باید و نباید‌های تغذیه‌ای مبتلایان به ام‌اس

جام جم: با این که درمان موثری برای بهبود قطعی بیماری ام‌اس وجود ندارد، اما محققان و متخصصان علوم اعصاب امید‌های زیادی به کشف داروی درمان‌کننده آن دارند. با توجه به این که این بیماری در سال‌های اخیر بویژه در ایران شیوع چشمگیری داشته است اغلب متخصصان مربوط به دنبال راهکار‌هایی برای کاهش علائم و جلوگیری از عود و پیشرفت آن هستند. در این میان توصیه متخصصان تغذیه بر این است مبتلایان باید از مصرف برخی خوراکی‌های محرک بپرهیزند و در مقابل در استفاده از تعدادی از مواد غذایی اصرار ورزند. محمد باقر ملجایی، دانشجوی دکتری تغذیه دانشگاه علوم پزشکی ایران، محقق و پژوهشگر ام‌اس مرکز تحقیقات علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و محقق جوان کمیته درمان و پژوهش ام‌اس آمریکا در سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ در مورد تازه‌ترین یافته‌های تحقیقاتی در مورد تغذیه بیماران ام‌اس به جام‌جم توضیح می‌دهد. نقش موثر رژیم غذایی در مبتلایان به ام اس مطالعات مختلف حاکی از این است که یک رژیم متعادل و متناسب با شرایط بالینی بیمار می‌تواند علائم بیماری را به طور قابل توجهی رفع کند و نیاز به دارو را در این بیماران کاهش دهد. مطالعات جدید نشان می‌دهد نقش ژنتیک در بروز ام‌اس بسیار ناچیز بوده و در مقابل نقش عوامل محیطی از جمله تغذیه و رژیم غذایی در بروز و شدت بیماری ام‌اس بسیار حیاتی و چشمگیر است. تاکنون هیچ رژیم غذایی خاصی برای بیماران مبتلا به ام‌اس طراحی و پیشنهاد نشده است با این حال رعایت برخی ملاحظات رژیمی می‌تواند در تخفیف علائم بیماری موثر باشد. به دلیل این که ام‌اس بر اثر نوعی التهاب ایجاد می‌شود، رژیم غذایی حاوی مواد غذایی ضد التهاب می‌تواند در این بیماران کمک‌کننده باشد و علائم بیماری را تخفیف دهد. هر نوع میوه و سبزی بجز پیاز و سیب‌زمینی تنوع غذایی با دریافت مقادیر کافی غذا‌های تازه و مقادیر کم غذا‌های آماده و فرآوری شده توصیه می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد هرچقدر دریافت سبزیجات تازه بجز پیاز و سیب‌زمینی در بیماران افزایش یابد ناتوانی و خستگی کمتری خواهند داشت. ضمن این که فیبر موجود در میوه‌ها و سبزیجات تازه می‌تواند به کاهش مشکلات گوارشی در این بیماران کمک کند. اختلالات گوارشی از جمله عوارض بیماری ام‌اس است که رعایت یک رژیم غذایی پر فیبر شامل میوه‌ها و سبزیجات بخارپز شده، غلات کامل خوب پخته شده و مصرف مایعات کافی، آلو و انجیر توصیه می‌شود. روغن‌های حاوی امگا ۶، التهاب‌زا چربی‌های امگا ۶ گرچه به‌عنوان چربی‌های ضروری مطرح هستند، اما مصرف بیش از اندازه و مستمر آن‌ها موجب افزایش التهاب و تحریک سیستم ایمنی می‌شود. اسید‌های چرب امگا ۶ در چربی‌های حیوانی و برخی روغن‌های گیاهی مانند روغن آفتابگردان و کنجد وجود دارد و مصرف مقادیر زیاد این روغن‌ها توصیه نمی‌شود. محدودیت مصرف چربی‌های اشباع مصرف چربی‌ها با منشأ حیوانی شامل پیه، دنبه و گوشت قرمز با چربی‌های ظاهری و لبنیات پرچرب و سایر چربی‌های مضر مانند کره، مارگارین و روغن نباتی جامد باید محدود شود. اسید‌های چرب اشباع و ترانس که در مواد غذایی گفته شده موجود است می‌تواند