پلک زدن غیر عادی چیست؟

سرویس سبک زندگی فردا: بلفارواسپاسم به انگلیسی Blepharospasm به معنای پلک زدن غیر ارادی یا بسته شدن غیر ارادی پلک‌ها است. به نقل از بیتوته بلفارواسپاسم یک عارضه پیش رونده عصبی است که بیشتر در زنان میانسال و سالمند اتفاق می‌افتد.

علت ایجاد بلفارواسپاسم چیست؟

به نظر می‌رسد که بلفارواسپاسم ناشی از نوعی از اشکال در عملکرد "عقده‌های قاعده‌ای مغز" باشد. عقده‌های قاعده‌ای بخشی از مغز هستند که در تنظیم حرکات هماهنگ عضلات دخالت دارند.

البته هنوز به طور دقیق نمی‌دانیم که چه مشکلی باعث بروز بلفارواسپاسم می‌شود. در بیشتر موارد بلفارواسپاسم به صورت خودبه‌خودی و بدون هیچ علت مشخصی ایجاد می‌شود.

البته در بسیاری از افراد، خشکی چشم عامل محرکی باشد که در افراد حساس باعث شروع بلفارواسپاسم شود. گاهی بلفارواسپاسم یا انواع دیگر دیستونی در افراد یک خانواده بروز میکند، بنابراین شاید زمینه‌های ارثی و ژنتیکی در بروز آن مؤثر باشند.

برخی بیماران بلفارواسپاسمی ممکن است سابقه احساس خشکی چشم یا حساسیت به نور داشته باشند. تحریک چشم (مثلاً نور خورشید، باد خنک، سرو صدا، حرکات سریع سر یا چشم) و استرس عصبی باعث شروع حملات بلفارواسپاسم می‌شود.

با پیشرفت بیماری شدت و فراوانی حملات بیشتر می‌شود به طوری که گاهی بسته شدن پلک‌ها تا چند ساعت طول می‌کشد و فرد عملاً برای چند ساعت نابینا می‌شود. بیماری گاهی آنقدر شدید است که موجب ناتوانی فرد از حضور در اجتماع می‌شود و عملاً فرد را منزوی و افسرده می‌کند. در حالت خواب بلفارواسپاسم متوقف می‌شود.

تمرکز بر یک فعالیت خاص، معمولاً باعث کمتر شدن حملات می‌گردد. گاه بیماری برای چند روز کاملا بهبود می‌یابد. در شروع بیماری معمولا بدرستی تشخیص داده نمی‌شود و با آلرژی یا خشکی چشم‌ها اشتباه می‌شود.

در ابتدا ممکن است بیمار فقط پلک زدن‌های بیشتر و طولانیتر داشته باشد. برخی بیماران انجام بعضی کار‌ها باعث کاهش علائم می‌شوند، از جمله:

* دراز کشیدن

* حرف زدن

* آواز خواندن

* خمیازه کشیدن

* خندیدن

* فشار دادن ناحیه ابرو یا گیجگاهی

* آدامس جویدن

* باز کردن دهان

* گاهی انقباضات به ناحیه پیشانی و بینی، صورت و حتی گردن انتشار می‌یابند. در همی فاسیال اسپاسم این حرکات در یک نیمه صورت وجود دارد و در خواب از بین نمی‌رود.

به نظر می‌رسد که بلفارواسپاسم ناشی از نوعی از اشکال در عملکرد "عقده‌های قاعده‌ای مغز" باشد. البته هنوز به طور دقیق نمی‌دانیم که چه مشکلی باعث بروز بلفارواسپاسم می‌شود. در بیشتر موارد بلفارواسپاسم به صورت خودبه‌خودی و بدون هیچ علت مشخصی ایجاد می‌شود. در همی فاسیال اسپاسم می‌بایست با تصویر برداری مغزی وجود فشار روی عصب صورت بررسی شود.

این یک بیماری نادر است (یک نفر در هر ۲۰،۰۰۰ نفر) که در خانم‌ها شایعتر و سن متوسط شروع بیماری ۶۰ سالگی است. در این بیماری پلک زدن‌های مکرر غیر ارادی دو طرفه وجود دارد که سبب می‌شود فرد قادر به باز کردن چشم‌ها نباشد. در صورتی این حرکات و اسپاسم‌های غیر ارادی در یک سمت صورت باشد به نام همی فاسیال اسپاسم است.

تشخیص بلفارواسپاسم

با توجه به علائم بالینی تشخیص داده می‌شود. برای تشخیص بلفارواسپاسم نیاز به آزمایش یا عکس برداری خاصی وجود ندارد. انجام اقدامات پاراکلینیک تنها وقتی ضروری است که بخواهیم احتمال مشکلات همراه (مثلاً وجود تومور) را رد کنیم.

درمان بیماری بلفارواسپاسم

▪ درمان‌های دارویی:

علت اصلی ایجاد بلفارواسپاسم مشخص نیست، هیچ داروی اختصاصی برای درمان آن وجود ندارد. دارو‌های ضد تشنج، دارو‌های آرام بخش و دارو‌های ضد افسردگی دارو‌هایی هستند که معمولاً برای کنترل بلفارواسپاسم به کار می‌روند. پاسخ افراد مختلف به دارو‌های مختلف متفاوت است و نمی‌توان از قبل پیش بینی کرد که کدام دارو برای فرد خاصی مناسب‌تر است.

