آیین‌های عرض ارادت به سید شهیدان/ از دسته چوبی در گرگان تا طشت عزای اردبیلی‌ها
دسته چوبی‌ها در هنگام عزاداری چنین می‌خوانند:«ما غلامان علی/ چوُ به دوران مِزَنیم/ تیر بر فرق یزید نامسلمان مِزَنیم.» و در پایان هم با شعار «ای اهل عزا خدا نگهدار» از آن محل خارج شده و به محل دیگری می‌روند.
سرویس سبک زندگی فردا: با فرا رسیدن ماه محرم، مردم همچون سال‌های گذشته سیاه پوش شده و در جای جای شهر هیئت‌های عزاداری را بر‍پا کرده‌اند؛ دل‌های عزاداری که از کوچک تا بزرگ به هر وسیله‌ای شده ارادت خود را به سید و سرور شهیدان ابراز می‌کنند. اما در کنار هیئت‌ها آنچه مراسم ماه محرم را باشکوه و دیدنی می‌کند، آیین و رسوم مربوط به هر شهر است. مراسمی که در پس برگزاری چند صد سال تا هزار ساله‌اش، داستانی وجود دارد که در ماه محرم هر سال خونی تازه در آن جاری شده و با عشق و ارادت مردم با شکوه هر چه بیشتر اجرا می‌شود. در این یادداشت با ۳ نوع از این آیین‌ها آشنا می‌شنویم.
آیین طشت گذاری در اردبیل
رسم «طشت‌گذاری» یا «طشت‌گردانی» منسوب به مردم اردبیل است که البته می‌توان آن را رسمی عام در میان مردم آذربایجان دانست. در این آیین «طشت» نماد مشک سقای کربلا، نماد آب و به صورت کلی نماد فرات است که به روی امام حسین علیه‌السلام و یارانش بسته شد. در اردبیل این رسم از ۲۷ ماه ذیحجه آغاز می‌شود. چرا که به روایتی در این روز امام حسین علیه‌السلام در رفتاری جوانمردانه در مقابل سپاه حر، آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریختند و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب کردند. در حقیقت این آیین مقدمه‌ای است برای هر چه بیشتر آماده شدن حسینیه‌ها و مساجد برای عزاداری ماه محرم.
از اماکن مخصوصی که این مراسم در آن برگزار می‌شود، می‌توان به: حسینیه اوچدکان، مسجد جامع و مسجد اعظم اشاره کرد. به این صورت که دسته‌هاى زنجیرزنى و سینه‌زنى با نوحه‌سرایی، نواختن طبل، شیپور و حمل عَلَم‌های عزاداری، به یاد تشنگان کربلا، مشکى را پر از آب کرده و آن را به همراه طشت‌هایى از جنس برنز یا مس که بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل مى‌شود، به مسجد می‌برند و بعد از طواف مسجد، طشت‌ها در جاى مخصوص خود قرار می‌دهند و با خواندن دعاى مخصوص طشت‌گذارى، طشت‌ها پر از آب می‌شود. پس از آن مردم به طشت و آب داخلش دست می‌زنند و به نوعی با امام حسین علیه‌السلام بیعتی دوباره می‌کنند. آب این طشت‌ها هم برای شفا و تبریک در شیشه‌هایی ریخته شده و مردم با خودشان می‌برند. در مواردی نیز طشت‌ها را در خانه‌ای که قبلا صاحب آن نذر کرده قرار می‌دهند که در این صورت دسته‌های عزاداری به آنجا رفته و عزاداری را از آنجا شروع می‌کنند. بعد طشت‌ها را برداشته و به طرف محل برگزاری مراسم راه می‌افتند.
ابن آیین یکی از قدیمی‌ترین سنت‌های ایرانی است که قدمت آن به دوران صفویه بر می‌گردد. هر چند این آیین به صورت خاص ویژه مردم ترک زبان است اما در سال‌های اخیر میان مردم و استان‌های غیر ترک زبان نیز اجرا می‌شود.
آیین بزرگ نخل‌برداری ظهر عاشورا در یزد
این مراسم در ظهر روز عاشورا با نخلی عظیم و چوبی به نشانه تشییع امام حسین علیه‌السلام برگزار می‌شود. در روز عاشورا، ستمکاران به جای تشییع امام، بدن مطهر ایشان را زیر سم اسبان لگدکوب کردند. اما مردم عزادار یزد در این روز و به جبران آن روز نخلی عظیم را با گریه و روضه بر دوش می‌کشند.
نخل برداری یا نخل گردانی در یزد و به صورت کلی در شهرهای کویری ایران برگزار می‌شود. نخل در این مراسم نمادی از پیکر پاک حضرت امام حسین علیه‌السلام است و در زیر آن چوب‌هایی به صورت افقی برای حمل آن قرار داده شده است. نخل این مراسم در صبح هشتم ماه محرم و با تشریفاتی خاص، توسط خادمین حسینه‌ها با رنگ سیاه پوشانده می‌شود. علاوه بر این پارچه سیاه تزئینات دیگری هم روی این نخل قرار می‌گیرد که هر کدام نمادی از اشخاص و حوادث واقعه کربلا هستند؛ سرو نخل نمادی از قامت رشید حضرت علی اکبر علیه‌السلام است که در روز عاشورا بر خاک افتاد. آیینه نشانی از نور وجود مبارک امام حسین علیه‌السلام است. خنجر، نیزه و شمشیر نشانی از تیر و نیزه‌هایی هستند که بر بدن پاک امام حسین علیه‌السلام وارد شدند. پارچه‌های زینتی و ابریشمی، نمادی از حجله حضرت قاسم علیه‌السلام، شهید جوان کربلا و زنگ‌ها نمادی از زنگ‌های کاوان امام حسین‌اند. افراد برای حمل این نخل، کتف‌های خود را با دستمال‌های بزرگ، پنبه و پشم می‌بندند تا به شانه آنها آسیبی نرسد. بعد از آن به دستور شخصی ریش سفید که معمولا از سادات انتخاب می‌شود و بر اساس توانایی بدنی‌شان با پای برهنه
دور تا دور و داخل چوب‌های حمال نخل تقسیم می‌شوند و در زمان مناسب به دستور آن فرد ریش سفید با ذکر «یا حسین، یا حسین» مسافتی که تعیین شده را طی می‌کنند و دوباره نخل را به جای اولیه‌اش بر می‌گردانند. در قدیم مرسوم بوده که حرکت جابه جایی چهارده دور به نیت چهارده معصوم علیه‌السلام صورت می‌گرفت اما در حال حاضر این حرکت سه دور انجام می‌شود.
