سیاست خارجی ترکیه در مدار تکرار؟

اردوغان در دوران جدید مسئولیت خود، دو سفر خارجی انجام می‌دهد که به شکل روشن، هدف گذاری و مشی سیاست خارجی دولت او را به نمایش می‌گذارد.

رجب طیب اردوغان رهبر حزب عدالت و توسعه که برای بار سوم به عنوان رئیس جمهور ترکیه انتخاب شده، در دوران جدید مسئولیت خود، دو سفر خارجی انجام می دهد که به شکل روشن، هدف گذاری و مشی سیاست خارجی دولت او را به نمایش می گذارد.

اردوغان امروز به بخش ترک نشین جزیره قبرس رفت و فردا نیز به جمهوری آذربایجان خواهد رفت. این دو سفر، اولویت سیاسی او در برابر کشورهای خارجی را به نمایش می گذارد و نشان می دهد که قدرت نمایی بر اساس رویکرد تبارمحوری و توجه به مناطق ترکی، به محور سیاست خارجی ترکیه تبدیل شده است.

انجام نخستین سفر رئیس جمهور ترکیه پس از پیروزی در انتخابات به قبرس و جمهوری آذربایجان، در دوران زمامداری حزب عدالت و توسعه، به یک سنت سیاسی تبدیل شده است. این اقدام، به منزله توجه مقامات آنکارا به به یک مفهوم رویایی و بلندپروازانه است که در ادبیات سیاسی ترکیه با عبارت «جهانِ ترک» (ترک دونیاسی) از آن یاد می شود و همچنین نشان دهنده اهمیت نفوذ ترکیه در شرق مدیترانه است.

رجب طیب اردوغان و همسرش در بخش ترک نشین جزیره قبرس، از سوی ارسین تاتار مورد استقبال قرار گرفتند. ارسین تاتار همان فردی است که تنها از سوی ترکیه به عنوان نخست وزیر «جمهوری ترک قبرس شمالی» شناخته می شود و این ساختار سیاسی، مورد قبول کشورهای دیگر نیست و قبرس نیز به عنوان یک کشور اروپایی، همواره به این رویکرد سیاسی ترکیه معترض بوده است.

اردوغان قرار است پس از قبرس، به جمهوری آذربایجان سفر کند.

در چند سال گذشته، چندین دوره از مذاکرات دو بخش ترک نشین و روم نشین قبرس، با مشارکت انگلیس، ترکیه و دبیرکل سازمان ملل برگزار شده، اما اصرار و پافشاری آنکارا بر ضرورت به رسمیت شناخته شدن دولت ترک قبرس موجب شده که مذاکرات، بدون نتیجه خاتمه پیدا کند.

چه چیزی تغییر کرده است؟

اردوغان در شرایطی وارد حساس ترین رقابت انتخابات حیات سیاسی اش شد که تنش در روابط ترکیه با آمریکا و اتحادیه اروپا، به اوج رسیده بود.

حتی در ناتو نیز اختلافات جدی بین ترکیه و دیگر اعضای این پیمان به وجود آمد و دولت سوئد امیدوار بود اردوغان در انتخابات شکست بخورد و پس از تشکیل دولت جدید، با تایید نهایی پارلمان ترکیه، به ناتو بپیوندد.

از آن سو، سناتورهای آمریکایی نیز به دولت جو بایدن پیام داده بودند که دست نگه دارید و به اردوغان اف 16 نفروشید. بگذارید دولت مخالفین بر سر کار بیاید و انجام این معامله را به آن زمان موکول کنید!

سران اتحادیه اروپا نیز امیدوار بودند که دولت جدیدی به رهبری کمال کلیچدار اوغلو در آنکارا بر سر کار بیاید و مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه، از سر گرفته شود. اما اردوغان دوباره به قدرت رسید و حالا اختلافات قبلی به قوت خود باقی است.

اردوغان در آسیای میانه و قفقاز، همسو با روسیه حرکت می کند و علاوه بر بها دادن به عادی سازی روابط با ارمنستان، به دنبال استفاده از مواهب انرژی جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و ازبکستان است و قصد دارد همزمان با تعمیق نفوذ در قرقیزستان و قزاقستان، با چین نیز روابط خود را توسعه دهد. در همین حال، در شرق مدیترانه، از تجزیه قبرس حمایت می کند و چنین چیزی به معنی تداوم اختلافات جدی و گسترده بین ترکیه با دو کشور اروپایی یعنی یونان، قبرس و به عبارتی دیگر، اختلاف با کل اتحادیه اروپا خواهد بود.

دولت اردوغان، از سویی پهپاد و دیگر محصولات صنایع دفاعی خود را به کشورهای آسیای میانه صادر می کند و در سازمان دولت های ترک، خود را به عنوان پیشکسوت و برادر بزرگتر جای می دهد و در دیگر سو، بر سر تاتارها و کریمه، با روسیه اختلاف دارد و از اوکراین حمایت می کند.

هاکان فیدان چه می کند؟

در بسیاری از رسانه های ترکیه و همچنین نیز گروه کثیری از ناظران سیاسی و فعالان فضای مجازی، هاکان فیدان را به عنوان «جعبه سیاه اردوغان» و مخزن اسرار او می شناسند. فیدان برای مدتی طولانی، ریاست سرویس اطلاعاتی میت را بر عهده داشته است. گفته می شود که او در همان دوران نیز، در سیاست خارجی و ایفای نقش منطقه ای ترکیه، نقشی بر عهده داشته که به مراتب، فراتر از نقش مولود چاووش اوغلوی وزیر بوده است.

گروهی از تحلیلگران، معتقدند که تعریف هاکان فیدان به عنوان یک چهره عملیاتی صرف در اقدامات مداخله جویانه ترکیه در منطقه، یک خطای آشکار است و او نه تنها مجری، بلکه تصمیم ساز و پیشنهاد دهنده مسیر بوده است.

حالا این چهره امنیتی، سکان دستگاه دیپلماسی را در دست گرفته و به عنوان وزیر امور خارجه فعالیت می کند. در نتیجه باید پذیرفت، وقتی که دستگاه دیپلماسی ترکیه، به فردی تحویل داده شده که هدایتگر اصلی حمایت نظامی و اطلاعاتی ترکیه از ارمنستان در جنگ قره باغ بوده و تمام اقدامات آنکارا در لیبی، عراق و سومالی را هدایت کرده، نمی توان انتظار داشت که تغییری در سیاست خارجی ترکیه حاصل شود.

به عبارتی دیگر، هاکان فیدان وزیر امور خارجه شده تا سیاست خارجی دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه را در مسیر تفکرات ملی گرایانه اردوغان – باغچلی پیش ببرد و اصلی ترین مشی و رویکرد او در این مسیر، بها دادن به قدرت نمایی نظامی و رویکرد امنیتی است.

شواهد کنونی، نشان دهنده این واقعیت است که در میان مدت، تغییرات خاصی در سیاست های تیم اردوغان روی نخواهد داد و بعید است که نقشه راه و برنامه روشنی برای گرم کردن روابط یخ زده ترکیه با آمریکا و اروپا ترسیم شود.

موضوع گسترش و تعمیق نفوذ در قفقاز و آسیای میانه، به عنوان راس مهم اهداف سیاست خارجی دولت اردوغان در نظر گرفته شده است. علاوه بر این در حوزه شرق مدیترانه نیز، تداوم حمایت از تجزیه طلبی در جزیره قبرس، از اهداف مهم اردوغان – فیدان است و این دو محور مهم، دیگر تصمیمات و اقدامات آنکارا در دیپلماسی را تحت الشعاع قرار می دهد./تسنیم