تهدید «چینی» جهان

مترجم؛ آیسا اسدی: زنان تحصیل‌کرده چینی به دلیل هزینه‌های بالای مسکن و تحصیل، ازدواج را به تاخیر می‌اندازند و مادر نشدن را انتخاب می‌کنند. در حال حاضر چین یکی از پایین‌ترین نرخ‌های باروری در جهان را دارد که در سال 2020 به پایین‌ترین میزان تاریخ خود یعنی 1.28 سقوط کرد.

شیائولین شی استادیار دانشگاه نورث ایسترن گفت: «این سیاست تک‌فرزندی، مردم چین را به یک فرزند در هر خانواده عادت داده است. بنابراین می‌توانید تصور کنید که تغییر نگرش فرهنگی مردم که عمیقا در ذهن آنها ریشه دارد، چقدر سخت است.»

نگرانی جهانی از کاهش جمعیت چین

چین سال‌ها تلاش کرد تا رشد سریع جمعیت خود را کاهش دهد. اما اکنون که جمعیت آن رو به کاهش است، اقتصاددانان و کارشناسان سایر حوزه‌ها از پیامدهای جدی این کاهش برای چین و کشورهای سراسر جهان بیم دارند. در حالی که پیری جمعیت چالش‌هایی را برای اقتصادهای سراسر جهان ایجاد کرده است، نگرانی بزرگ‌تر برای چین سرعت بالایی است که در بحبوحه گذار از درآمد متوسط، در حال رخ دادن است. به طور خلاصه چین قبل از اینکه ثروتمند شود، پیر می‌شود. برخی از کارشناسان معتقدند که کاهش رشد جمعیت نه تنها یک نگرانی برای چین بلکه یک نگرانی جهانی است، زیرا این کشور از دیرباز به عنوان «کارخانه جهان» شناخته می‌شد.

می فونگ نویسنده کتاب «یک کودک» گفت: «مصرف‌کننده جهانی احساس خواهد کرد که چه اتفاقی در حال رخ دادن است. آنچه در خانه‌های چینی اتفاق می‌افتد در واقع بر آنچه در بقیه جهان اتفاق می‌افتد تاثیر می‌گذارد.»

پیامدهای کاهش جمعیت در چین

کارشناسان معتقدند که روند کاهش جمعیت ممکن است در کوتاه‌مدت منجر به نابودی این کشور نشود اما پس از سال 2030 فشارهای جمعیتی باعث کاهش رشد اقتصادی در کشوری خواهد شد که در حال حاضر دومین اقتصاد بزرگ جهان است. اما با توجه به مسیر منحصر به فردی که جمعیت چین در سال‌های اخیر در آن پیر شده‌اند، اقتصاددانان و جمعیت‌شناسان می‌گویند راه حل آسانی برای این معما وجود ندارد. تلاش‌های اخیر دولت چین برای افزایش نرخ باروری بی‌نتیجه بوده و با موفقیت محدودی مواجه شده است؛ بنابراین این کشور ممکن است مجبور باشد به راه‌های دیگری برای حفظ رشد توجه کند.

جورج مگنوس اقتصاددان مستقل و دستیار مرکز چین در دانشگاه آکسفورد گفت: «این امر مستلزم اتخاذ تصمیمات سیاسی سخت است. برای مثال باید در قوانین ملی تغییراتی جهت افزایش سن بازنشستگی در نظر بگیرد. سن بازنشستگی فعلی برای اکثر مردان در چین 60 سال است، در حالی که میانگین جهانی 64.2 است. سن بازنشستگی برای کارمندان زن 55 و برای کارگران زن یقه آبی 50 سال است.»

با این حال درخواست‌های قبلی برای افزایش سن بازنشستگی با واکنش‌های منفی در چین مواجه شده است، زیرا کارگران مسن‌تر نمی‌خواهند دسترسی به حقوق بازنشستگی خود را به تاخیر بیندازند. چین در حال حاضر اتوماسیون را از طریق روباتیک و هوش مصنوعی دنبال می‌کند، اما تاثیر آن بر بهره‌وری هنوز نامشخص است.