در هنگام جابه جایی، آن شخص ریش سفید با آویختن شال عزا در بخش سرو مانند نخل قرار می‌گیرد و با حرکات دست، نخل‌بران را هدایت می‌کند. یک یا دو نفر هم به نوک نخل می‌روند و در هنگام حرکت آن اذان می‌گویند و اشعار حماسی یا ابیاتی از دوازده بند مشهور محتشم کاشانی را می‌خوانند. در هر دور جابه جایی نخل یعنی هنگام رفت و برگشت آن تعدادی شتر، گوسفند و گاو نذری قربانی می‌شوند تا پس از پایان مراسم گوشت آنها میان نیازمندان تقسیم شود یا اینکه با آنها آش گندم پخته شده و میان عزاداران پخش شود. پس از آخرین جابه‌جایی، نخل به جای خود بازگردانده می‌شود تا مراسم عزاداری سال بعد. البته عزاداری در همین جا به پایان نمی‌رسد و مردم عزادار پس از برگزاری این مراسم از زیر نخل بیرون رفته و بر سر و سینه خود می‌زنند. در بعضی شهرها مردم پس از زمین گذاشتن نخل، مقابل تکیه‌ها رفته و با فریاد «حسین، حسین» بر سر و سینه می‌زنند که به این حرکت در اصطلاح «جوش زدن» گفته می‌شود. معمولا عزاداری تا غروب آفتاب ادامه پیدا می‌کند و پس از اقامه نماز مغرب به مراسم شام غریبان متصل می‌شود. آیین نخل‌برداری، به عنوان یکی از فرهنگ‌های ملی، در فهرست آثار معنوی
سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.
آیین سنتی دسته چوبی در گرگان
آیین سنتی دسته چوب در گلستان و در شب دوازدهم ماه محرم یعنی همزمان با شب سوم شهادت امام حسین علیه‌السلام برگزار می‌شود. فلسفه این مراسم به روز عاشورا بر می‌گردد. مرحوم آیت‌الله سید محمد رپیسی گرگانی در کتاب خاطراتش درباره «دسته چوبی‌ها» آورده است:«از طرف امام حسین علیه‌السلام نامه‌ای برای شیعیان استرآباد آمد و از آنها طلب یاری شد و فقط یک نفر بود که می‌توانست این نامه را که به زبان عربی نوشته شده بود، بخواند. آن فرد آمد و بر بالای بلندی‌ای قرار گرفت و این نامه را خواند. مردم پس از شنیدن محتویات این نامه به هیجان آمده و با پیاده و سواره همراه با نیزه و چوب به سمت کوفه و کربلا حرکت کردند. اما وقتی به نزدیکی قم رسیدند و مردم شیعه آنجا را عزادار دیدند، فهمیدند که امام علیه‌السلام به شهادت رسیده است. آنها همچون سپاهی شکست خورده به شهر خود برگشتند و پارچه سه گوش سیاهی به نیزه‌های خود متصل کرده بودند، بر سر و سینه می‌زدند، نیزه‌های خود را بالا و پایین می‌بردند و یک پا را به زمین می‌کوبیدند و این گونه می‌خواندند:«وای عزایی شده/ وای عزایی شده/ امر الهی شده/ به دشت کرب و بلا/ حسین فدایی شده/ .../ حیدر است حیدر است/
حق جانب حیدر است/ حیدر حق و حق حیدر است/ حیدر علی/ حیدر علی». از سال ۶۱ هجری این عزاداری در گرگان مرسوم شد. عزاداری‌ای که خاص مردم گرگان است.
«دسته چوبی‌ها» در محلات قدیم گرگان همچون:«سبزه مشهد»، «سرپیر» و «دباغات» در شب دوازدهم ماه محرم با روشن کردن مشعل و شعار «مدد یا علی» گرد هم می‌آیند و چوب یا نی‌ای که یک متر طول دارد به صورت عمودی در دست می‌گریند و آن را در بالای سر خود به بالا و پایین حرکت می‌دهند و با دست دیگر خود، در محلات عزاداری می‌کنند. آنها در هنگام عزاداری چنین می‌خوانند:«ما غلامان علی/ چوُ به دوران مِزَنیم/ تیر بر فرق یزید نامسلمان مِزَنیم.» تفاوت مراسم «دسته چوبی» با دسته سینه زنی در این است که در سینه‌زنی عزاداران یک جا توقف کرده و چند نوحه مختلف را می‌خوانند اما در دسته چوبی فقط همان شعر خوانده می‌شود و در پایان هم دسته‌چوبی با شعار «ای اهل عزا خدا نگهدار» از آن محل خارج شده و به محل دیگری می‌روند. آیین دسته چوبی آخرین مراسم از عزاداری‌های دهه اول ماه محرم است که در گرگان برگزار می‌شود. این آیین به عنوان میراث کهن مردم استرآباد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
دیدگاه تان را بنویسید