ابوزینب؛ یک مادرانه آرام

سرویس سبک زندگی فردا: از مدتی پیش، نام فیلم «ابوزینب» به‌واسطه موضوع ضدصهیونیستی و متفاوت، پروداکشن نسبتاً عظیم فیلم، برنامه‌ریزی برای اکران گسترده در کشورهای عربی و البته حضور کارگردان «استرداد» در پشت‌صحنه این فیلم، سر زبان‌ها افتاد و علاقه‌مندان سینما مشتاق شدند تا حاصل کار «علی غفاری» را ببینند. در ادامه این یادداشت را به نقل از مهرخانه بخوانید.

این فیلم به تهیه‌کنندگی مرتضی شعبانی و محصول مشترک ایران و لبنان است. اکثر بازیگران و عوامل فیلم، لبنانی هستند. کارمن لبس، باسم مغنیه، عمار شلق، یوسف حداد و اغوب دوجرجیان بازیگران این فیلم هستند. «ابوزینب» قصه خانواده‌ای در جنوب لبنان را روایت می‌کند که فرزندان آن‌ها طی سال‌های ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۰ که لبنان در اشغال اسراییل بوده، نقش مؤثری در ایستادگی در مقابل اسراییل داشته‌اند و در این میان، مادر خانواده نقشی عمیق و کلیدی در هدایت فرزندانش به مسیر مقاومت دارد. دو شهید و دو اسیر از فرزندان این خانواده، سند ارادت آنان به مقاومت لبنان است. ابوزینب اسم مستعار پسر جوان این خانواده است که با مقاومتش لرزه بر اندام صهیونیست‌ها افکنده؛ تا جایی‌که آن‌ها خانه‌به‌خانه به دنبالش می‌گردند تا هویت او را شناسایی کنند و تنها کسی که ابوزینب را می‌شناسد، مادرش است. حتی زمانی‌که او عملیات استشهادی بزرگی را طرح‌ریزی و اجرا می‌کند، چگونگي اجرا و هویت کسی كه اين عمليات شهادت‌طلبانه را انجام داده بود، تا چندين سال به‌عنوان معما باقي ماند تا این‌که سيد حسن نصرالله؛ دبيركل حزب‌الله لبنان، كه در آن زمان از رهبران حزب‌الله بود، در سال ۲۰۰۰ ميلادي بعد از گذشت ۱۳ سال از آن حادثه؛ يعني زمانی که مقاومت، اسراییلی‌ها را از خاک لبنان بیرون راند، بی‌مقدمه پرده از اين معما برداشت و در آن زمان بود كه همه دريافتند كه ابوزینب که سرمشق بسیاری از جوانان استشهادی جنوب لبنان بوده است و به یادش گل لاله روی طاقچه خانه‌هایشان گذاشته بودند؛ پسرک نحیف و لاغراندامی بوده که همه فکر می‌کردند از ترس جنگ از کشور خارج شده است. در انتهای فیلم که پرده از راز ابوزینب برداشته می‌شود، صدای سید حسن نصرالله؛ دبیرکل حزب‌الله لبنان را می‌شنویم که می‌گوید ابوزینب کسی نیست جز عامر کلاکش از روستای دببین در جنوب لبنان که سرمنشأ بسیاری از عملیات‌های استشهادی شد. اين جوان لبنانی در ادامه راه احمد قصیر، بنیان‌گذار مكتبي می‌شود كه هم‌چنان از آن به‌عنوان غیرقابل‌کنترل‌ترین شيوه مبارزه عليه صهیونیست‌ها و ايادي آن‌ها ياد می‌شود و هربار كه عمليات شهادت‌طلبانه‌ای به اجرا گذاشته می‌شود، لرزه بر اندام صهیونیست‌هاي متجاوز می‌افتد. اگرچه ابوزینب قهرمان مردم لبنان است، اما به نظر می‌رسد که کارگردان قصد داشته توجه مخاطب را به این موضوع جلب کند که در حقیقت قهرمان داستان ابوزینب، مادری است که او را این‌چنین در دامن خویش پرورانده و با صبر و مقاومتی وصف‌ناشدنی ثمره زندگی‌اش را گویی از همان کودکی برای مبارزه علیه دشمن و فداشدن در راه میهن آماده می‌کند و وقتی از او می‌پرسند چطور توانستی؟