سالمندان غمگین، جوانان بی‌پشتوانه/ نبود برنامه‌ای مناسب برای مقابله با پیری جمعیت
در كشور ما طي چند سال اخير سياست‌هاي جمعيتي چرخشي ۱۸۰ درجه‌اي داشته است. پس از اعلام آمارهاي جمعيتي كه نشان مي‌داد جمعيت ايران به دليل عدم تمايل خانواده‌ها به داشتن فرزند يا داشتن تنها يك فرزند رو به پيري است، شعارهايي چون «فرزند كمتر، زندگي بهتر» به سرعت جاي خود را به شعارهایي مانند «فرزند بيشتر، زندگي شادتر» داد.
در سال های اخير سياست‌هاي جمعيتي چرخشي ۱۸۰ درجه‌اي داشته است. آمارهاي جمعيتي حاکی از آن است که جمعيت ايران به دليل عدم تمايل خانواده‌ها به داشتن فرزند يا داشتن تنها يك فرزند رو به پيري است، به همین دلیل شعارهايي چون «فرزند كمتر، زندگي بهتر» به سرعت جاي خود را به شعارهایي مانند «فرزند بيشتر، زندگي شادتر» داد. بر اساس آمارهای سازمان ملل کشور ایران در سال ۲۰۵۰ میلادی (۱۴۳۰ شمسی) جزو پیرترین کشورها و از میانگین سنی جهان، آسیا، آمریکا، کانادا و آمریکای لاتین هم پیرتر خواهد بود. این در حالی است که در زمان انتشار این آمار (سال ۲۰۱۲)، کشور ما با نسبت سالمندی هشت درصد جزو جوان‌ترین کشورها بوده است. انتشار اين آمارها نگراني‌ها را درباره سالمندي جمعيت و خطرات و پيامدهاي منفي آن براي جامعه در همه زمينه‌هاي سياسي، اجتماعي،فرهنگي و اقتصادي افزايش داد. از سوی دیگر نگراني‌ها رهبر معظم انقلاب در ارديبهشت سال ۹۳ بر اساس بند يك اصل ۱۱۰ قانون اساسي به طور رسمي سياست‌هاي كلي جمعيت را ابلاغ كردند. با ابلاغ سياست‌هاي كلي جمعيت بسياري از سازمان‌ها موظف شدند علاوه بر افزايش كيفيت و كارايي خود، تلاش‌هايي نيز برای ايجاد رغبت و ميل براي افزايش زاد و ولد در بين تمامي اقشار جامعه انجام دهند.خانواده از ديرباز در اذهان ايرانيان مفهمومي عميق و جايگاهي رفيع داشته است. احترام به اعضاي خانواده و دستگيري از آنان در زمان وقوع حوادث و مشكلات از مهمترين آموزه‌هاي فرهنگي و ديني ماست. در جامعه‌اي مثل ايران كه در آن سرمايه‌ها و حمايت‌هاي اجتماعي بسيار كم است افراد زماني كه در دام مشكلات اقتصادي، اجتماعي و... مي‌افتند تنها راه چاره را متوسل شدن به بستگان مي‌دانند؛ بستگاني كه به نظر مي‌رسد با توجه به تک‌فرزندی شدن خانواده‌ها، در آینده وجود خارجی نداشته باشند. متاسفانه اگر زاد و ولد افزايش نداشته باشد و جمعيت به سمت جواني نرود تا سال ۱۴۳۰، حدود ۳۰ درصد جمعیت كشور را افراد مسن تشکیل خواهند داد. جوان‌ترین استان‌های کشور کدامند؟ در بررسی های اخیر جمعیتی کشور استان گیلان بیشترین آمار سالمندان بالای ۶۰ سال کشور را دارد و سیستان و بلوچستان، کمترین جمعیت سالمند را به خود اختصاص داده است. استان گیلان بیش از ۱۱درصد جمعیت سالمند را در خود جای داده است که براساس تحقیقات و آمارها هنگامی که جمعیت سالمندان به ۱۲درصد برسد با پدیده بحران سالمندی مواجه خواهیم شد. به منظور جلوگیری از این بحران در سال‌های آینده باید از هم اکنون برنامه‌ریزی و اقدامات لازم برای ارائه خدمات به سالمندان انجام شود، اما هنوز هیچ اقدامی در این زمینه انجام نشده است. در اصل اگر نیازهای سالمندان رفع نشود با افزایش