جنگ سرد خطرناک روسیه و غرب

العالم: تحلیلگران معتقدند اگرچه تحولات اخیر میان روسیه و غرب از بسیاری جنبه‌ها با دوره جنگ سرد همانند نیست، اما روابط دوطرف به حدی شکننده است که هر موضوع کوچک به یک چالش عمیق میان آن‌ها تبدیل می‌شود.

چند روز پس از مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری روسیه که به پیروزی دوباره «ولادیمیر پوتین» منجر شد، مسکو با بسیاری از پایتخت‌های غربی دچار چالش شد. این تنش به میزانی عمیق بود که حتی «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا که چند روز قبل به پوتین پیام تبریک فرستاده بود نیز وارد این جنگ دیپلماتیک شد و پای سازمان «ناتو» را نیز به آن باز کرد. با اینکه موضوع ماهیتی همچون دوران جنگ سرد و ریشه در جاسوسی‌های غرب و شرق از یکدیگر دارد، اما اقدام هماهنگ بیش از ۲۰ کشور غربی آن را متمایز ساخته و نشان از اهداف پیدا و پنهان دیگری دارد که سردمدار آن‌ها کاخ سفید و دولت ایالات متحده است. موضوع از زمانی آغاز شد که یک جاسوس دوجانبه با نام «سرگی اسکریپال» ۶۶ ساله به همراه دختر خود در یکی از شهر‌های جنوبی انگلستان دچار حادثه‌ای شد که به گفته مقام‌های امنیتی و پلیس بریتانیا، اقدامی تروریستی برای کشتن افسر پیشین اطلاعاتی روسیه به وسیله ماده سمی گاز اعصاب بوده است.

این حادثه حدود سه هفته قبل رخ داد و از آن زمان روابط مسکو با پایتخت‌های اروپایی به تدریج تیره‌تر از قبل شد. در روز‌های گذشته هم بیش از ۲۰ کشور از اروپا و آمریکا دستور اخراج ده‌ها تن از دیپلمات‌های روسی را از کشور‌های خود ابلاغ کرده اند و حتی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی هم ۷ نماینده روسیه در این نهاد را اخراج کرد.

مقام‌های سیاسی در لندن این واکنش را بزرگترین اخراج گروهی دیپلمات‌های روس در طول تاریخ توصیف کردند. در حالی که بسیاری از پایتخت‌های اروپایی این اقدام خود را همبستگی با لندن عنوان می‌کنند، اما منتقدان می‌گوند حمایت از لندن آن هم زمانی که دولت این کشور در حال انجام گفت: وگو‌ها برای خروج از اتحادیه اروپا است باعث تضعیف جایگاه این اتحادیه در مقابل بریتانیا در مذاکرات برگزیت می‌شود. دولت روسیه ضمن رد هر گونه ارتباط با حمله شیمیایی به جاسوس پیشین خود، کشور‌های اروپایی و آمریکا را به «چاپلوسی» برای انگلستان متهم کرد.

واکنش هماهنگ غرب دولت بریتانیا چند روز پس از این واقعه (که در میانه‌های اسفند ماه گذشته رخ داد) با این ادعا که دولت روسیه در حمله شیمیایی نقش داشت، ٢٣ تن از کارکنان سفارت روسیه را جاسوس معرفی و از خاک خود اخراج کرد. مسکو نیز در مقابل همین تعداد دیپلمات را از سفارت بریتانیا در این کشور اخراج کرد.

اما اکنون برخی کشور‌های دیگر هم دست به کار شده اند. گفته می‌شود ۲۱ کشور نزدیک به ۱۲۰ دیپلمات روس را از خاک خود اخراج کرده اند. درصدر این فهرست ایالات متحده آمریکا قرار دارد که ضمن اخراج ۶۰ دیپلمات، کنسولگری روسیه در شهر سیاتل را بست. کانادا هم چهار دیپلمات را اخراج و درخواست پذیرش سه نفر دیگر را رد کرد. همچنین اوکراین ١٣ و آلمان، فرانسه و لهستان هم هر یک ۴ دیپلمات روسی را اخراج کردند. جمهوری چک، لیتوانی، استرالیا، اسپانیا، هلند، دانمارک، ایتالیا، آلبانی، سوئد، کرواسی، رومانی، فنلاند، استونی، مجارستان، نروژ و مقدونیه نیز از جمله کشور‌هایی هستند که تعدادی از دیپلمات‌های روس را از خاک خود اخراج کردند.

