از دیابت چه می‌دانید؟

فارس: ديابت با وجود اينكه بيماري شناخته شده اي است اما از جزئيات آن اطلاعات كافي در دست نيست و متأسفانه درمان قطعي هم ندارد.اين بيماري درواقع يك اختلال در سوخت و ساز بدن است كه در آن يا انسولين به مقدار كافي در بدن وجود ندارد و يا انسولين موجود قادر نيست تا وظيفه خود را به درستي انجام دهد. ديابت با وجود اينكه بيماري شناخته شده اي است اما از جزئيات آن اطلاعات كافي در دست نيست و متأسفانه درمان قطعي هم ندارد. اين بيماري درواقع يك اختلال در سوخت و ساز بدن است كه در آن يا انسولين به مقدار كافي در بدن وجود ندارد و يا انسولين موجود قادر نيست تا وظيفه خود را به درستي انجام دهد و در نتيجه به علت وجود مقاومت در برابر آن، قند خون بالا مي رود. انسولين هورموني است كه توسط سلول هاي "بتا " واقع در پانكراس ترشح مي شود و وظيفه اصلي آن كاهش قند خون است. پانكراس نيز يكي از غدد دستگاه گوارش است كه در پشت معده قرار دارد بالا بودن قند خون در درازمدت باعث بروز عوارض در سيستم قلب و عروق، كليه ها، چشم و سلسله اعصاب مي شود. تقسيم بندي ديابت اين بيماري به چهار گروه ديابت نوع 1، ديابت نوع 2، ديابت حاملگي و ديابت به علل متفرقه تقسيم بندي مي شود. در ديابت نوع 1 كه تقريبا 15 درصد كل موارد ديابت را تشكيل مي دهد توليد انسولين از پانكراس (لوزالمعده) به علت از بين رفتن سلول هاي سازنده انسولين، متوقف مي شود به همين خاطر افراد مبتلا به اين نوع ديابت بايد از بدو تشخيص، انسولين مورد نياز بدن را به صورت تزريقات روزانه تأمين كنند. ديابت نوع 1 اغلب در سنين زير 30 سال به وجود مي آيد. در ديابت نوع 2 كه بيشتر در بالغين بالاي 30 سال و چاق ديده مي شود و تقريبا 85 كل موارد ديابت را شامل مي شود انسولين توليد شده از پانكراس به خوبي عمل نمي كند. درواقع پانكراس به اندازه كافي انسولين ترشح نمي كند و يا اينكه انسولين ترشح شده به علت وجود مقاومت به انسولين مخصوصا در افراد چاق، فاقد كارايي لازم است. ديابت حاملگي نيز به ديابتي گفته مي شود كه براي اولين بار در طول حاملگي تشخيص داده شود. اين نوع ديابت معمولا گذرا است و بعد از اتمام حاملگي بهبود مي يابد خانم هاي مبتلا به ديابت حاملگي بعد در معرض خطر ابتلا به ديابت نوع 2 هستند. از علل متفرقه ديابت مي توان به جراحي، سوءتغذيه و عفونت اشاره كرد. جديدترين تحقيقات هم نشان مي دهد كه هنوز درمان قطعي براي ديابت پيدا نشده است، حتي رو ش هاي جديدي مثل پيوند سلول هاي بتا به افراد مبتلا به ديابت نوع 1 نيز به علت ضرورت مصرف داروي ضد رد پيوند به صورت مادام العمر و عوارض احتمالي ناشي از آن ها براي اكثريت افراد مناسب نيست. با اين وجود رعايت 5 اصل كنترل ديابت كه محققان توصيه مي كنند باعث مي شوند تا افراد ديابتي بتوانند يك زندگي سالم با افراد غيرديابتي داشته باشند و از پيدايش عوارض آن جلوگيري كنند. اين 5 اصل عبارتند از: آموزش، كنترل روزانه، تغذيه صحيح، فعاليت جسماني و مصرف منظم داروها (قرص يا انسولين) در صورتي كه هر يك از اين پايه ها سست باشد تعادل و درواقع كنترل ديابت برهم خواهد خورد. تمامي افراد بالاي 40 سال در معرض خطر ابتلا به ديابت نوع 2 هستند و بايد هر سه سال يك بار تحت آزمايش قند خون قرار بگيرند. افراد دچار اضافه وزني كه حداقل يكي از شرايط زير را داشته باشند نيز در معرض ابتلا به ديابت نوع 2 هستند و انجام آزمايشهاي مكرر قند خون در آن ها بايد در سنين زير 40 سال يا با فواصل كوتاه تر (هر 2-1 سال) انجام شود. اين شرايط عبارتند از: وجود سابقه ابتلا به ديابت در بستگان درجه اول، سابقه ابتلاي فرد به ديابت پنهان (مرحله پيش از ديابت)، سابقه ابتلا به ديابت حاملگي، سابقه تولد نوزاد، وزن بيشتر از 4 كيلوگرم يا تولد نوزاد با ناهنجاري هاي مادرزادي، بالا بودن فشار خون (فشار خون ماكزيمم بيشتر از 140 يا مينيمم بيشتر از 90 ميلي متر)، وجود اختلالات چربي خون يعني تري گليسريد بالاتر از 250 و يا كلسترول با دانسيته كم (از 35 ميلي گرم در دسي ليتر)، سابقه ابتلا به بيماري هاي قلبي- عروقي (تنگي رگ هاي قلب، حمله قلبي يا سكته مغزي) راه حل چيست؟ در مورد ديابت نوع 1 با وجودي كه تحقيقات زيادي در مورد روش هاي مختلف پيشگيري از آن در حال انجام است، ولي هنوز راه حل قطعي براي پيشگيري از آن به دست نيامده است ولي در مورد ديابت نوع 2 تحقيقات به روشني نشان داده شده كه رعايت تغذيه صحيح و كاهش وزن به ميزان 10درصد وزن فعلي و نيز انجام مرتب فعاليت ورزشي (سه ساعت در طول هفته) در پيشگيري از ابتلاي به ديابت در افراد در معرض خطر بسيار موثر است. ديابت پنهان هم از ديگر حالات اين بيماري است كه بايد به آن توجه كرد. اين وضعيت به حالتي گفته مي شود كه در آن قند خون بين حد طبيعي و ديابتي قرار دارد. در مورد قند قبل از غذا مقادير بين 125-100 و در مورد قند خون 2 ساعته در آزمون خوراكي تحمل گلوكز مقادير بين 199-140 به عنوان ديابت پنهان در نظر گرفته مي شوند. ديابت پنهان يكي از مهم ترين عوامل خطرساز ابتلاي به ديابت مي باشد و اهميت آن در اين است كه با تشخيص به موقع و انجام اقدامات لازم به صورت تغيير در روش زندگي مي توان به نحو موثري از پيشرفت ديابت پنهان به سمت ديابت آشكار جلوگيري كرد. درواقع تغذيه صحيح، ورزش، كنترل روزانه قند خون و مصرف داروها از اجزاي اصلي درمان ديابت هستند دستگاه هاي اندازه گيري قند خون يا گلوكومترها به ديابتي و پزشكان آن ها اين امكان را مي دهند تا بتوانند به تنظيم اين اجزا بپردازند شايد بتوان درمان ديابت بدون اندازه گيري مرتب قند خون را به رانندگي در جاده با چشمان بسته تشبيه كرد. اهميت استفاده از گلوكومتر در پيشگيري از عوارض ديابت مخصوصا در ديابت نوع 1 در تحقيقات متعددي به اثبات رسيده است. اين تحقيقات نشان داده اند كه در افراد ديابتي كه قند خونشان را به طور مرتب اندازه مي گيرند و از نتيجه اين آزمايشها براي تنظيم روش درماني خود استفاده مي كنند، عوارض ديابت به نحو قابل ملاحظه اي كمتر ديده مي شود. وقتي انسولين ناتوان مي شود در ديابت نوع2 انسولين نمي تواند وظيفه خود در بدن را به درستي انجام دهد و در واقع يك حالت مقاومت به انسولين در بدن به وجود مي آيد. بهترين عامل اين افزايش مقاومت، چربي هاي اضافي بدن هستند. بنابراين با رعايت رژيم غذايي و فعاليت ورزشي منظم كه هر دو منجر به كاهش وزن و كمتر شدن چربي هاي اضافي بدن مي شوند مي توان مقاومت به انسولين را كاهش داد و بدينوسيله قند خون را بهتر كنترل كرد. اهميت كاهش وزن در ديابتي هاي نوع2 به حدي است كه مي تواند در مواقعي كه قند خون بالا نيست (زير 200ميلي گرم در دسي ليتر) به تنهايي و بدون مصرف دارو قند خون را به حد طبيعي برساند. حتي در مواقعي كه به طور همزمان دارو نيز مصرف مي شود، كاهش وزن، اثر بخشي داروها را به نحو مؤثري بيشتر مي كند. تمامي غذاهاي متعلق به گروه كربوهيدرات پس از گوارش و هضم در بدن به قند ساده (گلوكز) تبديل مي شوند. مثلاً اين امكان وجود دارد تا با كم كردن از مقدار برنج يا نان در يك وعده غذايي امكان خوردن ژله به عنوان دسر بعد از غذا را فراهم كرد. نكته قابل ذكر ديگر در اين مورد زياد بودن انرژي (كالري) موجود در غذاهاي شيرين است كه مي تواند درصورت رعايت نشدن تعادل در مصرف آن ها باعث اضافه وزن و چاقي گردد. از طرفي ديگر غذاهاي شيرين گروه كربوهيدرات ها برخلاف غذاهاي ديگر فاقد ويتامين ها و املاح لازم براي بدن مي باشند. بنابراين مصرف اين