مسائل اصلی ایران و غرب در مذاکرات نهایی چیست؟/ شانس موفقیت مذاکرات چقدر است؟

سرویس سیاسی «فردا»: خبرگزاری رویترز در گزارشی جامع مسائل اصلی مذاکرات بر سر گام نهایی میان ایران و 1+5 را شرح داده است.ایران و 1+5 روز 29 بهمن مذاکرات خود در این باره را آغاز خواهند کرد.متن کامل این گزارش که روز 25 بهمن 1392 (14 فوریه 2014) به قلم جاستینا پاولاک از بروکسل و فردریک دال از وین در ادامه می آید.

زمانی که قدرت های جهان ( پنج کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به اضافه آلمان ) هفته آینده مذاکرات با ایران را درباره موافقتنامه ای نهایی درخصوص مناقشه هسته ای موجود با تهران آغاز کنند ، موضوع اصلی برای غرب این خواهد بود که چگونه ایران را متقاعد کنند به قدری از فعالیت های هسته ای خود دست بکشد که آنها اطمینان یابند این کشور دیگر در آینده ای نزدیک قادر نخواهد بود یک بمب هسته ای بسازد.

این مذاکرات در صورتی که موفقیت آمیز باشد می تواند به یک دهه خصومت بین غرب و جمهوری اسلامی پایان دهد و خطر آغاز جنگی جدید را در خاورمیانه دفع کند.

بی اعتمادی دیرینه و اختلاف عمیق بین دو طرف ممکن است همچنان مانع از دستیابی دو طرف به یک موافقتنامه شود. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا گفته است شانس موفقیت بیشتر از 50 درصد نیست. برخی ها نیز می گویند خوش بین هستند.

اما هر دو طرف می گویند برای دستیابی به آنچه که می تواند مصالحه ای تاریخی با دستاوردهای ژئوپولتیک و اقتصادی گسترده بالقوه باشد ، اراده ای سیاسی وجود دارد.

ایران بخشی از ذخایر عظیم نفت و گاز جهان را در اختیار دارد و با جمعیت 80 میلیون نفری خود می تواند بازاری عظیم و پر منفعت برای شرکت های خارجی باشد.

به نظر می رسد دولت های غربی این هدف خود را که ایران باید حساس ترین بخش از برنامه هسته ای خود یعنی غنی سازی اورانیوم را به حال تعلیق درآورد، کنار گذاشته اند. در مجموعه قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران که از سال 2006 تاکنون به علت برنامه هسته ای این کشور اعمال شده است نیز چنین درخواستی مطرح شده است.

دیپلمات ها در جلسات خصوصی اذعان دارند که برنامه هسته ای ایران در حال حاضر آنقدر پیشرفت کرده است که تهران نمی تواند با برچیده شدن کامل آن موافقت کند.

کشورهای غربی گمان می کنند هدف از فعالیت های هسته ای ایران تلاش برای دستیابی به توانایی ساخت تسلیحات هسته ای است اما ایران چنین ادعاهایی را رد می کند و تاکید دارد برنامه هسته ای این کشور صرفا اهداف صلح آمیز را دنبال می کند.

اما در حالی که ممکن است به ایران اجازه داده شود غنی سازی خود را به طور محدود دنبال کند ، غرب تلاش خواهد کرد تضمین هایی به دست آورد تا هرگونه تلاش برای ساخت بمب هسته ای در ایران به قدری زمان نیاز داشته باشد تا بتوان چنین تلاشی را شناسایی و احتمالا با اقدام نظامی، آن را متوقف کرد.

مسئله اصلی

یک دیپلمات از یکی از تیم های مذاکره کننده شش قدرت جهان ( آمریکا ، روسیه ، فرانسه ، چین ، انگلیس و آلمان ) که خواست نامش فاش نشود گفت :« مسئله اصلی برای ما این است که چه زمانی برای آستانه (آستانه دستیابی ایران به توانایی ساخت تسلیحات هسته ای) قابل قبول است».

کارشناسان و دیپلمات ها می گویند طولانی شدن این « زمان آستانه » مستلزم آن است که ایران غنی سازی اورانیوم خود را به غلظت شکافت پذیر سطح پایین محدود کند ، فعالیت تعداد زیادی از سانتریفوژهای خود را که اکنون از آنها برای چنین کاری استفاده می کند متوقف کند ، تحقیقات هسته ای خود را محدود کند و امکان نظارت و بازرسی های سرزده سازمان ملل متحد را فراهم کند.

حسن روحانی رئیس جمهور ایران در آستانه دور جدید مذاکرات این کشور با قدرت های جهان که قرار است 18 فوریه آغاز شود متعهد شد تحقیقات هسته ای صلح آمیز ایران « تا ابد » ادامه یابد.

ایران خواستار پایان یافتن تحریم ها به ویژه تحریم های نفتی آمریکا و اتحادیه اروپا علیه این کشور است که اقتصاد ایران را با مشکل روبرو کرده است. اما کشورهای غربی در زمینه دست کشیدن از این اهرم به این زودی ها محتاط هستند.

هدف از این مذاکرات که کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مسول هماهنگی آن را به عهده دارد تقویت موافقتنامه ماه نوامبر گذشته بین ایران و قدرت های جهان است که براساس آن ایران موافقت کرد حساس ترین فعالیت هسته ای خود را برای مدت شش ماه در ازای کاهش کم تحریم ها علیه این کشور متوقف کند.

این موافقتنامه که پس از پیروزی روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران به دست آمد. روحانی وعده داده است به کاهش انزوای بین المللی ایران کمک کند.

