۵۲ سال جنگ خونین در کلمبیا به آخر رسید

سرویس بین‌الملل فردا؛ علی ابوطالبی: امضای توافقنامه صلح کلمبیا در روزهای پایانی ماه گذشته میلادی یکی از مهم‌ترین رخدادهای سیاسی سال‌های اخیر در منطقه بود که کمتر در رسانه‌های فارسی‌زبان به جزئیات آن پرداخته شد. اهمیت امضای پیمان صلح میان فارک (نیروهای مسلح انقلابی کلمبیا ـ ارتش خلق) و دولت این کشور نه‌تنها از این روست که بر 52 سال جنگ خونین در این کشور ثروتمند آمریکای لاتین نقطه پایان گذاشت، بلکه از این ناشی می‌شود که این پیمان افق‌های تازه‌ای فراروی جنبش عدالت‌خواهی در کل منطقه گشوده است.

کلمبیا: سرزمین نفت، قهوه و نابرابری

کلمبیا کشوری با حدود 49 میلیون نفر جمعیت و تولید ناخالص داخلی حدود 380 میلیارد دلار (سرانه 7700 دلاری)، که عمده‌ترین صادرات آن را نفت، مواد معدنی، و قهوه تشکیل می‌دهد، یکی از نابرابرترین کشورهای جهان به‌شمار می‌آید: ضریب جینی در این کشور 0.535 است و حدود 28 درصد مردم این کشور زیر خط فقر به‌سر می‌برند. (آمارها مربوط به سال 2014 و برگرفته از وب‌سایت بانک جهانی است.) برای درک بهتر مخاطبان جا دارد اشاره کنم تولید ناخالص داخلی ایران با حدود 80 میلیون نفر جمعیت معادل 370 میلیارد دلار (درآمد سرانه 4650 دلاري) محاسبه شده اما ضریب جینی در ایران 0.374 (نمایانگر توزیع به‌مراتب عادلانه‌تر نسبت به کلمبیا) است. رتبه کلمبیا در جدول شاخص توسعه انسانی 97 است، بسیار پایین‌تر از کوبا، شیلی، ایران، و همسایه سوسیالیست این کشور یعنی ونزوئلا.

با آن‌که رسانه‌های غربی کوشش می‌کنند قاچاق مواد مخدر و جرم و جنایت را شاخص‌ترین معضل اجتماعی کلمبیا جلوه دهند، سرکوب سیاسی و نابرابری اجتماعی ــ به‌ویژه فقر در نواحی روستایی ــ را باید بارزترین مشکلات این کشور دانست که بخش اعظم دیگر آسیب‌ها و جرائم اجتماعی را به‌طور مستقیم و غیرمستقیم موجب می‌شود.

در شرایطی که نابرابری اقتصادی یک ویژگی تاریخی و دیرپا در کلمبیا محسوب می‌شود، فارک به‌عنوان یک نیروی انقلابی که هدفش از بدو شکل‌گیری تضمین زندگی بهتر برای زحمتکشان کلمبیا، تقسیم عادلانه ثروت، اصلاحات ارضی به نفع دهقانان بی‌زمین و استقرار و تضمین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی بوده است، در سال 1964 به‌دست مانوئل مارولاندا و خاکوبو آرناس در جنگل‌های تولیما واقع در جنوب غربی کلمبیا بنیان گذاشته شد. درحالی‌که دولت راست‌گرای گیلرمو لئون والنسیا همچون اسلاف خود راه هرگونه رقابت سیاسی مسالمت‌آمیز و دموکراتیک را بسته بود، بنیان‌گذاران فارک مبارزه مسلحانه را به‌عنوان خط مشی اصلی خود برگزیدند و در طول بیش از پنج دهه فعالیت، پایگاه اجتماعی وسیعی به‌ویژه در میان روستاییان فقیر به‌دست آوردند.