؛ می‌گوید چون وطنم را بیشتر دوست داشتم... فیلم ابوزینب نمایش‌گر زنی است که مادری عاشق است و عاشقی وطن‌پرست که چون ستونی محکم و استوار برای همه است و حتی جایی که پدر خانواده در زیر فشار از دست دادن فرزندانش کمر خم می‌کند، تکیه‌گاهی می‌شود برای او که نشکند. ابوزینب زبانی جهانی دارد؛ زبانی زنانه با لهجه‌ای آشنا برای همه آزادگان جهان و مادران فرزند ازدست‌داده صبوری که در گوشه و کنار گیتی زیر یوغ امپریالیسم جهانی و کشورهای استعمارگر و استثمارگر مقاومت کرده و سر تعظیم فرود نیاورده‌اند. ازاین‌جهت می‌توان غفاری را کارگردانی موفق دانست که در کنار آثار فاخری که از خود به‌جا گذاشته، جایگاه و نقش زنان در عرصه مقاومت و اشاعه فرهنگ پایداری از چشمان تیزبین او پنهان نمانده است. اهدای جایزه ویژه خانواده شهدا در جشنواره مقاومت به علی غفاری برای فیلم ابو‌زینب، مهر تاییدی است بر این موضوع. اما در کنار همه ویژگی خوب، ابوزینب با کاستی‌هایی روبه‌رو بود که عمدتاً به شخصیت‌پردازی مربوط می‌شود. هر کاراکتری به‌محض ورود به داستان، در یکی از دودسته‌ خیر و شر قرار می‌گیرد و تعلیقی در شناخت شخصیت‌ها باقی نمی‌ماند. در چنین شرایطی، تعلیق اصلی پیرامون این سؤال ایجاد می‌شود که «ابوزینب کیست؟» و چرا تا این حد اهمیت دارد که صهیونیست‌ها این‌چنین به دنبال او هستند؟ این سؤال، درام را تا نیمه پیش می‌برد. هرچند که فیلم به خاطر مخفی نگه‌داشتن کاراکتر «ابوزینب» و ذبح تعلیق اصلی داستان، در نیمه نخست، به هیچ کاراکتری به‌جز کاراکترهای مادر- که خوب بدیهی است نمی‌توانند «ابوزینب» باشند- نزدیک نمی‌شود و حتی در پرداخت و انتخاب موسیقی نیز، این ضعف را ادامه داده است؛ چنان‌که در بسیاری از سکانس‌ها، به‌جای آنکه درام، خیر و شر را مشخص کند و کاراکترها در گره‌های داستانی شخصیت‌پردازی شوند، موسیقی پیشاپیش وارد عمل می‌شود و حق و ناحق را با انتخاب سازها، به مخاطب می‌رساند. البته نباید از نظر دور داشت که شرایط فضا و مکان فیلم‌سازی و نیز مشارکت تیم بومی در کنار عوامل ایرانی (مانند نویسنده) بی‌تأثیر نبوده است؛ همان‌طورکه کارگردان و تهیه‌کننده اشاره‌کرده‌اند این فیلم اساساً برای اکران خارجی در لبنان، سوریه، فلسطین، مصر و دیگر کشورهای عربی ساخته و هدف‌گذاری شده ‌است؛ بنابراین طبیعی است که ذائقه مخاطب در ریتم، شخصیت‌پردازی، موسیقی و... در نظر گرفته شود.

اگرچه مخاطب توقع‌اش از کارگردان توانمند فیلم استرداد بیش از این‌ها بود، اما نباید فراموش کرد که این سومین ساخته بلند غفاری بوده است و این فرصت را در سال‌های بعد برای نمایش آثاری فاخر و ماندگار برای مخاطب وطنی خواهد داشت؛ همان‌گونه که ابوزینب در ذهن و قلب مردم لبنان ماندگار خواهد بود.