براساس موافقتنامه 24 نوامبر گذشته بین ایران و قدرت های جهان ، ایران موافقت کرد غنی سازی اورانیوم 20 درصد خود را متوقف و ذخایر اورانیوم غنی شده 20 درصد خود را نیز خنثی کند. قدرت های جهان نیز در ازای این تعهد ایران ، متعهد شدند بخشی از تحریم ها علیه این کشور را کاهش دهند.

با این حال آمریکا هشدار داده است کاهش بخشی از تحریم ها علیه ایران بدین معنی نیست که این کشور آزاد برای تجارت است.

مرحله دیپلماتیک

در مرحله دیپلماتیک جدید که قرار است ماه ژوئیه یا طی دوره شش ماهه توافق شده در موافقتنامه موقت ماه نوامبر پایان یابد و همچنین ممکن است موافقتنامه موقت نیز مجددا مورد مذاکره قرار گیرد، دو طرف باید تندروهای داخل را راضی کنند.

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران این ماه با وندی شرمن مذاکره کننده ارشد آمریکا برسر آینده رئاکتور آب سنگین اراک و تاسیسات غنی سازی زیرزمینی فردو دچار بگو مگو شد و این می تواند نشانه ای از دشواری های پیش روی این روند باشد.

کشورهای غربی از آن بیم دارند که از رئاکتور اراک که احتمالا در محور اصلی مذاکرات قرار خواهد داشت، برای تولید پلوتونیوم استفاده شود.

شرمن گفت ایران نیازی به رئاکتور اراک و فردو ندارد. ظریف اظهارات وی را « بی ارزش » نامید و گفت فناوری اتمی غیر قابل مذاکره است.

رئاکتور اراک از مسائل مورد نگرانی بین المللی در ارتباط با فعالیت های هسته ای ایران است زیرا تهران با استفاده از آن به لحاظ تئوری می تواند از سوخت مصرفی، پلوتونیوم تسلیحاتی تولید کند. اما این کار در صورتی امکانپذیر است که ایران از تاسیسات بازفرآوری برخوردار باشد.

کشورهای غربی می گویند ایران ممکن است از این رئاکتور برای تولید پلوتونیوم استفاده کند که غیر از اورانیوم غنی شده، ماده ای دیگر برای ساخت بمب اتمی است. این در حالی است که ایران تاکید دارد هدف از این رئاکتور تولید ایزوتوپ های پزشکی است.

اگرچه مدتهاست توجه غرب بر فعالیت غنی سازی اورانیوم ایران و انباشت اورانیوم غنی شده در این کشور متمرکز بوده اما پیشرفت در ساخت رئاکتور اراک نیز نگرانی هایی را بوجود آورده است.

این در حالی است که ایران برای استخراج پلوتونیوم به تجهیزات بازفرآوری نیاز دارد و این کشور تاکنون هیچ برنامه ای را برای انجام دادن چنین کاری اعلام نکرده است.

اسرائیل که یک ایران مجهز به سلاح هسته ای را تهدیدی برای موجودیت خود می داند این شش قدرت مذاکره کننده را تحت فشار قرار خواهد داد تا از ایران بخواهند رئاکتور اراک و همچنین تاسیسات غنی سازی خود را کنار بگذارد.

ایران تاکید دارد این اسرائیل است که با زرادخانه اتمی خود تهدیدی برای صلح و امنیت منطقه ای است.

مذاکره کنندگان می گویند یک راه ممکن برای حرکت به جلو برسر مسئله رئاکتور اراک این است که این رئاکتور تعدیل شود به طوری که از آن تنها بتوان در زمینه تولید ایزوتوپ های پزشکی استفاده کرد و این همان هدفی است که ایران بر آن تاکید دارد.

یک مسئله مهم دیگر، تعداد سانتریفوژهایی است که باید به ایران اجازه داده شود آنها را حفظ کند و فعالیت آنها را ادامه دهد. غنی سازی اورانیوم هم می تواند کاربرد نظامی و هم غیر نظامی داشته باشد.

جوفی جوزف مدیر سابق بخش منع تکثیر شورای امنیت ملی آمریکا گفت ایران احتمالا درخواست خواهد کرد ده هزار دستگاه سانتریفوژ در حال فعالیت را برای خود حفظ کند. این تقریبا همان تعداد سانتریفوژی است که نصب شده اما راه اندازی نشده است.

اما کارشناسان هسته ای می گویند ایران باید سانتریفوژهای خود را به شدت کاهش دهد تا زمان مورد نیاز این کشور برای تولید ماده شکافت پذیر کافی برای ساخت یک بمب طولانی شود. ایران می گویند اورانیوم را برای یک شبکه برنامه ریزی شده از نیروگاه های برق هسته ای پالایش می کند.

موسسه علوم و امنیت بین المللی مستقر در آمریکا اعلام کرد تعداد و نوع سانتریفوژها محدود خواهد شد تا تضمینی باشد بر اینکه زمان آستانه در هر شرایطی ، حداقل شش ماه و حداکثر 12 ماه باشد.

این موسسه با اشاره به سانتریفوژهای نسل قدیمی که ایران از آنها استفاده می کند اعلام کرد در زمان آستانه شش ماهه ، ایران به طور کلی نباید بیش از چهار هزار دستگاه سانتریفوژ « آی آر - 1 » داشته باشد.

هر دو طرف خواستار آن هستند که مذاکرات مرحله نهایی بیش از شش ماه طول نکشد اما بسیاری از کارشناسان معتقدند چنین چیزی غیر واقعی است.