تعداد و همچنین سطح مشکلات این افراد با چالش بزرگی در کشور مواجه خواهیم شد. جمعیت سالمندان کشور در حال افزایش است مسئولان در کشور به کرات از نگرانی‌شان درباره پدیده سالمندی در ایران می‌گویند. در چند سال گذشته و با پیگیری سیاست‌های جمعیتی در ایران، روز به روز نگرانی‌ها درباره وضع سالمندان درحال افزایش است. یکی از تأثیر پایین بودن نرخ باروری بر پدیده سالمندی در ایران می‌گوید و دیگری از زیر خط فقر بودن تعداد زیادی از سالمندان ابراز نگرانی می‌کند. تعداد سالمندان در ایران هم البته جای خودش را دارد. براساس آخرين سرشماري، ایران در سال ٩۰، ۲/۸جمعیت ایران یعنی ۶ميليون و ١۵٩هزار و ٧۶٧نفر سالمند داشته است. در این زمینه رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان درباره جمعیت سالمندان و کم و کیف توجه به این جمعیت در کشور می گوید: با گذشت چهار سال از اين سرشماري به اين تعداد اضافه شده و پيش‌بيني مي‌شود در سال١۴۰٣جمعيت سالمندان كشور به بيش از ٢۶ميليون نفر برسد. فرید براتی سده می افزاید: از طرف دیگر براساس برآوردها تقريبا ۴ ميليون و ۴۰۰هزار سالمند در كشور متأهل هستند و تعداد زيادي هم به‌رغم اينكه بالاي ۶۵سال دارند هنوز شاغل هستند. از طرف دیگر آن‌طور که ماه گذشته رئیس سازمان بهزیستی اعلام کرد، تعداد افرادي كه در سال ٩١ در جامعه شهري زيرخط فقر بودند ٣۰درصد و در جامعه روستايي ۴۰درصد است كه اگر همين آمار را مبنا قرار دهيم از تعداد دو ميليون سالمند نيازمند، حداقل ٣۰درصد زير خط فقر مطلق قرار دارند. به گفته او در چند سال اخیر تعداد سالمندان در جهان هم نظرها را به خود جلب کرده است؛ آمارهای جهانی نشان می دهد که در سال ٢۰١٢، جمعیت سالمند دنیا ٨۰٩میلیون نفر برابر با ١١درصد بوده است و برآورد شده است تا سال ٢۰٣۰ این رقم به یک‌میلیارد و ٣٧۵میلیون نفر یعنی حدود ١۶درصد و تا سال ٢۰۵۰ به ٢میلیارد و ٣١میلیون نفر یعنی تقریبا ٢٢درصد برسد. قوانین سایر کشورها برای تشویق خانواده ها به فرزندآوری از مهم‌ترین مسائلی که همواره هم زمان با موضوع افزایش جمعیت بیان می‌شود بسترسازی برای افزایش موالید است. این بسترسازی شامل حمایت‌های اجتماعی است که دولت‌ها برای شهروندان خود ایجاد می‌کنند. کشورهایی که خطر سالمندی جمعیت را احساس می‌کنند با تصویب قوانین و امتیازاتی سعی در تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری دارند. این امتیازات شامل حمایت‌های بهداشتی درمانی، خدمات آموزشی مناسب، تامین آتیه، حمایت از درمان ناباروران، تامین امنیت شغلی مادران و... است. چرا سیاست افزایش جمعیت در کشور ما با شکست رو به رو شده است؟ در ایران با وجود اینکه مدتی است از اجرا شدن سیاست‌های افزایش جمعیت می‌گذرد، اما نه تنها قوانینی به این منظور به تصویب نرسیده، بلکه توجه چندانی نیز به عملی شدن قوانین مشابهی که در گذشته وجود داشته، نشده است. بسياري از كارشناسان معتقدند پيش از اعمال طرح‌هاي افزايش جمعيت بايد بستر‌هاي اين جواني و افزايش جمعيت در جامعه فراهم شود. رئیس انجمن جمعیت‌شناسی درباره نگرانی‌های موجود درباره سالمندی جمعیت در ایران می‌گوید: ابتدا باید مفاهیم را درست به جامعه منتقل کنیم. سالمندی جمعیت به این معنا نیست که اکثریت جامعه را افراد سالمند تشکیل می‌دهند. به عنوان مثال ژاپن به عنوان سالخورده ترین کشور جهان می‌تواند نمونه خوبی باشد.