پیشینه مذاکرات

مذاکراتی که در 23 ژوئن سال جاری میلادی در هاوانا به ثمر رسید نخستین مذاکره میان فارک و دولت کلمبیا نبود. پیش‌تر، در سال 1998 و در زمان ریاست‌جمهوری آندرس پاسترانا مذاکراتی بین دو طرف آغاز شد که چهار سال به طول انجامید. در آن مقطع فارک توفیقات نظامی متعددی کسب کرده بود و در مذاکره دست بالا را داشت اما دولت پاسترانا با تطویل گفت‌وگوهای صلح به تقویت استعداد و مواضع نظامی خود پرداخت و در سال 2002 با قطع یک‌طرفه مذاکرات و یورش همه‌جانبه به مقرهای فارک، تعداد زیادی از فرماندهان و رزمندگان فارک را به قتل رساند. در این عملیات گسترده مستشاران نظامی امریکایی حضور مستقیم داشتند و یگان‌های ارتش را فرماندهی می‌کردند. از آن پس رهبری فارک که به گفته میگل پاسکواس (از فرماندهان اولیه این جنبش) «خام» دولت شده بود با رد هرگونه مصالحه تا زمان دست‌برداشتن دولت از شیوه‌های خدعه‌گرانه (نظیر استفاده از برچسب‌های صلیب سرخ روی چرخبال‌های نظامی) و تروریسم دولتی، بر شدت عملیات نظامی خود افزود.

درحالی‌که به نظر می‌رسید پس از نبرد خونین سپتامبر 2010 (که به مرگ ویکتور خولیو سوارس روخاس معروف به مونو خوخوی فرمانده ارشد فارک و مسئول عملیات شرق کشور انجامید) چشم‌انداز صلح تیره‌تر از همیشه است، در مارس 2011 با میانجیگری دولت نروژ مذاکرات محدودی بین دو طرف در اسلو انجام شد که سرآغازی بود بر مذاکرات چهارساله به میزبانی هاوانا. در نوامبر 2012 فارک طی یک نشست خبری در هاوانا اعلام آتش‌بس یک‌طرفه کرد. در تابستان 2013 وقفه‌ای در مذاکرات ایجاد شد و تنها رخداد مهم این دوره در پیشبرد صلح برگزاری یک مسابقه فوتبال با حضور ستارگان سابق و کنونی فوتبال کلمبیا بود. چند ماه بعد در پی تعلیق مذاکرات توسط دولت، در دسامبر 2014 ارتش حملات متعددی به مقرهای فارک صورت داد اما در پی آتش‌بس به مناسبت فرارسیدن ایام سال نو و ملاقات‌های جداگانه رهبران فارک با وزیر امور خارجه نروژ و کوفی عنان، فارک خواهان علنی‌شدن بخشی از اسناد دولتی در زمینه سازماندهی شبه‌نظامیان راست‌گرا و دریافت کمک‌های مالی و نظامی از دولت‌های خارجی (به‌ویژه امریکا) به بهانه مبارزه با مواد مخدر اما درواقع با هدف سرکوب فارک شد. در دسامبر 2015 و درحالی‌که کوبا به‌عنوان میزبان هیئت‌های مذاکره‌کننده نقش پررنگ‌تری در روند صلح یافته بود، توافق اولیه درخصوص حقوق قربانیان جنگ صورت گرفت و در نخستین ماه سال جاری میلادی سازوکارهای نظارت بر اجرای توافق تبیین شد. سرانجام پس از پیوستن ئی‌ال‌ان (ارتش آزادی‌بخش ملی کلمبیا، دومین گروه چریکی بزرگ در کشور) به مذاکرات و تضمین امنیت حقوقی توافق‌نامه در ماه مه 2016، توافق‌نامه نهایی در تاریخ 23 ژوئن 2016 و در حضور رؤسای جمهور کوبا، شیلی، و ونزوئلا، به امضای تیمولئون خیمنس رهبر فارک و خوسه مانوئل سانتوس رئیس‌جمهور رسید و یکی از خونین‌ترین جنگ‌ها در نیم‌کره غربی پایان یافت.