آیا اردوغان به دنبال قدرت مادام العمر است؟

سخنان چند روز پیش اردوغان در مورد این که آخرین انتخابات حیات سیاسی خود را برگزار می‌کند، توجه رسانه‌ها و محافل سیاسی ترکیه را برانگیخت.

ترکیه به زودی انتخابات شهرداری‌ها را برگزار می‌کند و با توجه به این که تا سال 2028 میلادی و پایان دوران مسئولیت اردوغان و همچنین پایان عمر پارلمان، انتخابات دیگری وجود نخواهد داشت، حرف اردوغان صحیح است.

اما نکته جالب اینجاست که برخی از دوستان نزدیک به اردوغان اعلام کرده‌اند که تغییر قانون در پارلمان برای آنها کاری ندارد و حتی بدون تغییر قانون و با اتکا به بندهای کنونی، می‌توانند با برگزاری انتخابات پیش از موعد، به اردوغان اجازه دهند که دوباره نامزد شود! 

رجب طیب اردوغان رهبر حزب عدالت و توسعه تاکنون 3 بار رئیس جمهور شده اما حزب حاکم معتقد است که چون دوره اول مسئولیت او در دوران نظام پارلمانی بوده و با رای مستقیم مردم انتخاب نشده، پس آن یک دوره نباید شمرده شود!

با این منطق نمایندگان حزب عدالت و توسعه، فقط دوران 2018 تا 2023 و 2023 تا 2028 به عنوان دو دوره زمامداری اردوغان به رسمیت شناخته می‌شود. اما حالا برخی از حقوقدانان نزدیک به اردوغان معتقدند که اگر همین دوره دوم هم در نیمه راه یا مثلاً در سال 2027 فریز و متوقف شود و خود اردوغان دستور برگزاری انتخابات پیش از موعد را صادر کند، او باز هم اجازه دارد نامزد شود چرا که دوره دوم خود را به پایان نرسانده است!

این موضوعات نشان دهنده این است که رئیس جمهور ترکیه خیال بازنشستگی ندارد و می‌خواهد در اواخر 2027 میلادی مقدمات دوره چهارم خود را هم مشخص کند.

مراد یتکین از تحلیلگران مشهور ترکیه، درباره این برداشت عجیب حزب حاکم ترکیه یادداشتی نوشته که مورد توجه بسیاری از رسانه های ترکیه قرار گرفته است.

یادداشت مراد یتکین درباره امکان سنجی و زمینه‌های احتمالی به قدرت رسیدن مجدد اردوغان را مرور می‌کنیم:

آیا اردوغان به دنبال قدرت مادام العمر است؟

یک بار دیگر، زمان آن فرا رسیده است که این سوال را مطرح کنیم: آیا رئیس جمهور طیب اردوغان به دنبال رسیدن به یک قدرت همیشگی و مادام العمر است یا خیر؟

اهمیت این پرسش، فقط دلیل قرار گرفتن در روزهای داغ مبارزات انتخاباتی برای حزب عدالت و توسعه و رقبا نیست. این سوال، از بسیاری جهات برای ساختار سیاسی ترکیه مهم است.

چند روز پیش اردوغان در یک سخنرانی میدانی خطاب به هوادارانش گفت: «این آخرین انتخابات من است». ولی همه می‌دانیم که این اولین باری نیست که اردوغان چنین چیزی خطاب به رای دهندگانش می‌گوید. او به فراخور شرایط سیاسی و اقتصادی کشور، روزی می‌گوید، شرایط سختی در پیش رو داریم و روز دیگری هم می‌گوید، این آخرین بار است، این بار هم به این برادرتان رای بدهید!

پس از سخنان اخیر اردوغان، شاهد بیان اظهارات خاص و معنی داری از سوی بکیر بوزداغ بودیم. او که قبلاً وزیر دادگستری بود و حالا به عنوان نماینده حزب حاکم در هیات رئیسه پارلمان حضور دارد، در حساب کاربری خود در شبکه‌های اجتماعی چنین گفت:«کسی از آینده خبر ندارد! آنچه فرداهای دور برای ما به دنبال می‌آورد ناشناخته است. شاید وقت مناسب آن فرا برسد که پارلمان ما تصمیم بگیرد که انتخابات را تجدید کند و راه را برای کاندیدا شدن مجدد رئیس جمهور ما هموار کند».

