فتح‌الله گولن؛ رئیس بزرگ کودتا

خبرگزاری تسنیم: هنوز ابعاد کودتای ترکیه به صورت کامل مشخص نشده بود که چشم‌ها به سمت پنسیلوانیا بازگشت. جای تعجبی نداشت که نیروهای وفادار به رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه،‌ سریعا فتح‌الله گولن، رئیس‌ جماعت خدمت، را رئیس بزرگ کودتا معرفی کردند. در حقیقت سال‌هاست که رسانه‌های طرفدار دولت حزب عدالت و توسعه ترکیه هر چیزی را ختم به گولن می‌کنند. رجب طیب اردوغان نیز که با بزرگترین اشتباه کودتاگران آزادانه کنفرانس خبری می‌داد - قانون شماره 1 در هر کودتایی دستگیری رئیس حکومت پیش از هر چیز دیگر است،‌ یا دستکم کشتن وی - از هر فرصتی برای مقصر دانستن دولت موازی - لقب حامیان گولن که در دستگاه‌های دولتی نفوذ کرده‌اند - استفاده کرد. گولن بالافاصله این اتهامات را از پنسیلوانیا رد کرده و حتی تا جایی پیش رفت که کودتا را توطئه‌ای از جانب خود اردوغان خواند، توطئه‌ای که هدف از آن افزایش محبوبیت و قدرت رئیس‌جمهور اقتدارگرای ترکیه بود. فتح‌الله گولن، 72ساله، از سال 1999 ظاهراً بنا به دلایل پزشکی و در حقیقت برای فرار از انواع اتهاماتی که در ترکیه با آنها مواجه است به آمریکا گریخته است. گولن؛ میلیاردری پشت پرده تحولات ترکیه بسیاری فتح‌الله گولن را یک ایدئولوگ مذهبی و ملی‌گرا می‌دانند که نظریات خاص و دولت‌محور خود درباره چگونگی اداره جامعه را از طریق ارائه آموزش دارد، اما ویکی‌لیکس در سال 2009 سندی بسیار جالب درباره وی منتشر کرد. اسناد منتشر شده توسط ویکی لیکس از نفوذ بالای جنبش گولن در ساختار سیاسی و اجتماعی ترکیه خبر داده بود. بر اساس این اسناد جیمز جفری سفیر سابق آمریکا در آنکارا در سال 2009 طی یک گزارش رمزدار این‌چنین می‌نویسد: جنبش فتح الله گولن کنترل کامل حکومت ترکیه را به دست گرفته است. در این سند ادعا می‌شد که پلیس ترکیه هم کاملاً در دست جریان گولن می‌باشد. این گزارش می‌افزاید که پلیس ترکیه در حدود 200 هزار نفر نیرو داشته و جهت هرگونه حمایت از جماعت گولن آمادگی کامل دارد. تصفیه‌ صدها نفر از نیروهای پلیس ترکیه در سال‌های اخیر در راستای کوتاه کردن دست طرفداران گولن از نیروهای امنیتی انجام گرفت. شاید هیمن تصفیه‌ها بود که اردوغان را نجات داد. پلیس ترکیه به شدت در شب کودتا مقاومت کرد. در نهایت این گزارش که در سال 2009 منتشر شد، به سرمایه 25 میلیارد دلاری موجود در حساب‌های بین‌المللی گولن اشاره کرده و می‌افزاید که وی با این سرمایه به‌ راحتی رفتارهای حزب حاکم عدالت و توسعه را مدیریت می‌کند. دانش‌آموزان امروز، دولت‌مردان فردا جنبش وی به‌دلیل موفقیت‌های گسترده در حوزه آموزشی مشهور است و گفته می‌شود که سازمان فارغ‌التحصیلان را تشویق می‌کند که در نهادهای دولتی ترکیه مشغول به کار شوند. تعداد مدارس گولن در داخل ترکیه 300 مدرسه و در کل دنیا بیش از 1000 مدرسه تخمین زده می‌شود که در کشورهای مختلف در پنج قاره گسترده شده‌اند و به‌صورت منعطف و ارگانیک با مؤسس مجموعه، فتح‌الله گولن در ارتباط هستند. امروز گولن صدها مدرسه در اقصی‌نقاط جهان دارد همه مدارس گولن در تمام نقاط