راه حل دیگر تقویت جمعیت از طریق مهاجرت است، اگرچه این گزینه‌ای نیست که حزب کمونیست چین از نظر تاریخی به آن علاقه داشته باشد. به گفته برخی ناظران اگرچه چین دیگر نمی‌تواند به سود جمعیت زیادش جهت تقویت اقتصاد خود تکیه کند، اما اگر بتواند به دنبال رشد از منابع دیگر مانند بهره‌وری باشد، ممکن است این راه‌حل بدی نباشد.

بازار مسکن: کاهش جمعیت بر بازار مسکن چین که اکنون با وجود مشکلات بسیار در آن، بخش مهمی از اقتصاد این کشور را تشکیل می‌دهد، نیز تاثیر می‌گذارد و البته این اتفاق خیلی دور نیست. در کوتاه‌مدت کاهش نرخ زاد و ولد یک تهدید بزرگ برای بخش املاک و مستغلات چین است که تقریبا یک چهارم تولید اقتصادی این کشور را تشکیل می‌دهد. رشد جمعیت عامل کلیدی تقاضای مسکن است و مالکیت خانه مهم‌ترین دارایی برای بسیاری از مردم چین است. در طول قرنطینه‌های گسترده و همه‌گیر که مخارج مصرف کننده و رشد صادرات را کاهش داد، اقتصاد چین حتی بیشتر از قبل به بخش مسکن وابسته شد.

چالش کاهش نیروی کار: جمعیت در سن کار چین از سال 2012 در حال رکود بوده است. نسبت «وابستگی به سن» این کشور که نسبت کودکان و افراد بازنشسته به جمعیت در سن کار است، از 37.12 درصد در سال 2010 به 44.14 درصد در سال 2020 افزایش یافته است.  بر اساس برآوردهای سازمان ملل، تعداد چینی‌های 15 تا 64 ساله در این قرن بیش از 60 درصد کاهش خواهد یافت.

اما اندرو هریس معاون و اقتصاددان ارشد شرکت مشاوره مالی فتوم گفت که چین دارای نیروی کار ارزان روستایی است که می‌تواند به پر کردن شکاف‌های تولیدی در مناطق شهری کمک کند. آقای هریس افزود که هنوز «ضعف قابل توجهی» در بخش‌های تولید و ساخت و ساز وجود دارد و اشاره کرد فتوم تخمین می‌زند که تقریبا یک سوم کارگران در بخش ساخت و ساز کم کار هستند و این یعنی آنها کمتر از آنچه که بالقوه می‌توانند، تولید می‌کنند.

به گفته پل چئونگ کارشناس ارشد سابق مرکز آمار سنگاپور، چین برای مدیریت چالش جمعیتی خود «نیروی انسانی فراوان» و «زمان زیادی برای هدایت» دارد. او همچنین به این نکته اشاره کرد که چگونه کشورهایی مانند ژاپن و سنگاپور توانسته‌اند در عین حفظ ثبات اقتصادی نسبی، یک شبکه ایمنی برای شهروندان سالخورده خود فراهم کنند. اما تفاوت عمده بین چین و کشورهایی مانند کره جنوبی و ژاپن در این است که چینی‌ها در سطوح بسیار پایین‌تری از درآمد قرار دارند. گزارش سال 2019 آکادمی علوم اجتماعی چین پیش‌بینی کرد که صندوق بازنشستگی اصلی این کشور تا سال 2035 کاهش می‌یابد که بخشی از آن به دلیل کاهش نیروی کار است.

مطالعات اندیشکده آمریکایی Pew Research نشان داد که از هر 10 نفر در چین، هفت نفر در سال 2016 احساس می‌کردند که سیستم بهداشت عمومی چین تحت فشار قرار گرفته است. خاکستری شدن جمعیت و بحران همه‌گیری کووید، فشارهای بیشتری را بر این سیستم وارد کرده است.

کاهش جمعیت چین و تاثیر آن بر اقتصاد جهانی

کاهش جمعیت چین می‌تواند اثرات موجی در سراسر اقتصاد جهانی داشته باشد و اقتصاد جهانی را مختل کند. به عنوان مثال کاهش نیروی کار به معنای افزایش هزینه‌های دستمزد  است که می‌تواند هزینه‌های تولید را افزایش دهد. گزارش‌های اخیر نشان داده‌اند چین که مدت‌ها «کارخانه جهان» نامیده می‌شد، بسیاری از پروژه‌های تولیدی خود را به سایر کشورهای در حال توسعه در آسیا و آمریکای جنوبی باخته است.