۶۰درصد جمعیت ژاپن را افراد بین ۱۵ تا ۶۰ سال تشکیل می‌دهند که این افراد در سن فعالیت هستند و کشور می‌تواند به خوبی روند رو به رشد خود را ادامه دهد و دچار مشکل نشود. رشد جمعیت روند و سالخوردگی جمعیت یک مفهوم آماری است. بنابراین ما اگر می‌خواهیم برنامه‌ریزی و بسترسازی درستی برای این موضوع داشته باشیم باید ابتدا آگاهی درستی از مفهوم آن به دست آوریم و آن را درست به جامعه منتقل کنیم. محمد میرزایی درباره علل بروز چنین پدیده‌ای در جوامع توضیح می‌دهد که در جوامع پیش از انقلاب صنعتی میزان مرگ و میر بالا بوده و به همان نسبت نیز میزان زاد و ولد بالا بوده است. بعد از انقلاب صنعتی با تحولات به وجود آمده در بهداشت میزان مرگ و میر به ویژه در نوزادان کاهش پیدا کرد و با تغییر نکردن میزان زاد و ولد رشد جمعیت شتاب بیشتری پیدا کرد. در جوامعی که تلاش می‌کنند تا مسیر توسعه را طی کنند یکی از راه‌ها کند یا متوقف کردن رشد جمعیت است. ما در ایران این مسیر را طی کردیم و در دوره‌ای ناگزیر بودیم رشد جمعیت را کند کنیم و اکنون آنچه امروز سالخوردگی جمعیت نامیده می‌شود پیامد‌های سیاست‌های کاهش جمعیت در گذشته است و این یک امر طبیعی است. میرزایی ادامه می‌دهد: در شرایط فعلی ما در سطح کلان دچار مشکل نیستیم، اما در سطح خرد میزان زاد و ولد در خانواده‌ها زیر سطح جانشینی است که چالش ما از همین جا شروع می‌شود و باید برای آن چاره‌جویی کنیم. پیامد‌های زاد و ولد زیر سطح جانشینی حدودا نیم قرن بعد از وقوع این پدیده بروز پیدا می‌کند، بنابراین ما می‌توانیم با برنامه‌ریزی درست این بحران را کنترل کنیم. او با بیان اینکه سالخوردگی جمعیت همواره یک چالش برای جوامع محسوب می‌شود، تصریح می‌کند: اما اگر مدیران کشور برنامه و بستری را برای توانمندسازی جوانان امروز که سالخوردگان فردا هستند مهیا کنند جامعه با آسیب‌های کمتری مواجه خواهد شد، چرا که توانمندی سالمندان می‌تواند کمک بزرگی برای یک جامعه در حال توسعه باشد. چه باید کرد؟ میرزایی راه حل مواجهه با این بحران را افزایش باروری به میزانی که بالای سطح جانشینی باشد می‌داند و می‌گوید: یکی از مهم‌ترین کارهایی که دولت می‌تواند در این راستا انجام دهد تسهیل ازدواج است. میانگین سن ازدواج در دهه‌های اخیر در کشور سیر صعودی داشته است و این بسیار بیشتر از حد نرمال برای جامعه است. اگر سن ازدواج در زنان از ۲۴ سال به ۲۲ سال برسد ما می‌توانیم باروری بالای سطح جانشینی را داشته باشیم. میرزایی عوامل زیادی را در تسهیل ازدواج موثر می‌داند و اظهار می کند: اگر بخواهیم جوانان را به سمت ازدواج و باروری تشویق کنیم ابتدا باید بستر‌های لازم را برای آنان فراهم کنیم. یکی از مهم‌ترین این بسترها، بستر اقتصادی است. خانواده‌ها زمانی تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند که اطمینان داشته باشند می‌توانند شرایط مادی خوبی برای فرزند خود مهیا کنند.
دیدگاه تان را بنویسید