اما کلک بوزداغ و دیگر حقوقدانان پیرامون اردوغان چیست؟ اصل 101 قانون اساسی می‌گوید: «هر کس می‌تواند حداکثر دو بار به ریاست جمهوری انتخاب شود». از سوی دیگر، بوزداغ به بند 3 اصل 116 اشاره می‌کند که با یادآوری «انتخاب مجدد» یا «انتخابات زودهنگام» در قانون اساسی درج شده است که عملاً امکان انتخاب مجدد رئیس جمهور را فراهم می‌کند. 

هموار شدن راه ریاست همیشگی اردوغان!

حزب عدالت و توسعه، قرائت خاصی از «شمارش دوره‌های ریاست جمهوری» دارد. به نحوی که «انتخابات پیش از موعد» را به عنوان پایان یک دوره حساب نمی‌کند! به عبارت دیگر، اگر مجلس تصمیم به برگزاری انتخابات پیش از موعد بگیرد، حتی اگر یک ربع قبل از پایان دوره 5 ساله رئیس جمهور باشد، اردوغان می‌تواند دوباره نامزد شود!

بر اساس اصل 101 قانون اساسی، نامزدی اردوغان در انتخابات 2023 نیز بحث برانگیز بود و ایرادات قانونی فراوانی داشت.

مصطفی شنتوپ، رئیس قبلی پارلمان ترکیه، اظهار داشت که از آنجایی که قانون اساسی در سال 2017 تغییر کرده است، انتخاب اردوغان به عنوان رئیس جمهور در سال 2014 شمارش نخواهد شد و تنها انتخاب او در سال 2018 شمارش خواهد شد و بنابراین او حق دارد نامزد شود!

این موضوع، آن قدر حساسیت بالایی داشت که می‌‌توانست به دادگاه قانون اساسی کشیده شود. احزاب مخالف شانس آن را داشتند که از دادگاه حکم بگیرند و اردوغان اجازه نامزدی در انتخابات 2023 را از دست دهد. اما کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق و مرال آکشنر رهبر حزب خوب، به چنین ارزیابی شتابزده‌ای رسیدند: ما که در انتخابات می‌توانیم به راحتی این آدم را شکست دهیم. چرا وقتمان را در دادگاه تلف کنیم؟!

اگر اردوغان به دور چهارم هم راضی نشود، چاره چیست؟

با توجه به استدلال عجیب بوزداغ و دیگران، اردوغان قبل از رسیدن به ایستگاه پایانی 2028 اجازه دارد که دستور برگزاری انتخابات پیش از موعد را صادر کند و برای بار چهارم نامزد شود.

اما اگر پس از آن و در سال 2032 هم دوباره همین چرخه را تکرار کند، چاره چیست؟ اولین پاسخی که به ذهن می‌رسد، احتمال اصلاح قانون اساسی است. شاید اردوغان می‌خواهد به رای دهندگان خود بگوید: «کلید استانبول را به حزب من بدهید و یک بار دیگر قدرت خود را نشان دهیم و سپس قانون اساسی را تغییر دهیم».

البته فراموش نکنید که برای اصلاح یا تغییر قانون اساسی ترکیه، اردوغان به دو سوم رای پارلمان نیاز دارد. یعنی 400 کرسی از 600 کرسی موجود. برای این که تعداد کرسی‌ها را بالا ببرد، می‌تواند از ابزار معامله و ائتلاف انتخاباتی در رقابت شهرداری‌ها استفاده کند و آنقدر امتیاز بدهد تا 400 کرسی مورد نیاز را تامین کند. 

اردوغان برای برگزاری انتخابات پیش از موعد هم به سه پنجم رای پارلمان نیاز دارد که معادل 360 کرسی از 600 کرسی پارلمان است. اگرچه شرایط سیاسی و اقتصادی ترکیه در حال حاضر مناسب نیست، اما در هر حال، بکیر بوزداغ نشان داد «در وقت مناسب» چنین سناریویی را اجرا خواهند کرد.

حالا جبهه اردوغان با کمک تمام شرکای سیاسی خود در پارلمان، نهایتاً 322 کرسی دارد و برای اتخاذ تصمیم حرکت به سوی انتخابات پیش از موعد، به 28 کرسی نیاز دارد. بنابراین اردوغان ناچار است به همه امتیاز بدهد و دروازه‌های ائتلاف خود را حتی به روی حزب مرال آکشنر و حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها یا دم پارتی، باز بگذارد.

پس از سخنان اردوغان درباره «آخرین انتخابات»، زمینه چینی و تدارک انتخابات زودهنگام بوزداغ، این باب را برای چانه زنی پیش از انتخابات 31 مارس باز کرد و گویی اردوغان از هم اکنون در تلاش است تا این مسیر را هموار کند./تسنیم