نظم غذایی، کلید درمان اضافه وزن

جام جم: چند روز پیش بود که دکتر فریدون عزیزی در مراسم افتتاح پنجمین کنگره پیشگیری و درمان چاقی ایران اعلام کرد: سن ابتلا به عوارض ناشی از چاقی (دیابت و فشارخون) در کشور به حدود 10 تا 19 سال رسیده است و اکنون بیش از 24 میلیون نفر از جمعیت حدود 75 میلیونی ایران مبتلا به اضافه وزن یا چاقی هستند. وی با اشاره به وجود این مشکل در بسیاری از کشورهای جهان و تلاش جهانی برای کنترل آن گفته بود: آمارها نشان می‌دهد هیچ‌یک از کشورها نتوانسته‌اند به‌طور کامل روند چاقی را متوقف کنند، زیرا سبک زندگی افراد تغییر کرده و رژیم غذایی ناسالم بین جوامع افزایش یافته است. آمارهای دیگری نیز حاکی از وجود چاقی در نیمی از مردم کشور است. این در حالی است که به‌علت رواج شهرنشینی بسیاری از مردم مدام در حال کار و تکاپو هستند و تقریبا زمانی برای استراحت و انباشت بافت چربی در بدن خود ندارند. دکتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد انستیتو تحقیقات تغذیه کشور می‌گوید: مشغله روزمره باعث شده تا حدود زیادی نظم غذایی افراد بر هم بخورد. این روزها خیلی‌ها به علت مشغله سر ساعت معمول و در فضایی آرام غذا نمی‌خورند. وقتی زمان صرف وعده‌های غذایی نامنظم باشد و به تأخیر بیفتد، افراد سعی می‌کنند با هر چیزی که در دسترس است گرسنگی‌شان را رفع کنند. در بیشتر موارد خوردن موادی مثل بیسکویت و کیک و شیرینی که حجم کم و کالری زیاد دارد، به مصرف مقدار زیاد غذا منجر می‌شود. جالب اینجاست که بیشتر مردم اینها را اصلا غذا در نظر نمی‌گیرند! مشکل ایرانیان اختلال در نظم غذایی خیلی‌ها وقتی مشغول صرف غذا هستند، کنترلی روی حجم غذایشان ندارند. این متخصص تغذیه با اشاره به این مشکل می‌گوید: گاهی می‌بینیم بعضی‌ها به علت وجود استرس در محیط و نخوردن غذا در محیط آرام متوجه نیستند چقدر غذا می‌خورند. از طرف دیگر خیلی‌ها به علت مشغله ممکن است فرصت نکنند ناهار بخورند و وقتی عصر به منزل می‌آیند ناهار را با شام یکی می‌کنند و شب شام مختصری می‌خورند. در این حالت دریافت کالری در یک وعده ناهار بیش از حد لازم انجام می‌شود و نسبت به حالتی که همین کالری در طول روز کم‌کم وارد بدن شود اثر نامطلوبی روی تولید بافت چربی خواهد داشت. علت چاقی در قشر آسیب‌پذیر استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به این که بسیاری از مردم، تغذیه مناسبی در طول شبانه‌روز ندارند، اما باز هم چاق می‌شوند، گفت: قشر آسیب‌پذیر به علت ارزان‌تر و در دسترس بودن مواد کربوهیدراتی که چگالی مواد غذایی پایین‌تری در حجم واحد دارند، این مواد را بیشتر مصرف می‌کنند. کمبود ریزمغذی‌ها در این گونه مواد موجب پرخوری می‌شود. این افراد سعی می‌کنند با بیشتر خوردن نیاز خود را به تأمین مواد غذایی برطرف کنند و طبیعتا در این حالت کالری اضافه دریافت می‌کنند. این متخصص تغذیه با اشاره به سه ویژگی تناسب، تعادل و تنوع در یک برنامه غذایی می‌گوید: کفایت تغذیه‌ای بسیار مهم است. قشر آسیب‌پذیر چون بیشتر مواد قندی می‌خورند و به علت رعایت نکردن تنوع غذایی، کمتر سراغ مصرف میوه‌جات، حبوبات، لبنیات و گوشت می‌روند، ناخواسته به بیماری‌های تغذیه‌ای مبتلا می‌شوند که شایع‌ترینش اختلالات وزن است. اهمیت مصرف متعادل غذا دکتر نیستانی بر رعایت نظم غذایی تأکید می‌کند و می‌گوید: خیلی‌ها می‌گویند فرصت غذاخوردن در طول روز نداریم. در حالی که می‌توانند با خود یک ساندویچ سالم از منزل بیاورند و در مدت کوتاهی میل کنند. همین‌طور میان‌وعده به صورت میوه همراه خود داشته باشند. این کار را خود من هم می‌کنم! رعایت نظم غذایی یک اصل است. دومین نکته محتوای غذایی است که مصرف می‌کنند؛ طبیعتا غذاهایی که در مقدار زیادی روغن به صورت غوطه‌ور طبخ شده ـ مثل انواع مرغ سوخاری، پیراشکی، فلافل و سیب‌زمینی سرخ کرده ـ هم کالری خیلی زیادی دارند و هم نوع چربی آنها خیلی بد است و باید در کمترین مقدار ممکن مصرف شوند. آنهایی که آب می‌خورند و چاق می‌شوند! چرا خیلی‌ها می‌گویند ما حتی آب هم بخوریم چاق می‌شویم؟ دکتر نیستانی پاسخ می‌دهد: تردیدی نیست که بعضی‌ها در قبال دریافت کالری غذا دستگاه چربی‌سازی‌شان بهتر کار می‌کند و اتلاف انرژی ندارند. برخی هم بازده انرژی پایینی دارند و وقتی کالری اضافی دریافت می‌کنند، بخش زیادی از آن را به صورت گرما به محیط برمی‌گردانند. افرادی که مستعد چاقی هستند، یعنی نیاز کمتری به دریافت کالری دارند. این افراد نباید خود را با اطرافیان و دیگر اعضای خانواده مقایسه کنند، زیرا هر‌کس نیاز تغذیه‌ای خاص خود را دارد. رژیم غذایی یعنی گرسنگی؟ دکتر نیستانی می‌گوید: برنامه غذایی که به بروز گرسنگی مفرط، سردرد، عصبی شدن، بدحالی و ناتوانی در انجام امور روزمره منجر شود، قطعا برنامه غذایی علمی نیست. هر فردی که رژیم غذایی فعلی‌اش از یک برنامه غذایی سالم فاصله داشته باشد، در این صورت بازگشتش به جاده سلامت بیشتر طول می‌کشد و کمی سخت‌تر است. البته این سختی بیشتر ناشی از چشم‌پوشی از هوس‌های غذایی است که البته این هم نسبی است. وی در پایان یادآور شد: در افرادی که چاق نیستند، ولی تغییرات وزن به میزان 5 درصد در شش ماه گذشته داشته‌اند و همین‌طور افرادی که از 20 سالگی فاصله گرفته‌اند و از آن زمان وزن تغییر کرده و چاق نیستند، اما در آزمایش ‌ها تغییرات متابولیسم را می‌بینند (مثلا قند و چربی‌شان در حد مرز بیشینه است، یا اندکی از مرز عبور کرده) حتما به مشاوره تغذیه‌ای نیاز دارند.