غذاها و جايگزين كردنشان با غذاهاي ديگر حتماً با مشاوره متخصص تغذيه كه در زمينه تغذيه ديابتي اطلاعات كافي دارد انجام بپذيرد. ولي بهتر اين است كه افراد ديابتي به طور كلي از مصرف كربوهيدرات هاي سريع الجذب مثل قند و شكر تا حد امكان پرهيز كنند. وقتي قند خون پائين مي آيد درمان مناسب حملات هيپوگليسمي يا كاهش قند خون در افراد ديابتي مصرف كربوهيدرات هاي ساده و با جذب سريع است كه به سرعت تبديل به قند (گلوكز) شده و جذب خون مي شوند. از جمله اين انتخاب هاي مناسب مي توان به حبه قند، آب ميوه و نوشابه گازدار اشاره كرد. مصرف شكلات يا بيسكويت مناسب نيست چون اين غذاها حاوي چربي فراوان هستند كه باعث دير جذب شدن قند خون موجود در آن ها مي شود. نكته قابل ذكر ديگر رعايت تعادل در مصرف غذاهاي شيرين هنگام هيپوگليسمي است زيرا مصرف بيش از حد و پشت سر هم اين غذاها باعث بالا رفتن قند خون مي شود. اهميت كنترل فشار خون تحقيقات جديد نشان داده اند كه اهميت كنترل فشار خون بالا در افراد ديابتي به منظور پيشگيري از عوارض ديابت به اندازه اهميت كنترل قند خون است. به همين خاطر ديابتي ها بايد فشار خون خود را به دقت كنترل كنند (فشار خون ايده آل براي اين افراد فشار ماكزيمم كمتر از 13 و مينيمم كمتر از 8ميلي متر جيوه است). عوامل ديگري به كنترل بهتر فشار خون كمك مي كنند عبارتند از: كاهش وزن (در صورت وجود چاقي)، كاهش مصرف نمك، ورزش و ترك سيگار. قرص هاي ديابت قرص هاي ديابت شامل 3گروه اصلي هستند يك گروه ترشح انسولين از لوز المعده را افزايش مي دهند. گروه ديگر توليد گاز در كبد را كاهش مي دهند. گروه سوم موجب كاهش جذب گلوكز از روده ها مي شوند كه يكي از مهمترين علل افزايش قند خون در ديابت نوع 2 است. قرص ها در ديابت نوع2 استفاده مي شوند. اما انسولين ماده اي است كه در بدن توسط لوزالمعده توليد و باعث مي شود قند يا به عبارتي مهم ترين منبع انرژي بدن مورد استفاده قرار گيرد. ديابت نوع1 وابسته به انسولين است و ديابت نوع2 نياز به قرص دارد. چه زماني قرص بخوريم؟ رعايت رژيم غذايي، كاهش وزن و همچنين انجام فعاليت بدني اساسي ترين اصول درمان در بيماران ديابتي نوع2 هستند و درصورتي كه قند خون پس از چند هفته كنترل نشود، نياز به درمان با قرص هاي خوراكي پديد مي آيد. به خاطر داشته باشيد كه مصرف قرص به هيچ عنوان جاي رژيم غذايي را نمي گيرد و شما با وجود مصرف قرص قند هم چنان به يك رژيم غذايي خوب و فعاليت بدني منظم نياز داريد. قرص هايي كه به طور معمول براي درمان ديابت مورد استفاده قرار مي گيرند، عبارتند از: گلي بن كلاميد يا گليبورايد كه نام ديگر آن دائونيل است. و متفورمين البته به تازگي قرص هاي متعدد ديگري نيز براي درمان ديابت نوع2 به بازار عرضه شده اند كه هنوز استفاده از آن ها خيلي رايج نشده است. در واقع قرص هاي خوراكي همان انسولين نيستند و محتوي انسولين هم نيستند. اين قرص ها در افراد ديابتي كه بدن شان هنوز انسولين مي سازد، مصرف مي شوند و از راه هاي زير سبب كاهش غلظت قند خون مي گردند: كمك به بدن براي آزاد شدن بيشتر انسولين در خون تسهيل ورود قند به داخل سلول كاهش ميزان توليد قند در كبد به طور كلي قرص هاي خوراكي فقط در ديابتي هاي نوع2 كه قند خون شان با رژيم غذايي و فعاليت بدني كنترل نشده است، مورد استفاده قرار مي گيرند. بهترين نتيجه درماني از مصرف قرص هاي خوراكي پايين آورنده قند خون، تنها هنگام انجام هم زمان فعاليت بدني منظم، رعايت برنامه غذايي صحيح و درصورت لزوم كاهش وزن به دست مي آيد. مصرف قرص هاي خوراكي به معناي ترك انجام فعاليت بدني منظم و رعايت نكردن برنامه غذايي صحيح نيست چراكه در اين صورت، استفاده از اين قرص ها به تنهايي كمك كننده نخواهد بود.