و کیف نشان از آن دارند که هیچ کس قصد ندارد تا در بحران بوجود آمده در اوکراین کوتاه بیاید.

همه آنچه در حال رخ دادن است روزهای بد و پر از التهاب دوران جنگ سرد را یادآوری می‌کند. هر چند در جنگ سرد هیچ تنش مستقیمی بین شوروی و ایالات متحده رخ نداد اما مسابقه فضایی، تمرکز بودجه بر روی امور دفاعی و جنگ‌های نیابتی شرایطی را بوجود آورد که هر لحظه می‌توانست جرقه لازم را برای یک جنگ غیر قابل توصیف فراهم آورد.

تمام افرادی که سال 1961 میلادی را درک کرده‌اند اضطراب ناشی از عملیات خلیج خوک‌ها را به یاد دارند در ۱۷ آوریل ۱۹۶۱ به دستور جان کندی رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا، نیروی ۱۷۰۰ نفری از ضد انقلابیون کوبایی با کمک عوامل سیا در خلیج خوک‌ها در جنوب کوبا پیاده شدند تا با رژیم تازه به قدرت رسیده فیدل کاسترو رهبر کوبا مبارزه و آن را سرنگون نمایند. سرویس جاسوسی شوروی از نقشه عملیات به نحوی مطلع شد و فیدل کاسترو را در جریان وقایع قرار داد. نیروهای طرفدار کاسترو، با غافلگیر کردن ضد انقلابیون کوبایی، ظرف ۴۸ ساعت، نیروهای شرکت کننده در عملیات خلیج خوک‌ها را قلع و قمع کردند و صدها تن از مخالفین کاسترو دستگیر، زندانی و اعدام شدند.

اما آنچه که التهاب بین‌المللی را تشدید می‌کرد درگیری داخلی در کوبا نبود بلکه جنگ نیابتی آمریکا با شوروی بر سر بدست گرفتن قدرت در کوبا بود که ابعاد ویژه ای را به ماجرا داده بود. آنچه که امروز در اوکراین اتفاق می‌افتد شبیه ماجرای خلیج خوک‌هاست. آمریکا و روسیه همزمان با تقویت نیروهای طرفدار خود و استقرار نیروهای نظامی به دنبال منصرف کردن طرف مقابل از ادامه تنش هستند. آیا یکی از دوطرف سرانجام از راهبرد خود کوتاه خواهد آمد یا نه؛ این سوالی است که پاسخ به آن نیازمند بررسی موقعیت دقیق دو کشور است.

از سویی روس‌ها بدنبال بازیابی جایگاه تحلیل رفته خود بعد از جنگ سرد هستند و از سوی دیگر آمریکا بشدت سناریوی گسترش ناتو به شرق را دنبال می‌کند. هرچند درگیری اوکراین در ابتدا با یک سری مطالبات مردمی بروز پیدا کرد و زمینه انتقال نرم قدرت از حامیان روسیه به طرفداران غرب فراهم شد اما ماهیت واقعی تحولات هیچ ربطی به مردم اوکراین ندارد و آنچه امروز در این کشور رخ می‌دهد صرفا یک جنگ نیابتی است.

روسیه با الحاق سریع شبه جزیره کریمه به خاک خود نشان داد قصد ندارد تا در برابر غرب کوتاه بیاید. از طرف دیگر با وجود اطلاع روس‌ها از فعالیت هوایی ناتو در شرق اروپا تعدادی از بمب‌افکن‌های روسیه در ابتدای آبان ماه امسال حریم هوایی اروپا را نقض کردند. تجاوز هوایی روس‌ها به خاک اروپا به همین جا محدود نمی‌شود تا جایی که سخنگوی ناتو از نقض بیش از صد مورد حریم هوایی اروپا توسط روس‌ها خبر داد.

پوتین در مصاحبه‌ای با تلویزیون آلمان تاکید کرد که کشورهای غربی مصر هستند تا بحران اوکراین را به سمت جنگ سرد متمایل کنند و پرواز بمب‌افکن‌های روسی بر فراز اروپا پاسخ مناسبی در قبال تحرکات نظامی آمریکا در پیرامون روسیه است. آمریکایی‌ها دارای پایگاه گسترده‌ای در سراسر جهان هستند و با تازگی نیروهای ویژه خود را به نزدیک مرزهای روسیه فراخوانی کرده‌اند لذا روسیه قصد ندارد در برابر این تحرکات سکوت کند.

میخائیل گورباچوف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی در این باره می‌گوید: " بحران اوکراین بهانه‌ای برای آمریکاست تا تحرکات نظامی خود را در اطراف روسیه وارد فاز جدیدی کند و در قبال موضع قاطع در برابر آمریکا کاملا از پوتین طرفداری خواهد کرد و معتقد است وی می‌تواند بهتر از هر کس دیگری از منافع ملی روسیه در برابر غرب محافظت کند."

مجموع تحولات نشان می‌دهد هر چند بعد از جنگ سرد روس‌ها بارها در قبال آمریکا کوتاه آمده‌اند اما ظاهرا این بار خطر فعالیت ناتو در شرق اروپا را جدی گرفته‌اند و در تلاشند تا قدرت نظامی خود را برای مقابله با آمریکا توسعه دهند. از سوی دیگر آنچه که ایجاد تنش بین شرق و غرب را جدی‌تر می‌کند افزاییش توان نظامی چین و قرار گرفتن این کشور در کنار روسیه است که تقریبا شرایط توازن قوا برای مقابله با ناتو را فراهم می‌آورد لذا به نظر می‌رسد ماهیت تحولات به سمتی پیش می‌رود که شرایط بسیار حساس تر از جنگ سرد را در طول یک دهه آینده شاهد باشیم.