التهاب را در بیماران مبتلا به ام‌اس افزایش دهدو موجب عود و تشدید بیماری شود. گفتنی است مصرف لبنیات پاستوریزه کم چرب به کاهش خستگی در بیماران ام‌اس کمک می‌کند. ویتامین D. موثرترین تنظیم‌کننده سیستم ایمنی ویتامین D. یکی از مهم‌ترین مواد مغذی موثر در تنظیم سیستم ایمنی است که می‌تواند از ابتلا و تشدید علائم ام‌اس بکاهد. منابع غذایی حاوی ویتامین D. شامل غذا‌های دریایی بخصوص ماهی‌های روغنی، تخم مرغ و محصولات غنی شده با ویتامین D. است. همچنین قرارگیری در معرض نور مستقیم خورشید چهار روز در هفته به مدت حداقل ۵ دقیقه می‌تواند در تامین ویتامین D. نقش مهمی داشته باشد. در صورت عدم کفایت ویتامین D. مصرف مکمل‌های آن توصیه می‌شود. مصرف محصولات سبوسدار و ادویه‌جات ضد التهاب مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده مانند شکر، نان سفید، برنج سفید و محصولات تهیه شده از آرد سفید باید محدود شود؛ اما در مقابل مصرف مقادیر بالای غلات کامل مانند نان‌های تهیه شده با آرد سبوسدار و برنج قهوه‌ای و همچنین ادویه‌جات دارای اثرات ضد التهابی مانند زردچوبه، زنجبیل و رزماری توصیه می‌شود. روغن‌های حاوی امگا ۳، ضد التهاب برخلاف امگا ۶ که افزاینده التهاب است، امگا ۳ کاهنده التهاب بوده و می‌تواند با تنظیم سیستم ایمنی، عامل مهمی در پیشگیری و بهبود بیماری‌های خودایمنی و سرطان‌ها باشد. چربی‌های امگا ۳ در روغن کانولا (کلزا)، روغن زیتون، روغن بذر کتان، سویا، روغن گردو، آبزیان و گیاه خرفه وجود دارد. تغذیه مناسب با مثانه نوروژنیک مثانه نوروژنیک یکی از مشکلات شایع در بیماران ام‌اس است که سبب بی‌اختیاری و تکرر ادرار در آنان می‌شود. برای به حداقل رساندن این مشکلات توصیه می‌شود مایعات در طول ساعات بیداری مصرف شوند و مصرف آن در زمان‌های قبل از خواب محدود شود. به دلیل این که برخی بیماران برای کاهش تکرر ادرار مصرف مایعات را بشدت محدود می‌کنند می‌تواند به افزایش خطر عفونت‌های ادراری منجر شود. مصرف انواع نوشیدنی‌ها طی روز و همچنین آب زغال اخته به کاهش عفونت‌های ادراری کمک می‌کند. توجه به دریافت کافی انرژی روزانه تعادل انرژی در بیماران مبتلا به ام‌اس بسیار حائز اهمیت است. به دلیل برخی مشکلات گوارشی اغلب مبتلایان میزان انرژی دریافتی کمتر از حد نیاز را دارند و برخی مطالعات حاکی از آن است که خستگی و خواب‌آلودگی در بیماران ام‌اس ناشی از همین فقدان انرژی و عدم کفایت دریافت مواد غذایی است. در مقابل، ازدیاد دریافت انرژی می‌تواند مشکلاتی همچون چاقی و اضافه وزن را به همراه داشته باشد. محققان معتقدند چاقی و اضافه وزن بویژه در دوران کودکی به دلیل ایجاد ترکیبات التهاب زا و تهدید سیستم ایمنی می‌تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به ام‌اس را افزایش دهد. بازیابی قدرت عضلانی با ورزش ورزش و فعالیت بدنی، توصیه‌ای ایمن و مطمئن برای مبتلایان به درجات خفیف تا متوسط ام‌اس است. حتی در ام‌اس خفیف فعالیت بدنی می‌تواند قدرت عضلانی از دست رفته را بازیابی کند. ورزش و فعالیت بدنی با شدت کم تا متوسط و به صورت هوازی و قدرتی بسیار موثر باشد؛ بنابراین مبتلایان به ام‌اس با اتخاذ یک برنامه ورزشی منظم می‌توانند به شادابی و زندگی فعال خود ادامه دهند.