اغلب لازم است فرد، دارو‌های مختلف را تحت نظر پزشک امتحان کند تا مشخص شود که کدام دارو برای وی مناسب‌تر است. به هر حال درمان دارویی در بلفارواسپاسم چندان موثر نیست. در بهترین حالت، استفاده از دارو تنها باعث بهبود نسبی و گذرا می‌شود. به علاوه بسیاری از بیماران هیچ پاسخ مناسبی به درمان دارویی نمی‌دهند.

▪ درمان دارویی با تزریق بوتوکس:

در حال حاضر بهترین روش درمان بلفارواسپاسم (Blepharospasm) تزریق بوتوکس است. بوتوکس نام تجاری پروتئین پیچیده‌ای است که از یک باکتری به نام کلوستریدیوم بوتولینوم استخراج می‌شود. تزریق دیسپورت یا بوتاکس (Dysport or Botox) در عضلات پلک‌ها و اطراف چشم است که در ۹۰-۸۰% موارد پاسخ رضایت بخش است.

بوتوکس پس از تزریق در محل، جذب پایانه‌های عصبی می‌شود که به عضلات فرمان می‌دهند. در این پایانه‌ها بوتوکس مانع آزاد شدن یک واسطه شیمیایی به نام استیل کولین می‌شود که مسئول انقباض عضلات است.

در نتیجه نوعی فلج موقتی در عضلات ایجاد می‌شود که بین ۳ تا ۶ ماه طول می‌کشد. وقتی بوتوکس به صورت موضعی به داخل عضلاتی تزریق می‌شود که مسوول بسته شدن پلک هستند، این عضلات فلج می‌شوند و دیگر قادر به انقباض نیستند، در نتیجه علائم بلفارواسپاسم برطرف می‌شوند.

معمولاً اثر تزریق پس از یکی دو هفته ظاهر می‌شود و ۳ تا ۶ ماه باقی می‌ماند. پس از این مدت لازم است تزریق بوتوکس مجدداً تکرار شود. البته در معدودی از بیماران پس از یکی دو بار تزریق علائم برطرف می‌شود، اما این حالت شایع نیست و معمولاً لازم است تزریق بوتوکس هر ۳ تا ۶ ماه یکبار تکرار گردد.

تزریق بوتوکس روش بسیار مؤثری در کنترل علائم بلفارواسپاسم است به طوری که در بیش از ۹۰ تا ۹۵% موارد باعث بهبود قابل توجه فرد می‌شود. البته تزریق بوتوکس می‌تواند عوارضی از قبیل: افتادگی پلک، تاری دید یا دوبینی ایجاد کند، اما کلیه این عوارض گذرا هستند و حداکثر ظرف مدت ۶ ماه برطرف می‌گردند.

اثر تزریق در عرض چند روز شروع می‌شود و تا ۴-۳ ماه ادامه می‌یابد. این تزریق بایستی هر ۴-۳ ماه یکبار تکرار شود. از عوارض احتمالی این تزریق افت موقتی پلک است که پس از چند روز یا چند هفته رفع می‌شود.

▪ جراحی:

جراحی معمولاً برای مواردی بکار می‌رود که یا تزریق بوتوکس هیچ اثر مفیدی نداشته است و یا فرد به انجام تزریقات مکرر علاقه‌ای ندارد. شایعترین روش جراحی که برای درمان بلفارواسپاسم به کار می‌رود برداشتن عضله یا میکتومی (Myectomy) است. در این روش قسمتی از عضلاتی که مسوول بستن پلک هستند با جراحی برداشته می‌شوند.

این روش در ۷۰ تا ۸۰% موارد باعث بهبود علائم بلفارواسپاسم می‌شود. اما عوارض عمل جراحی بیشتر از تزریق بوتوکس است، به علاوه عوارض تزریق بوتوکس برگشت پذیر است، اما عوارض عمل جراحی اغلب غیر قابل برگشت است.

توصیه‌های بیماری بلفارواسپاسم

۱. آموزش بیمار و اطرافیان و حمایت موثر افراد خانواده از فرد مبتلا به بلفارواسپاسم می‌تواند نتایج مفیدی در کنترل علائم داشته باشد.

۲. استفاده از عینک‌های آفتابی تیره به دو علت به مبتلایان بلفارواسپاسم کمک می‌کند. اول آنکه عینک آفتابی با جلوگیری از تابش نور شدید به چشم، مانع از تحریک چشم شده و تا حدی از بروز حمله بلفارواسپاسم جلوگیری می‌کند.

ثانیاً عینک تیره با پنهان کردن چشم، مانع از آن می‌شود که سایرین متوجه پلک زدن غیر عادی فرد شوند، در نتیجه حضور در اجتماع را برای فرد آسان‌تر می‌کند.

۳. استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی و مرطوب کننده‌های چشم برای درمان خشکی چشم و درمان التهاب پلک (بلفاریت) با کاهش تحریک سطح چشم ممکن است به کنترل حملات بلفارواسپاسم کمک کند.