دنیا آموزش به زبان انگلیسی دارند و یکی از مشخصه‌های فارغ‌التحصیلان این مدارس تسلط کامل به زبان انگلیسی است. کیفیت آموزشی بالای این مدارس موجب شده نه‌تنها ترک‌تبارها و مسلمانان بلکه افراد بومی کشورهای مختلف اعم از مسیحی یا پیروان ادیان دیگر (یا حتی افراد بی‌اعتقاد به خداوند) نسبت به ثبت‌نام فرزندان خود در این مدارس اقدام کنند. گولن طی یکی از سخنان خود گفت: "من فرزند آناتولی هستم... برای حفظ ارزش‌های کشورم طبیعی است که [به هواخواهانم] بگویم افسر پلیس، دیپلمات، سرباز و یا دادستان شوند". گفته می‌شود پرونده ارگن اکون که طی آن بسیاری از مخالفین نظامی و غیرنظامی دولت اردوغان دستگیر شدند، توسط فارغ‌التحصیلان مدارس گولن در سیستم قضایی این کشور پی‌ریزی شده است و بزرگ‌ترین نمونه همکاری بین جماعت گولن و حزب عدالت و توسعه به شمار می‌رود. مخالفان این جنبش به ویدئویی اشاره می‌کنند که در سال 1999 منتشر شد و در آن به نظر می‌رسد که گولن به پیروانش می‌گوید که باید سعی کنند به ساختارهای موجود قدرت نفوذ کنند. گولن در این ویدئو می‌گوید: "شما باید بدون اینکه کسی متوجه حضورتان شود، در شریان‌های سیستم رخنه کنید، تا اینکه به تمام مراکز قدرت برسید. شما باید صبر کنید تا همه قدرت حکومت به دستتان بیفتد؛ تا موقعی که همه قدرت نهادهای منبعث از قانون اساسی در کنارتان قرار گیرد". ریشه‌های تنش میان گولنی‌ها و عدالت و توسعه اما بروز برخی مسائل در حوزه سیاست خارجی و همچنین رویکرد اردوغان برای حل مسأله کردهای این کشور، در اوایل ده جاری میلادی، منجر به بروز اختلاف میان این دو متحد قدیمی گشت. اولین جرقه اختلاف نظر بین طرفین در جریان حمله صهیونیست‌ها به کشتی ماوی مرمره در سال 2010 زده شد. فتح‌الله گولن از کاروان امدادرسانی غزه که با هدف کمک به ساکنین غزه عازم دریا شده بود به‌علت عدم کسب اجازه از دولت صهیونیستی انتقاد نمود. وی در مورد تماشای اخبار مرتبط با کشتار اعضای گروه امداد ترک توسط کماندوهای اسرائیلی سخن گفته ابراز داشت: "آنچه دیدم زیبا نبود. زشت بود." وی در ادامه با انتقاد از دست‌اندرکاران این کاروان گفت: "عدم کسب اجازه از اسرائیل قبل از سعی در جهت کمک‌رسانی نشانه‌ای از مقاومت در برابر اختیارات و اقتدار [اسرائیل] است و این امر ثمره خوبی نخواهد داشت". گولن اعتقاد داشت که نباید بدون اجازه اسرائیل این کشتی عازم سواحل غزه می‌شد اما در حوزه داخلی، جنبش گولن از منتقدین مذاکرات مستقیم سازمان اطلاعات ترکیه (میت) با عبدالله اوج‌آلان، رهبر حزب پ‌ک‌ک، است. این جنبش اگرچه موافق اعطای حقوق فرهنگی به کردهای این کشور است اما مخالف سرسخت مذاکرات مستقیم با اوج‌آلان است. این اختلاف نظر تا به جایی پیش رفت که رئیس سازمان اطلاعات ترکیه و نیز چند تن از مقامات ارشد این سازمان به‌عنوان متهم توسط دادستان‌های سیستم قضایی کشور برای ادای توضیحات فرا خوانده شدند. پل‌ها میان اردوغان و گولن فرو می‌ریزد اختلاف نظر درباره مذاکرات مستقیم بین دولت ترکیه و عبدالله اوجالان تا به آنجا پیش رفت که در فوریه 2012، دادستانی پنج نفر از اعضای ارشد سازمان اطلاعات ملی ترکیه