یی فوکسیان منتقد قدیمی سیاست تک‌فرزندی چین که اکنون از بین رفته است، می‌گوید: «کاهش نیروی کار و رکود تولید در چین منجر به قیمت‌های بالا و در نتیجه تورم بالا در آمریکا و اتحادیه اروپا خواهد شد.»

در اوایل سال میلادی جاری دولت چین اعلام کرد که مرگ و میر سال گذشته در این کشور برای اولین بار در دهه‌های گذشته از تعداد تولدها بیشتر شده است. این می‌تواند پایان موقعیت چین به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان باشد، انتقالی که می‌تواند اقتصاد جهانی را در دراز مدت عمیقا تغییر دهد. بر اساس برآورد اخیر سازمان ملل متحد، انتظار می‌رود که جمعیت کل هند در اواخر امسال از چین پیشی بگیرد. به همین دلیل است که اقتصاددانان و دیگران از این تحولات نگران هستند.

برای سال‌ها جمعیت انبوه در سن کار چین، موتور اقتصاد جهانی را تامین می‌کرد و کارگران کارخانه‌ای را تامین می‌کرد که نیروی کار ارزان آنها کالاهایی تولید می‌کرد که به سراسر جهان صادر می‌شد. در درازمدت کمبود کارگران کارخانه در چین که ناشی از نیروی کار تحصیل کرده‌تر و کاهش جمعیت جوان است، می‌تواند هزینه‌ها را برای مصرف‌کنندگان خارج از چین افزایش دهد و به طور بالقوه تورم را در کشورهایی مانند آمریکا که به شدت به واردات محصولات چینی متکی هستند، تشدید کند. با توجه به افزایش هزینه‌های نیروی کار در چین، بسیاری از شرکت‌ها در حال حاضر واگذاری پروژه‌های تولیدی خود را از چین به کشورهای کم‌درآمد مانند ویتنام و مکزیک تغییر داده‌اند.

از طرف دیگر کاهش جمعیت چین همچنین می‌تواند به معنای کاهش هزینه‌های مصرف‌کنندگان چینی نیز باشد و برندهای جهانی وابسته به فروش محصولات به چین، مانند گوشی‌های هوشمند اپل یا کفش‌های ورزشی نایک را تهدید کند.

در آخر

با کمتر شدن افراد در سن کار در دراز مدت، دولت می‌تواند برای پرداخت هزینه جمعیت عظیمی که در حال افزایش سن و عمر طولانی‌تر هستند، با مشکل مواجه شود. گزارشی در سال 2019 توسط آکادمی علوم اجتماعی چین پیش‌بینی کرد که صندوق بازنشستگی اصلی این کشور تا سال 2035 بدون پول خواهد بود که بخشی از آن به دلیل کاهش نیروی کار است.

اقتصاددانان بحران جمعیتی فعلی چین را با بحرانی که رونق اقتصادی ژاپن را در دهه 1990 متوقف کرد، مقایسه کرده‌اند. اما چین منابعی مشابه کشوری مانند ژاپن ندارد تا شبکه ایمن برای جمعیت سالخورده خود فراهم کند. خانواده‌های چینی به طور متوسط با درآمد بسیار پایین‌تری نسبت به آمریکا، ژاپن و بسیاری کشورهای دیگر زندگی می‌کنند. بسیاری از ساکنان سالمند چینی در دوران بازنشستگی به پرداخت‌های بازنشستگی دولتی به عنوان منبع اصلی درآمد متکی هستند.

چین همچنین دارای پایین‌ترین سن بازنشستگی در جهان است و اکثر کارگران تا سن 60 سالگی بازنشسته می‌شوند. این وضعیت فشار زیادی را نه تنها بر صندوق‌های بازنشستگی دولتی، بلکه بر سیستم بیمارستانی این کشور نیز تحمیل کرده است.

برای رفع کمبود نیروی کار، چین تولیدات کم مهارت را به سایر کشورهای آسیایی برون سپاری کرده و اتوماسیون بیشتری را به کارخانه‌های خود اضافه کرده است، به این امید که برای رشد آینده بیشتر به بخش‌های هوش مصنوعی و فناوری تکیه کند.

منابع: CNBC / The New York Times / BBC