دیابتی‌ها برای کنترل قند خون چه کنند؟

ایسنا: برنامه ریزی تغذیه‌ای، فعالیت جسمانی و مصرف منظم دارو از جمله نکات ضروری هستند که رعایت آنها تا حدود زیادی یک مبتلا به دیابت را موفق به کنترل بیمار‌ی‌اش می‌کند. خوردن و آشامیدن، یکی از عوامل عمده‌ای است که بر قند خون تاثیر می‌گذارد. در این نوشتار به توضیح این موارد و ارائه توصیه‌های لازم می‌پردازیم. «برنامه‌ریزی غذایی» به چه معناست؟ برنامه‌ریزی غذایی در حقیقت اصول تغذیه سالم و مناسب است. تمام افراد، چه دیابتی چه غیر دیابتی، برای زندگی سالم باید این اصول را رعایت کنند. در برنامه غذایی، هر فرد می‌آموزد از چه گروه‌های غذایی و به چه میزان باید مصرف نماید. در اینجا تنها به مقدماتی از برنامه‌ریزی غذایی اشاره می شود: برنامه‌ریزی غذایی را چگونه آغاز کنیم؟ اولین گام برای اینکه بتوانید رژیم غذایی مناسبی داشته باشید، این است که بدانید چه غذاهای مستقیما قند وارد خون شما می‌کنند. از میان گروه‌های غذایی، نان و غلات، شیر و لبنیات و میوه‌ها، حاوی کربوهیدرات‌ (قند و نشاسته) بیشتری هستند و نسبت به سایر گروه‌های غذایی به طور مستقیم قند بیشتری وارد خون می‌کنند. از آنجا که نان و غلات، شیر و لبنیات و میوه‌ها در تامین انرژی، پروتئین و ریز مغذی‌های مورد نیاز بدن سهم بسزایی دارند، بنابراین باید حتما و البته با تنوع در مصرف در برنامه غذایی روزانه گنجانده شوند. با توجه به لزوم مصرف این گروه‌های غذایی و با توجه به اینکه این مواد غذایی سرشار از قند و نشاسته هستند باید بدانیم که از هر یک از این گروه‌ها چگونه و به چه مقدار مصرف کنیم. همچنین باید بدانیم که اگرچه سبزیجات به طور عمده غذای آزاد محسوب می‌شوند و مصرف بسیار زیاد آنها به این علت که میزان جذب قند غذا از روده را تنظیم می‌کنند، بسیار توصیه می‌شود، اما استثناهایی هم میان آنها وجود دارد. بعضی سبزیجات، سبزیجات نشاسته‌ای هستند و بعضی سبزیجات اگرچه در مصرف به شکل خام مشکلی ایجاد نمی‌کنند اما مصرف انواع پخته آنها باید با احتیاط صورت گیرد، زیرا قند خون را بالا می‌برند. چند توصیه کلی برای تغذیه صحیح از سبزیجات و مواد حاوی فیبر بیشتر استفاده کنید. مصرف سالاد و سبزی در کنار غذا را فراموش نکنید. نان‌های سبوس‌دار مانند سنگک، در مقایسه با نان‌هایی با آرد سفید (مثل لواش)، به کنترل بهتر قند خون شما کمک خواهد کرد. این نان‌ها حاوی فیبر هستند. تعداد وعده‌های غذایی را زیاد کنید ولی در هر وعده مقدار کمتری میل کنید. حتما بین صبحانه و ناهار، میان وعده میل نمایید. میوه‌هایی به اندازه یک سیب متوسط میان وعده مناسبی خواهند بود. مصرف غذاهای پرچرب، شیرین و بدون فیبر توصیه نمی‌شود، در عوض غذاهای کم چرب و پر فیبر انتخاب بسیار خوبی هستند که هم به تنظیم قند خون و هم سلامت قلب و عروق کمک می‌کنند. شما مجاز به حذف هیچ یک از وعده‌های غذایی نیستید، زیرا همانطور که قبلا ذکر شد، حذف یک وعده غذایی باعث بالا رفتن قند خون به دنبال یک افت شدید قند خون می‌شود و نوسانات قند را شدت می‌دهد. گاهی دیده شده مواد غذایی مختلف در افراد گوناگون، تاثیرهای مختلفی داشته است، بنابراین با اندازه‌گیری