به‌همراه حاکان فیدان، رئیس‌ این سازمان، را به‌عنوان مظنون در پرونده ارتباطات غیرقانونی با پ‌ک‌ک احضار کرد. گفته می‌شود این کار توسط نیروهای گولن در سیستم قضایی ترکیه رخ داد. این امر با واکنش تند اردوغان مواجه شده وی اعلام کرد که شخصاً این مأموریت را به مقامات مربوطه محول کرده است. اما در نوامبر همان سال مسائل شکل تندتری به خود گرفتند. روزنامه طرف سندی متعلق به سال 2004 را منتشر کرد که توسط وزرای دولت عدالت و توسعه و شخص نخست‌وزیر امضا شده بود و در آن از اقدامات برنامه‌ریزی شده علیه جنبش گولن سخن رانده شده بود. در این سند محرمانه به دولت توصیه شده بود که مجازات‌هایی سخت را برای نهادهای وابسته به گولن در نظر بگیرند. اما آخرین مورد از تنش‌ها زمانی به وجود آمد که دولت ترکیه تصمیم گرفت که مدارس خصوصی برای آمادگی امتحانات ورودی نهادهای آموزشی را برچیند. گولن شبکه وسیعی از این نوع مدارس را در اختیار دارد که منبع مالی و انسانی بزرگی را برای وی فراهم می‌کند. جنبش خدمت در جهان پیشِ‌رو آنچه گولن طی چندین دهه پایه ریخته است یک کوه یخی بزرگ است که تنها قسمت کوچکی از آن بیرون از آب قرار دارد. صدها مدرسه‌ای که وی در سراسر جهان به راه انداخته است همگی مشغول به آموزش نیروهای وابسته به ایدئولوژی گولنی هستند که در آینده تلاش خواهند کرد در دستگاه‌های حساس دولتی وارد شوند. نکته جالب این است که ترکیه تنها هدف بزرگ گولن نیست و شاید در چند دهه اخیر باید شاهد رویش یک لابی قدرتمند گولنی در واشنگتن نیز باشیم. بر اساس آخرین آمار وی دارای 87 مدرسه در سراسر آمریکا است و یقیناً دانش‌آموختگان این مدارس کنار ثروت میلیاردی گولن سهمی غیرقابل چشم‌پوشی می‌توانند در آینده سیاسی آمریکا ایفا کنند. البته شاید این کشور به‌مثابه پایگاهی باشد برای آموزش نسل جدیدی از مسلمانان آموزش دیده که می‌توانند نویدبخش اسلامی نوین در جهان باشند. گولن، رابطه ترکیه و آمریکا در روزهای گذشته مقامات مختلف ترکیه از جمله رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و وزیر خارجه این کشور از آمریکا خواسته‌اند که فتح‌الله گولن برای محاکمه به ترکیه مسترد شود. درخواستی که فعلا پاسخ مثبتی از جانب دولت آمریکا دریافت نکرده است. جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا گفته که تاکنون هیچ درخواستی برای استرداد فتح‌الله گولن به ترکیه ارائه نشده است. وی از ترکیه خواسته تا اگر مدرکی در خصوص دخالت گولن در کودتا دارد، ارائه کند. به نظر می‌رسد در آینده تنش‌ها میان دولت ترکیه و کاخ سفید درباره گولن ادامه داشته و حتی تشدید شود. سلیمان سویلو، وزیر کار ترکیه در اظهارات خود مقام‌های آمریکایی را به سازماندهی کودتای نظامی نافرجام اخیر در کشورش متهم کرد. وی در ادامه خاطرنشان کرد، واشنگتن پشت کودتای نظامی اخیر در ترکیه بوده است. وزیر کار ترکیه تصریح کرد: «برخی از نشریاتی که در آمریکا منتشر می‌شوند، از چند ماه گذشته فعالیت‌هایی را در این زمینه داشتند. ما از چندین ماه پیش درباره فتح‌الله گولن تقاضاهایی را به آمریکا مطرح کردیم. آمریکا باید او را مسترد کند.»