نشریه «نیویورکر» این واقعه را رو در رویی دسته جمعی غرب با پوتین توصیف کرد و نوشت: این اخراج بزرگ که در دوره پس از جنگ سرد بی سابقه است پیامی از سوی غرب به پوتین است که هر گونه تهاجم وی به کشور‌های اروپایی از سوی همه آن‌ها بدون پاسخ نمی‌ماند. البته این وضعیت نشانه‌ای از رو در رویی عمیق تری میان دو طرف در هر نقطه‌ای از جهان است که منافع روسیه و غرب مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند.

به نوشته این نشریه آمریکایی، در این راستا واشنگتن بزرگترین گام را برداشته است و به ۶۰ فرد که آن‌ها را جاسوس می‌داند مهلت یک هفته‌ای برای خروج از ایالات متحده داده است. کاخ سفید اقدام خود را در راستای همکاری با متحدانش در ناتو تفسیر کرد. به اعتقاد تحلیلگر این نشریه، مهمترین تفاوت شرایط کنونی با دفعات پیش در انسجام کشور‌ها در مقابل روسیه است، زیرا این امر حتی در جریان حمله به اوکراین یا دیگر اقدامات مسکو رخ نداده بود و این می‌تواند پیامی شفاف به کرملین باشد.

شرایطی متفاوت با جنگ سرد برخی کارشناسان و رسانه‌ها در غرب اعتقاد دارند از مدتی قبل نشانه‌هایی از تکرار جنگ سرد در روابط میان روسیه و غرب احساس می‌شد. گزارش روزنامه «فاینشال تایمز» گرچه این تحولات را جنگ سردی جدید میان روسیه با غرب دانست، اما آن را بدتر از دوره پیشین عنوان کرد. این تحلیل خاطرنشان می‌کند، شاید نتوان شرایط را جنگ سردی توصیف کرد، اما وقایع در همان مسیر و حتی غیرقابل پیش بینی‌تر از آن زمان در حال عبور است.

بر اساس این تحلیل گرچه همچون نیمه دوم قرن بیستم تهدید هسته‌ای به عنوان موضوع محوری تنش جنگ سردی شرق و غرب مطرح نیست، اما وضعیت رابطه میان روسیه و غرب به حدی بی ثبات است که چالشی همچون حمله با عامل اعصاب به یک جاسوس باعث شده است که فضای رقابت و جنگ دیپلماتیک دوباره زنده شود.

البته از یک جهت دیگر هم شباهتی میان وضعیت کنونی با دوره جنگ سرد وجود ندارد؛ ولادیمیر پوتین همچون رهبران شوروی دلیلی نمی‌بیند که همچون دوره جنگ سرد ایدئولوژی خود را انتشار دهد. به عبارت دیگر در دوره پوتین روسیه به رژیمی انقلابی، اما در چارچوب روابط بین الملل تبدیل شده است. وقوع جنگ هسته‌ای میان شوروی و غرب که ترسناک‌ترین ویژگی دوره جنگ سرد بود؛ به رغم غیرقابل پیش بینی بودن، اکنون چندان محتمل نیست، زیرا بسیاری از توافق‌های کنترل تسلیحاتی که از دهه ۱۹۷۰ به اجرا در آمده اند، رعایت می‌شوند.

به گزارش ایرنا، روزنامه «نیویورک تایمز»، اما شرایط را با دوره جنگ سرد متفاوت می‌داند، زیرا فضا به شدت مبهم، شکننده و برخلاف آن دوران بسیار غیرقابل پیش بینی‌تر شده است.

واقعیت این است که روسیه دوست ندارد نظمی را بپذیرد که آن کشور را زیر سیطره هنجار‌های آمریکایی قرار می‌دهد. به همین دلیل کرملین می‌خواهد وضع موجود را تغییر دهد. از نمود‌های بارز این سیاست، اقدامات تلافی جویانه‌ای است که مسکو به سرعت در مقابل خط مشی آمریکا و کشور‌های اروپایی نشان می‌دهد. اخراج ۲۳ دیپلمات انگلیسی از روسیه و اعلام دولت و مجلس روسیه مبنی بر نشان دادن واکنش مناسب در مقابل اقدام اخیر کشور‌های غربی نشانه این سیاست است.

در همین چارچوب «الکسی چپا» معاون کمیته امور خارجه مجلس روسیه به خبرگزاری اینترفکس با صراحت اعلام کرد: روسیه در مقابل جنگ دیپلماتیک کشور‌های غربی تسلیم نمی‌شود؛ روسیه اجازه نمی‌دهد که مورد تهاجم یا تحقیر واقع شود؛ جواب ما خشن‌تر خواهد بود.