قند خون قبل و بعد از غذا می‌توانید تاثیر غذای خورده شده بر روی قندتان را بررسی نمایید. دقت کنید که انجمن دیابت آمریکا پیشنهاد می‌کند که قند خون قبل از غذا را به زیر ۱۳۰ و قند خون بعد از غذا را به زیر ۱۸۰ برسانید. این دو عدد را به خاطر بسپارید و به عنوان اهداف کنترلی خود در نظر بگیرید. اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید، نیاز است که از وزن خود بکاهید، ولی باید دقت کنید که کاهش وزن‌های سریع و شدید علاوه بر اینکه معمولا دوام چندانی نخواهد داشت، کنترل قند خون را نیز با مشکل مواجه می‌کنند، بنابراین برای داشتن یک برنامه کاهش وزن اصولی با یک کارشناس تغذیه مشورت کنید. دیابت و فعالیت جسمانی فعالیت بدنی می‌تواند قند، فشار و چربی خون را کاهش دهد. همچنین از خطر بیماری‌های قلبی و سکته مغزی می‌کاهد. فشارهای عاطفی را کاهش داده و عضلات قلب، ماهیچه و استخوان‌ها را قوی می‌کند. به علاوه فعالیت بدنی منظم به عملکرد بهتر انسولین کمک کرده، گردش خون را بهبود می‌بخشد و مفاصل را انعطاف‌پذیر‌ نگه می‌دارد. اگر قصد کاهش وزن دارید، ترکیبی از فعالیت فیزیکی و انتخاب‌های غذایی مناسب به شما در رسیدن به این هدف و نیز حفظ آن کمک خواهد کرد. حتی اگر پیش از این فعالیت بدنی چندانی نداشته‌اید نیز می‌توانید از همه فواید گفته شده سود ببرید. ورزش همواره به عنوان جزئی از برنامه درمانی افراد دیابتی در کنار دارو درمانی و رژیم درمانی مورد تاکید قرار می‌گیرد. فرد دیابتی به هنگام ورزش ممکن است دچار افت قند خون (هیپوگلیسمی) شود که احساس سرگیجه و لرزش از شایع‌ترین علائم آن است. برای رفع هیپوگلیسمی، خوردن چند حبه قند و یا آب میوه شیرین توصیه می‌شود. اگر حوصله ورزش کردن ندارید می‌توانید در کار منزل به خانواده کمک کنید یا اینکه اتومبیل خود را اندکی دورتر از مقصد پارک نمایید تا قدری پیاده‌روی کنید. مصرف دارو در بیماران دیابتی چگونه باشد؟ عدم انتخاب صحیح دارو می‌تواند باعث شکست زودهنگام درمان با قرص (شروع تزریق انسولین)، بروز عوارض قلبی و گوارشی شود. برخلاف پایه‌هایی چون ورزش و تغذیه که پس از گذراندن دوره‌های آموزشی خود شما نقش کلیدی را در تصمیم‌گیری دارید، در مورد دارو تنها پزشک است که می‌تواند تصمیم بگیرد. فراموش نکنید که اندازه‌گیری شخصی قند خون و یادداشت کردن و ارائه آن به پزشک، به او در تنظیم میزان مصرف دارو کمک زیادی می‌کند. پس به توصیه‌های زیر با جدیت کامل عمل کنید: تصمیم‌گیری در مورد نوع و میزان دارو یا انسولین بر عهده پزشک شماست. پس هیچ‌گاه میزان مصرف دارو را به دلخواه خود تغییر ندهید. اگر مصرف یک نوبت از دارو را فراموش کردید، میزان مصرف دارو در نوبت بعد را دو برابر نکنید. در این مواقع با پزشک خود مشورت نمایید. اگر فکر می‌کنید که دارو برای شما عوارضی به همراه داشته، با پزشک خود مشورت کنید. اما هیچ‌گاه خودتان مصرف دارو را قطع نکنید. داروهای مختلف، زمان مصرف متفاوتی دارند. مثلا قرص گلی بن کلامید را بایستی نیم ساعت قبل از غذا و متفورمین را بعد از (یا در حین) خوردن غذا مصرف کرد. از پزشک یا مدرس دیابت خود در خصوص زمان مصرف دارو، پرسش نمایید.